Απολογισμός για ένα δύσκολο φεστιβαλικό καλοκαίρι

Η λήξη του Φεστιβάλ Αθηνών, του μεγαλύτερου και ιστορικότερου φεστιβάλ της πόλης, θέτει και επίσημα το ερώτημα που απασχολούσε την πολιτιστική κοινότητα τους δύο (και πλέον) προηγούμενους μήνες: Πώς κύλησε το πληθωριστικό καλοκαίρι, των δεκάδων μεγάλων και μικρών διοργανώσεων (κρατικών, δημοτικών και ιδιωτικών) που συνέβαιναν το ίδιο διάστημα, στον ίδιο αστικό χώρο; Δοκιμάστηκαν τα όρια του αθηναϊκού κοινού ή της αθηναϊκής τέχνης; 

Τα νέα δεν είναι, ιδιαίτερα, ευχάριστα. Σύμφωνα με τα, μέχρι τώρα στοιχεία, το καλοκαίρι του 2017 ήταν αισθητά «πεσμένο» σε προσέλευση, περισσότερο από κάθε άλλο του πρόσφατου παρελθόντος και αυτή είναι μια διαπίστωση που αφορά συλλήβδην όλες τις αθηναϊκές απόπειρες πολιτισμού. Τι έφταιξε; «Ήταν το πιο πλούσιο σε διοργανώσεις καλοκαίρι» απαντά ο Κωστής Μπιτζάνης, διευθύνων σύμβουλος της εμβληματικής «Τεχνόπολις» και νέος πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ (Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων). «Κάθε ημέρα συνέβαινε κάτι κι ενώ αυτή η διαπίστωση είναι καταρχάς δείγμα μιας ζωντανής πόλης, τελικά λειτούργησε εις βάρος της. Χωρίς να έχει προηγηθεί κάποιος συντονισμός, οι εκδηλώσεις συνέπιπταν μεταξύ τους και αναγκαστικά η μία ανταγωνιζόταν την άλλη. Είναι αναμενόμενο ο πληθωρισμός των γεγονότων να διασπάσει το κοινό και να φέρει παντού λιγότερους θεατές. Σαν αποτέλεσμα λοιπόν, όλοι οι θεσμοί πολιτισμού είχαν μέτρια ή κακά νούμερα» παρατηρεί.

_{Ο Κωστής Μπιτζάνης, διευθύνων σύμβουλος της Τεχνόπολις και πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ.} 

Το Φεστιβάλ της «Τεχνόπολις», ρυθμιστής εδώ και χρόνια της θερινής συναυλιακής κίνησης στην πόλη, είχε sold out βραδιές (Αλκίνοος Ιωαννίδης, Κωστής Μαραβέγιας, LP και Monophonics, Πάνος Μουζουράκης) αλλά δεν ήταν απανωτές, σε αλληλουχία, όπως είχαν σημειωθεί τα περασμένα καλοκαίρια. «Το είχαμε προβλέψει κι επαληθευόμαστε. Πάνω – κάτω κινηθήκαμε στις εκτιμήσεις μας κι αυτό ήταν σωτήριο. Γι’ αυτό και ο απολογισμός είναι οριακά θετικός. Προσβλέπουμε φυσικά και στις εκδηλώσεις του Σεπτεμβρίου όπου κι εκεί ο προγραμματισμός έχει δυνατά ονόματα – Γιάννη Αγγελάκα, Παύλο Παυλίδη, Νατάσσα Μποφίλιου, Locomondo».

_{Ανάμεσα στα sold out της Τεχνόπολις, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης.} 

Μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, στη βιομηχανική έδρα του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260, επίσης δεν εξέπεμψε δυνατό σήμα. Το επίκεντρο της θεατρικής κίνησης στην Αθήνα κι εκεί όπου είθισται να κατατίθενται μερικές από τις σημαντικότερες προτάσεις πειραματικού θεάτρου κάθε χρόνο, τα sold out υπήρξαν περιορισμένα. Ανάμεσα στις 60 θεατρικές παραγωγές που, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, παρουσιάστηκαν τόσο στην Πειραιώς όσο και άλλα σημεία της Αθήνας “ξεπούλησαν” με ευκολία μόνο τα διεθνή ονόματα: Ο Φρανκ Κάστορφ με τον «Παίκτη» του (στο επίκεντρο του δεκαήμερου αφιερώματος στην Φολςμπύνε), ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ στο σόλο «Letter to a man» υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Μπομπ Γουίλσον, ο εικονοκλάστης Ρομέο Καστελούτσι με το «Democracy in America», ο ανερχόμενος Ζυλιέν Γκοσλέν με τα «Στοιχειώδη σωματίδια» και ο Χόφες Σέχτερ με το ποιητικό αριστούργημα «Grand Finale».

Από εκεί και πέρα, αίθουσες σε απόλυτη πληρότητα είδαν οι «Τιτάνες» του Ευριπίδη Λασκαρίδη, η περφόρμανς – εγκατάσταση του Δημήτρη Κουρτάκη «Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριο μου» με τον Αρη Σερβετάλη, η κάθοδος του «Festen» από το ΚΘΒΕ καθώς και αρκετές δράσεις που στελέχωσαν τη νέα πρόταση του φεστιβάλ «Άνοιγμα στην πόλη». Μα και οι μουσικές εκδηλώσεις του Ελληνικού Φεστιβάλ στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού των 5.000 θέσεων αποθεώθηκαν μόνον στις περιπτώσεις του Λουντοβίκου Εϊνάουντι, του Γιαν Τίρσεν και των εμφανίσεων της Λυρικής Σκηνής με τη «Μαντάμα Μπατερφλάϊ» και τον «Τροβατόρε».

_{«Letter to a man», σόλο του Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ – μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών.} 

Σε αναμονή βεβαίως του επίσημου και συνολικού απολογισμού που δρομολογείται για τις αρχές Οκτωβρίου, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος δηλώνει συγκρατημένα ικανοποιημένος. Σύμφωνα με τα, μέχρι τώρα, στοιχεία, τα σύνολα προσέλευσης της διοργάνωσης (δηλαδή όχι μόνον της κίνησης στις θεατρικές παραγωγές που αποτελούν και το κυρίως πιάτο του φεστιβάλ) ήταν κάπως ανεβασμένα κατά τις πρώτες 11 εβδομάδες συγκριτικά με την ίδια περίοδο τις δύο προηγούμενες σεζόν. «Τα νούμερα ήταν ακόμα πιο πεσμένα πέρυσι και πρόπερσι. Φυσικά δεν συζητάμε για μια εντυπωσιακή αύξηση. Και πως θα μπορούσε να είναι, από τη στιγμή που ξέρουμε σε ποια εποχή και ποια κατάσταση απευθυνόμαστε» σχολιάζει.

_{Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.} 

Σ’ ένα περιβάλλον μεγάλης οικονομικής δυσπραγίας που ολοένα και γιγαντώνεται, το φαινόμενο της δωρεάν εισόδου στις πολιτιστικές εκδηλώσεις φάνηκε να αποκτά φέτος το ισχυρότερο αποτύπωμα από κάθε άλλη φορά. Και φυσικά, σε πολλές περιπτώσεις καθόρισε το μέγεθος της προσέλευσης των θεατών – είτε μιλάμε για τις 33 δωρεάν παραστατικές εκδηλώσεις του «Ανοίγματος στην πόλη» από το Φεστιβάλ Αθηνών, είτε για το Jazz Festival της «Τεχνόπολις», είτε για το πολυσυλλεκτικό Summer Nostos Festival από το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. «Η ελεύθερη είσοδος δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να μαζευτεί κόσμος σε μια πολιτιστική εκδήλωση. Κι εμείς δηλαδή που επιμένουμε στο Jazz Festival το κάνουμε συμβολικά, κυρίως για να δείξουμε ότι η ποιοτική τέχνη δεν είναι, κατ’ ανάγκη, ακριβή. Γι’ αυτό και το δωρεάν στην τέχνη πρέπει να συμβαίνει υπό προϋποθέσεις» τονίζει ο κ. Μπιτζάνης.

_{Εκδηλώσεις στο Summer Nostos Festival του ΚΠΙΣΝ.} 

Το ύψος των εισιτηρίων για τα αθηναϊκά πολιτιστικά δρώμενα, ακόμα και όταν ανταποκρίνεται σε μετακλήσεις μεγάλων ονομάτων, δεν είναι «καθόλου ακριβό» παρεμβαίνει ο Σταύρος Στριλιγκάς, υπεύθυνος επικοινωνίας και εκ των διοργανωτών του Ejekt festival που φέτος εξασφάλισε την παρουσία των Killers και των Kasabian – δύο από τις σημαντικότερες ροκ μπάντες στη σύγχρονη σκηνή παγκοσμίως. «Αν λάβουμε υπόψη τις ιλιγγιώδεις αμοιβές, τα τεράστια έξοδα της διοργάνωσης και την παράμετρο της ελληνικής φορολογίας είναι θαύμα που μπορούμε ακόμα να φέρνουμε αυτά τα ονόματα στην Αθήνα. Ωστόσο, ακόμα και με εισιτήριο της τάξεως των 40 ευρώ, το ελληνικό συναυλιακό κοινό δύσκολα κινητοποιείται. Εξαρτάται βεβαίως και από το όνομα που φιλοξενείται κάθε φορά. Εκεί πρόκειται καθαρά για τζόγο», εξηγεί κι έχει πρόσφατα παραδείγματα. Οι Killers, παρά το εκρηκτικό τους best of live και την πρώτη επίσκεψη στην Αθήνα, δεν ξεπέρασαν τους 8.000 θεατές (και οι Kasabian στην τρίτη τους επίσκεψη στο Ejekt τους 6.000 θεατές) ενώ η περσινή εμφάνιση των Muse στην Πλατεία Νερού είχε συγκεντρώσει περισσότερο από 30.000 κόσμου.

«Κανείς δεν έβγαλε χρήματα φέτος. Ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος για όλους» συνεχίζει ο Σταύρος Στριλιγκάς που, παρόλα αυτά, δεν “δαιμονοποιεί” τη δυνατότητα του δωρεάν. «Αν το κοιτάξω από την πλευρά του θεατή είναι σημαντικό. Βέβαια, τα όρια του δωρεάν, του πόσο εκτεταμένη μπορεί είναι η χρήση του ορίζεται από την ελεύθερη αγορά. Δεν μπορεί κανείς να υποδείξει, για παράδειγμα, σ’ ένα ιδιωτικό φορέα σαν το Ίδρυμα Νιάρχος πως να διαθέσει τα χρήματα του».

_{Ο Μπράντον Φλάουερς, frontman των Killers, το μεγαλύτερο όνομα στη φετινή συναυλιακή Αθήνα από το Ejekt Festival.} 

Σε κάθε περίπτωση, η οργανωμένη παρουσία του ΚΠΙΣΝ στο αθηναϊκό πολιτιστικό καλοκαίρι – και μάλιστα με ελεύθερη είσοδο – ήταν για αρκετούς η σημαντικότερη δύναμη στην ανακατανομή της “τράπουλας”. Όπως παρατηρεί ο Κωστής Μπιτζάνης «ήταν μια είσοδος επιβλητική και οπωσδήποτε φέρνει νέα δεδομένα για όλους όσοι ασχολούνται με τον πολιτισμό στην Αθήνα».

Την ίδια ώρα, στο Φεστιβάλ Αθηνών, δοκιμαζόταν μιαν αντίφαση. Από τη μια, σχεδόν το 1/3 των εκδηλώσεων του υπό το καθεστώς της ελεύθερης εισόδου, κι από την άλλη υψηλότερες τιμές εισιτηρίων – περί τα 10 ευρώ για τις παραγωγές της Πειραιώς με ανώτατη τιμή εισιτηρίου στα 25 ευρώ και σε ειδικές περιπτώσεις (μετακλήσεις ξένων ονομάτων) υψηλότερες κατά 30 ευρώ με ανώτατη τιμή τα 65 ευρώ. Η τιμολογιακή πολιτική της διοργάνωσης θα είναι ανάμεσα στα σημεία που θα επανεξεταστούν σημειώνει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος παρότι «οι όποιες κινήσεις επί τα βελτίω δεν εξαρτώνται μόνο από τις δικές μου σκέψεις αλλά και από τη σύμφωνη γνώμη του Διοικητικού Συμβουλίου του Φεστιβάλ». Επιπλέον, θα επιδιώξει να δοθεί έμφαση και στην παράμετρο της αλληλεπικάλυψης είτε αφορούν σε εντός της διοργάνωσης εκδηλώσεις είτε σε θεάματα που παρουσιάζουν στις ίδιες ημερομηνίες άλλοι φορείς.

_{«Μαντάμα Μπατερφλάϊ», η μία από τις δύο παραγωγές της Λυρικής Σκηνής στο Ηρώδειο.}

«Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ως προς αυτό. Δυστυχώς, το παρελθόν μας έχει δείξει ότι η συνεννόηση μεταξύ πολιτιστικών φορέων και διοργανώσεων είναι μια, μάλλον, απίθανη κατάσταση. Είναι ελληνικό φαινόμενο. Ο Ελληνας διοργανωτής προτιμά να εκτεθεί ευθέως στον ανταγωνισμό, προτιμά έως και να καταστραφεί, παρά να συνεννοηθεί με τον άλλο που έχει απέναντι του» ισχυρίζεται ο Σταύρος Στριλιγκάς που εκτός από τη συναυλιακή έχει και μακρά εμπειρία θεατρικής παραγωγής.

Ήδη, τουλάχιστον σε επίπεδο διοργάνωσης, ο χρόνος μετρά αντίστροφα για το επόμενο πολιτιστικό καλοκαίρι. Ο αναγκαίος, όπως όλα προδίδουν, συντονισμός μεταξύ των φορέων και το δυσδιάκριτο όριο ανάμεσα στον πλουραλισμό ή την ποικιλία και τον μαξιμαλισμό θα είναι όπως φαίνεται ένα από τα αιτήματα του προσεχούς χειμώνα. Εξάλλου, κάθε χειρονομία τέχνης αναφέρεται στο ίδιο κοινό, στην ίδια πόλη και στην καθημερινότητα της.