Φθινόπωρο κεραμικής στο Μουσείο Μπενάκη
Με τρεις διαφορετικές εκθέσεις κεραμικής και στα τρία του κτίρια (Κεντρικό, Πειραιώς και Ισλαμικής Τέχνης) το Μουσείο Μπενάκη υποδέχεται το φθινόπωρο. Εκθέσεις έργων που κατορθώνουν να συνομιλούν μεταξύ τους, παρά τους αιώνες που τα χωρίζουν.
Οι εκθέσεις «Η μαγεία των κεραμικών Ιζνίκ» και «Icaro – Ίκαρος: Το εργοστάσιο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988» γεφυρώνουν την βυζαντινή Νίκαια, το οθωμανικό Ιζνίκ, με την Λίνδο της Ρόδου και αφηγούνται την ιστορία της ανακάλυψης των περίφημων οθωμανικών κεραμικών και της πρόσληψής τους από τη Δύση, καθώς και τη διαχείριση της κληρονομιάς τους από το ιταλικό (και κατόπιν ελληνικό) εργοστάσιο «Ίκαρος» της Ρόδου.
Τέλος, η αναδρομική έκθεση της Μαρίτσας Τραυλού καταδεικνύει τους πειραματισμούς της εικαστικού με τις φόρμες, τις τεχνικές και τα υλικά της κεραμικής τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Από την έκθεση “Icaro – Ίκαρος: Το εργοστάσιο κεραμικών της Ρόδου”
Αγγεία με φωτεινά χρώματα και ζωντανά σχέδια, τα κεραμικά Ιζνίκ κατασκευάζονταν από τον 16ο αιώνα και έγιναν περιζήτητα τόσο κατά την περίοδο της παραγωγής τους όσο και κατά τον 19ο αιώνα. Εκείνη την εποχή, οι ευρωπαίοι συλλέκτες, εντυπωσιασμένοι από τα λεπτουργήματα των αγγείων και των πλακιδίων Ιζνίκ, τα αγόραζαν κυρίως στο Κάιρο, αγνοώντας την πραγματική τους προέλευση, που αποδιδόταν στο Ιράν, τη Ρόδο ή τη Δαμασκό, καθώς, για τις αντιλήψεις της εποχής, η οθωμανική τέχνη στερούνταν πρωτοτυπίας, όπως τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Μίνα Μωραΐτου.
Aπό την έκθεση κεραμικών Ιζνίκ
Έτσι, το πρώτο τμήμα της έκθεσης αφηγείται, μέσα από εκδόσεις του 19ου αιώνα και καταλόγους, που προέρχονται κυρίως από τη βιβλιοθήκη του Αντώνη Μπενάκη, την πρόσληψη της τέχνης των Ιζνίκ από τον ευρωπαϊκό οριενταλισμό, ενώ στο δεύτερο παρουσιάζεται η επίδραση τους στην ευρωπαϊκή τέχνη και τεχνική, μέσα από αντίγραφα που κατασκευάζονταν, τον 19ο και τον 20ό αιώνα, σε εργαστήρια της Ευρώπης, αλλά και της Ελλάδας (στη Ρόδο, στην Αθήνα, στη Σκύρο), ιδίως μετά την άφιξη των προσφύγων του 1922.
Στο σημείο αυτό η σκυτάλη περνά στην δεύτερη έκθεση, στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου, που στο επίκεντρό της έχει ένα εργοστάσιο κεραμικής, τον «Ίκαρο», που ιδρύθηκε το 1928 (ως ICARO), στο πλαίσιο της πολιτικής της ιταλικής διοίκησης για την «ήπια» εκβιομηχάνιση των Δωδεκανήσων. Αρχικός στόχος της επιχείρησης ήταν να αντιγράψει τα κεραμικά Ιζνίκ που κοσμούσαν σε μεγάλες ποσότητες τα καπετανόσπιτα της Λίνδου, τόσο που θεωρούσαν ότι επρόκειτο για τοπική παραγωγή, όπως λέει ο επιμελητής της έκθεσης και συλλέκτης Γιάννος Ιωαννίδης.
Τα κεραμικά παράγονταν με αυστηρές καλλιτεχνικές και τεχνικές προδιαγραφές, ενώ αργότερα άρχισαν να προσθέτουν δημιουργίες με μοτίβα από τοπικά θέματα, καθώς και σειρές από χρηστικά αντικείμενα, όπως τα σερβίτσια που χρησιμοποιούσε το περίφημο Ξενοδοχείο των Ρόδων.
Η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα δεν έφερε μονάχα την αλλαγή της ονομασίας σε «Ίκαρος» αλλά και την εξαγορά της επιχείρησης από τον Κωνσταντίνο Χατζηκωνσταντή. Επεκτείνοντας τις εργασίες του, άρχισε να απασχολεί πολύ περισσότερους τεχνίτες, οι οποίοι διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη παράδοση, δημιουργώντας, παράλληλα, δικά τους εργαστήρια. Η ποιότητα της παραγωγής του παρέμενε αναλλοίωτη μέχρι και τη δεκαετία του 1960, στη συνέχεια όμως, όπως αποτυπώνεται και στα εκθέματα, άρχισε σταδιακά να αλλοιώνεται, κάτι που, σύμφωνα με τον επιμελητή, οφείλεται στην πίεση για την αύξηση της παραγωγής, προκειμένου η επιχείρηση να αντεπεξέλθει στον εντεινόμενο ανταγωνισμό. Ο αιφνίδιος θάνατος του ιδιοκτήτη του «Ίκαρου» θα δώσει τη χαριστική βολή στο εργοστάσιο, το οποίο έκλεισε οριστικά το 1988.
Η έκθεση, που αποτελείται από 300 περίπου αντικείμενα, συνοδεύεται από σημαντικό έργο ιστορικής τεκμηρίωσης, ιδιαίτερα από το αρχείο της εταιρείας, που αποτυπώνεται στον κατάλογο που κυκλοφορεί. Πρόκειται για μια κοπιώδη εργασία, καθώς «δεν υπήρχε τίποτα, έπρεπε να τα βρεθούν όλα από την αρχή», όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Γ. Ιωαννίδης.
Έργα της Μαρίτσας Τραυλού
Τέλος, η πρώτη αναδρομική έκθεση της Μαρίτσας Τραυλού, που εγκαινιάζεται στις 4 Οκτωβρίου στο κτίριο της οδού Πειραιώς, περιλαμβάνει πεντακόσιες περίπου γλυπτικές συνθέσεις, πολύχρωμες δημιουργίες, κυρίως από πορσελάνη, που αναπτύσσονται πάντα σε σειρές, παρουσιάζοντας έναν κόσμο ομοειδών αντικειμένων, που κανένα, όμως, δεν είναι ίδιο με το άλλο. Την έκθεση επιμελείται ο Τάκης Μαυρωτάς.
