Συν & Πλην: Οιδίπους Επί Κολωνω στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Το έργο
 

Είναι η τραγωδία που παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 401 π.Χ., πέντε χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα της. Ο πρώην βασιλιάς της Θήβας, ο Οιδίπους, αφού έχει αυτοτυφλωθεί μετά την αποκάλυψη ότι είχε σκοτώσει τον πατέρα του και είχε παντρευτεί τη μητέρα του, έχει εξοριστεί από την πόλη στην οποία ήταν βασιλιάς και περιπλανιέται επί δέκα χρόνια, αφού καμία πόλη δεν θέλει να τον δεχθεί. Οδηγούμενος από την κόρη του Αντιγόνη, φτάνει στον δήμο του Ιππιου Κολωνού, στην Αθήνα. Μπαίνει στο ιερό άλσος των Ευμενίδων και κάθεται κουρασμένος σ’ έναν βράχο. Εν τω μεταξύ εμφανίζεται και η άλλη κόρη του, η Ισμήνη. Ενας κάτοικος του Κολωνού θέλει να τον διώξει, αλλά ο Οιδίπους, επικαλείται τον χρησμό που λέει ότι αυτός είναι ο τόπος όπου θα αναπαυτεί τελικά. Ο κάτοικος του Κολωνού καλεί τους γέροντες για να αποφασίσουν όλοι μαζί αν θα τον δεχθούν ή όχι. Στην αρχή θέλουν να επιτρέψουν την παραμονή του, καθώς τον λυπούνται, αλλά μόλις μαθαίνουν ποιος είναι τον διατάζουν να φύγει.

Ο Οιδίπους ζητά να συναντήσει τον βασιλιά της πόλης, τον Θησέα, και όταν τον συναντά του ζητά την προστασία του όσο ζει και την ταφή του, όταν πεθάνει. Ο Θησέας συναινεί και τον δέχεται. Τότε εμφανίζεται ο Κρέων, που απαγάγει τις κόρες του Οιδίποδα. Παρεμβαίνει ο Θησέας που ελευθερώνει τα δύο κορίτσια και επικρίνει τον Κρέοντα. Είναι η στιγμή που φτάνει ο Πολυνείκης, ο ένας από τους γιους του Οιδίποδα ικετεύοντας να τον δεχθεί ο πατέρας του. Ο Οιδίπους όμως αρνείται και τον καταριέται, παρά τα παρακάλια των δυό θυγατέρων του. Και τότε ο πρώην βασιλιάς της Θήβας καταλαβαίνει ότι έφτασε το τέλος του. Αποχαιρετά τις κόρες του και προχωρά μόνος, με μόνο τον Θησέα δίπλα του, που είναι ο μόνος που ξέρει και πρέπει να ξέρει τον τόπο της ταφής του.

Η παράσταση

Ενα εξαιρετικά μινιμαλιστικό σκηνικό του Κέννυ Μακ Λέλλαν, μας υποδέχθηκε, άδειο, γυμνό, με τέσσερα μακρόστενα κουτιά σε όρθια θέση στο πίσω μέρος, μερικά τετράγωνα σε ρόλο καθισμάτων, όλα στις αποχρώσεις του γκρι που προτιμά ο σκηνογράφος και μια ροδιά να είναι το μόνο στοιχείο ζωής και αισιοδοξίας. Και ένα ακόμα μπαούλο, που όταν άνοιξε είδαμε ότι ήταν γεμάτο με νερό, άλλο δείγμα ζωής. Υπάρχει και μία σιδερένια δοκός στο σκηνικό, που μάλλον με τα όρια της πόλης συνδεόταν. Μας υποδέχθηκε επίσης μια πολύ δροσερή Επίδαυρος, που δημιουργούσε πολύ ευχάριστες συνθήκες θέασης. Στο κοίλον ο κόσμος δεν ήταν πολύς στην πρεμιέρα της Παρασκευής. Περίπου 3.000 χιλιάδες θεατές, ανάμεσά τους και αρκετά στελέχη του ΚΚΕ, μεταξύ των οποίων και η Αλέκα Παπαρήγα.

Η παράσταση άρχισε και εμφανίστηκε πρώτος ο Δημήτρης Λιγνάδης που έπαιζε έναν πολλαπλό ρόλο: ήταν ο χορός, ήταν ο ξένος, ήταν ο εξάγγελος ήταν τα πάντα μόνος του. Ο Κώστας Καζάκος εμφανίζεται στηριγμένος στην Αντιγόνη (Κόρα Καρβούνη) και αρχίζει η ιστορία. Μ’ έναν χορό ψαλτών κι έναν χορό πολιτών που μας πήγαιναν ταξίδι είτε σε βυζαντινά μέλη είτε σε δημοτικά μοτίβα (μουσική Μίνως Μάτσας, από τις ωραίες εκπλήξεις της παράστασης). Μόνο με τις φωνές τους.

Στην πορεία ξετυλίγεται η ιστορία της τελικής φάσης της ζωής του Οιδίποδα, εμφανίζονται ένα ένα τα πρόσωπα, άλλα περισσότερο κι άλλα λιγότερο επιτυχημένα στο ρόλο τους. Μας εξέπληξαν δυσάρεστα τα κοστούμια των δύο βασιλιάδων, του Θησέα και του Κρέοντα. Η παράσταση συνεχιζόταν, με τον λόγο (μετάφραση Δημήτρης Δημητριάδης) να ακούγεται πολύ καθαρά και να μας φέρνει σ’ επαφή μ’ ένα σπουδαίο κείμενο. Που η δύναμή του φάνηκε στη σκηνή του τέλους, όταν φεύγει ο Οιδίπους για την τελευταία του κατοικία, όταν ανοίγουν εκείνα τα μακρόστενα κουτιά, όταν ανοίγουν και τα τετράγωνα κουτιά και στρώνεται η σκηνή με ρόδια (άμεσα συνδεδεμένα με την τελετουργία του θανάτου και από τις σκηνές που έδωσαν για μία και μόνη φορά χρώμα στο γκρι σκηνικό. Αλλά και το θεάτρου και της Αναγέννησης).

Η σκηνή του τέλους ήταν πράγματι συγκινητική. Είναι έτσι κι αλλιώς. Ηταν η μόνη στιγμή που δημιουργήθηκε συναίσθημα, εκτός από τις φορές που τη σκηνή γέμιζε ο Δημήτρης Λιγνάδης και έπαιρνε πάνω του όλη τη δράση. Και συχνά ένιωθες ότι ήταν διαφορετικός από την υπόλοιπη παράσταση: στην εκφορά του λόγου, στον τρόπο που ερμήνευε, ακόμα και στο κοστούμι του. Βέβαια η γενική αίσθηση από την παράσταση ήταν ότι δεν δέθηκε ως σύνολο, δεν συνομίλησαν μερικοί από τους πολύ καλούς ηθοποιούς που μετείχαν, δεν υπήρχε αίσθημα απογείωσης.

Τα Συν (+)

• Οι ερμηνείες. Οι άνισες ερμηνείες για την ακρίβεια. Το κλασικό παίξιμο του Κώστα Καζάκου από τη μία, το βαθύ και ουσιαστικό του Δημήτρη Λιγνάδη, οι φωνές των θυγατέρων που δεν έφτασε στο κοίλον το συναίσθημά τους και η απελπισία τους, η αδύναμη παρουσία του Θησέα (Άρης Τρουπάκης), η προσπάθεια κωμκής και σαρκαστικής παρουσίας του Κρέοντα (Δημήτρης Ήμελλος) -που δεν βγήκε όμως-, η από αλλού παρουσία του Πολυνείκη (Δημήτρης Λάλος). Και δίπλα ο καταπληκτικός χορός.

• Η μετάφραση. Ναι, ήταν ένας λόγος που περνούσε κάτω, που αναδείκνυε τον πλούτο της γλώσσας. Δεν φταίει η μετάφραση που δεν μετουσιώθηκε αυτό στην παράσταση απογειωτικά. 

• Η μουσική. Ηταν το μόνο που συνομίλησε με την αντίληψη της παράστασης, ήταν το μόνο που μας οδήγησε σ’ εκείνη την Ανάληψη του τέλους, που ήταν πολύ ωραία και σκηνικά και θεατρικά. Και ήταν πολύ ωραία και μουσικά.

Τα Πλην (-)

• Η σκηνοθετική αντίληψη: Που δεν κατάφερε να συνδέσει πολλές ξεχωριστές μονάδες, πολλά διαφορετικά πράγματα. Ενιωθες το αποσπασματικό, εισέπραττες την αφοσίωση στο κείμενο, αλλά ένιωθες και κενά… Αισθητικά, παραστασιολογικά, σκηνοθετικά…

• Τα κοστούμια. Μια δυσάρεστη έκπληξη. Δεν καταλάβαμε γιατί έπρεπε ο Κρέων να έχει εκείνο τα κατακόκκινα παλτά και ο Θησέας εκείνα τα συρρίτια στο καπέλο του. Και κάτι μπούργκες στο χορό από το πουθενά…Ακατανόητα…

Το άθροισμα (=)

• Μια παράσταση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν χρυσός μέσος όρος, με κάποιες καλές στιγμές, αλλά και με πολλές που δεν συνδέονταν. Μια παράσταση που παρ’ ολα αυτά φτάνει στο ευρύ κοινό, είναι εύληπτη, αλλά έχει προβλήματα, ιδίως για τους δόκιμους θεατές. Και οπωσδήποτε είναι μια παράσταση που δεν φέρνει κάτι νέο στο αρχαίο δράμα.