Προσωπογραφίες στο θέατρο: Η επιστροφή

Ο Στέλιος Καζαντζίδης. Ο Τσάρλι Τσάπλιν. Η βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας. Η Δέσποινα Αχλαδιώτη ή αλλιώς η Κυρά της Ρω. Ο Γιώργος Ζαμπέτας. Η Μαρία Κιουρί. Ο Αλέξης Ζορμπάς. Ο Αρης Βελουχιώτης. Όλοι τους κάτοικοι της θεατρικής σκηνής για μια σεζόν. Γιατί το φαινόμενο των προσωπογραφιών που εξέπεμψε δυνατό σήμα στο θέατρο κατά τα χρόνια της κρίσης κορυφώνεται φέτος σε μια χειμερινή περίοδο που μετρά περισσότερες από δεκαπέντε βιογραφίες. Γιατί, αλήθεια;

«Γιατί βρεθήκαμε στην εποχή της κρίσης ν’ αναζητάμε τους ήρωες μας· πρόσωπα που θα μας εμπνεύσουν, βιώματα που θα συμπυκνώσουν τη συγκίνηση ή το γενναίο παράδειγμα. Αναζητούμε αντιήρωες, ανθρώπους που έζησαν στα άκρα και ξεπέρασαν το μέσο όρο ζωής αλλά ο πόνος ή το τραύμα τους, τους κάνει να μας μοιάζουν» απαντά ο σκηνοθέτης Πέτρος Ζούλιας, βασικός υπεύθυνος για την έξαρση του “κινήματος” σκηνικών βιογραφιών τα τελευταία επτά χρόνια. Ήταν το 2010 όταν η σκηνοθεσία του πάνω στην ιστορία της στιχουργού Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου με πρωταγωνίστρια τη Νένα Μεντή σχημάτιζε ουρές έξω από το υπόγειο των «Ιλισίων» εγκαινιάζοντας μια τάση (για τα ελληνικά δεδομένα) που έκτοτε, όχι μόνο δεν ατόνησε, αλλά βρήκε άφθονους μιμητές, με λιγότερη ή περισσότερη επιτυχία. Στο ίδιο mode φέτος ο Πέτρος Ζούλιας υπογράφει τη βιογραφία του «Τσάρλι Τσάπλιν» και του Γιώργου Ζαμπέτα στο «Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα».

_{Η Φωτεινή Μπαξεβάνη ως «Κυρά της Ρω».} 

Σταδιακά, το θέατρο ανέλαβε άτυπα να “αναστηλώσει” σπαράγματα συλλογικής μνήμης – δεν είναι τυχαία η φετινή πληθώρα βιογραφικών ιστορικών προσώπων που προστίθενται σε αυτά των καλλιτεχνών – και να αναβιώσει, έστω και με απροκάλυπτα ρετρό διάθεση, αισθήσεις περασμένων δεκαετιών. «Έχουμε ανάγκη να βρούμε τη ρίζα μας. Δηλαδή, πέρα από το οικείο στο οποίο μπορούμε να ακουμπήσουμε για να προχωρήσουμε, είναι επείγουσα η ανάγκη ν’ αναδείξουμε το κομμάτι εκείνο της ιστορίας που εμπεριέχει μια λαμπρή στιγμή μας. Και δεν μιλώ απαραίτητα με εθνικούς όρους – αν και προσωπικά αυτή τη συζήτηση θέλησα να την υπερασπιστώ – αλλά για τις αξίες που τροφοδότησαν τα εθνικά μας σύμβολα πριν γίνουν τέτοια» τονίζει η Κατερίνα Μπερδέκα, σκηνοθέτις της «Κυράς της Ρω» – μιας “ανώνυμης” γυναίκας από το Καστελόριζο που με αυταπάρνηση κι επιμονή έγινε το έμβλημα πίσω από την έπαρση της ελληνικής σημαίας στην ακρητική βραχονησίδα και πλέον “κατοικεί” στο νεόκοπο κείμενο του Γιάννη Σκαραγκά.

_{Η σκηνοθέτις Κατερίνα Μπερδέκα.} 

Η Φωτεινή Μπαξεβάνη – ιδέα της οποίας ήταν η δημιουργία ενός θεατρικού πορτρέτου πάνω στη ζωή της Δέσποινας Αχλαδιώτη καθώς πέρυσι πετούσε αμέτρητες φορές πάνω από το Καστελόριζο και το νησάκι της Ρω και τώρα δικαιωματικά θα την υποδυθεί επί σκηνής – δεν θέλει να εστιάσει τόσο στη «γυναίκα – γεγονός. Με ενδιαφέρει ο άνθρωπος πίσω από αυτήν, το ζωντανό της βλέμμα, η δύναμη και η θέληση της για ζωή, η γυναίκα που δικαιολόγησε απόλυτα την ύπαρξη της με τις πράξεις της. Αν ψάξω να βρω την πιο αισιόδοξη στιγμή μας σήμερα, θα την βρω στην ανάγκη των περισσότερων από εμάς να επιστρέψουν στον άνθρωπο και να τον κατανοήσουν. Αυτό, νομίζω, πως είναι και το βαθύτερο κίνητρο όλων όσων δουλεύουν πάνω σε τέτοιες προσωπογραφίες» εκτιμά η ηθοποιός.

_{Η Πέγκυ Τρικαλιώτη θα υποδυθεί τη Μαρία Κιουρί.} 

Το πρόσωπο λοιπόν, είναι η αφορμή. Η Κίρκη Κάραλη, που πρόκειται να σκηνοθετήσει τη βιογραφία της Μαρίας Κιουρί – η οποία θα ανέβει το Φεβρουάριο σε κείμενο της Ευσταθίας με πρωταγωνίστρια την Πέγκυ Τρικαλιώτη – εστιάζει «στο κοινωνικό περιβάλλον που καταδίκασε μια Νομπελίστρια σ’ ένα πολύ συγκεκριμένο ρόλο· που δεν την ήθελε ούτε διακεκριμένη επιστήμονα, ούτε γυναίκα».

Αντίστοιχα, ο Φαίδων Καστρής πρωταγωνιστής στον σαρκαστικό, δραματικό μονόλογο «Σοφία» σε σκηνοθεσία του Λεωνίδα Παπαδόπουλου, προσεγγίζει μέσα από το γρίφο της βασίλισσας Σοφίας της Ισπανίας «μια γυναίκα που βρέθηκε εγκλωβισμένη ανάμεσα σε πρωτόκολλα εξουσίας, μια ιστορία που επιβεβαιώνει πως τα παραμύθια δεν είναι για τις βασίλισσες». Με διαφορετική δηλαδή, εκκίνηση κάθε φορά, το πρόσωπο στέκεται ως επιχείρημα για να φωτιστεί μια εποχή, μια συνθήκη, ένας κόσμος με κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. «Το ειδικό γίνεται το βήμα για να δούμε το γενικό» όπως σημειώνει ο κ. Ζούλιας.

_{Ο Φαίδων Καστρής στο μονόλογο για τη Βασίλισσα «Σοφία».} 

Με εμπορικούς όρους, η τακτική αναζήτηση λαϊκών μύθων που, μέχρι τώρα, άρδευε υλικό κυρίως από προσωπικότητες της τέχνης, ήταν εξ ορισμού κι ένας εύκολος δρόμος προσέλκυσης κοινού – ακόμα κι όταν μιλάμε για δαπανηρές βιογραφίες – υπερθεάματα. Η “επωνυμία” του ήρωα λειτουργούσε και λειτουργεί σταθερά σαν teaser για το θεατή: «Από τη στιγμή που ένα θεατρικό έργο τοποθετεί στο κέντρο της σκηνής ένα δημοφιλές πρόσωπο, έχει συναντήσει νωρίτερα το κοινό της. Αλλά ακόμα και δραματουργικά να το δει κανείς, η αφήγηση δεν χρειάζεται να ξεκινήσει από το μηδέν· θεωρείς δεδομένο ότι πολύς κόσμος ξέρει τουλάχιστον τα βασικά για τον εκάστοτε ήρωα» εξηγεί η Κατερίνα Μπερδέκα.

Την ίδια ώρα η προσωπογραφία, όταν αυτή ανεβαίνει με τη φόρμα ενός μονολόγου, είναι πολύ πιο συμφέρουσα λύση σε εποχές μεγάλης δυστοκίας σαν την δική μας. «Ο μονόλογος είναι η πιο οικονομική παραγωγή του θεάτρου» προσθέτει η σκηνοθέτις, αυτή τη φορά μέσα από την άλλη της ιδιότητα, ως διευθύντρια παραγωγής.

_{Το Στέλιο Καζαντζίδη θα ερμηνεύσει ο Μελέτης Ηλίας.} 

Αν όλοι οι παραπάνω παράγοντες στοιχειοθετούν την επιτυχία των θεατρικών βιογραφιών (το είδος ανθεί εξίσου και στον κινηματογράφο), το ρίσκο ενός τέτοιου εγχειρήματος παραμένει. Καταρχάς, για τον ηθοποιό που καλείται να ερμηνεύσει μια περσόνα καταχωρημένη με συγκεκριμένο τρόπο στη συλλογική συνείδηση. Ο Μελέτης Ηλίας που πρόκειται να υποδυθεί το Στέλιο Καζαντζίδη στην πολυδάπανη παραγωγή «Η ζωή μου όλη» την οποία γράφει και σκηνοθετεί η Μιμή Ντενίση παραδέχεται πως έθεσε ως προϋπόθεση να μην τραγουδήσει: «Μιλάμε για μια φωνή που όμοια της δεν υπήρξε και δεν έχει υπάρξει. Ο Καζαντζίδης ήταν ένα φαινόμενο κι αυτό, οπωσδήποτε, είναι περιοριστικό για τον ηθοποιό που θα αναμετρηθεί μαζί του να μην ξεφύγει προς την καρικατούρα. Για μένα θα είναι κέρδος να δημιουργήσω έστω και μια εικόνα του, ένα βλέμμα του».

Ακόμα και ο Θανάσης Τσαλταμπάσης που, χρόνια ονειρευόταν να πλησιάσει σκηνικά τον Τσάρλι Τσάπλιν, δεν σκοπεύει να παίξει εκ του ασφαλούς, αναπαράγοντας το στερεότυπο του ασπρόμαυρου ήρωα Σαρλό. «Θεωρώ πως είναι λάθος αν επιχειρήσω να δουλέψω με όσα έχουν οι θεατές ήδη στο μυαλό τους. Με αφορά ένας τρισδιάστατος ήρωας, με βάθος. Δεν σκοπεύω να βάλω απλώς τα ρούχα του αλητάκου. Προφανώς και θα ακολουθήσω την κινησιολογία και τις εκφράσεις του αλλά θα το κάνω με το δικό μου σώμα, με τη δική μου συγκρότηση».

Ο Πέτρος Ζούλιας σκηνοθετεί το Θανάση Τσαλταμπάση ως «Τσάρλι Τσάπλιν». 

Κατά κανόνα, οι θεατρικές βιογραφίες αναφέρονται σε πρόσωπα που δεν βρίσκονται εν ζωή, για τα οποία ο χρόνος έχει δημιουργήσει μια ασφαλή απόσταση παρατήρησης, ένα χώρο στο μύθο και τη μνήμη. Μοναδική εξαίρεση – τουλάχιστον κατά τη φετινή πλούσια συγκομιδή – η «Σοφία» του Φαίδωνα Καστρή (σε κείμενο του Ισπανού συγγραφέα Φερνάντο Γκαρθία Μάι) με τον ίδιο να παραδέχεται την έξτρα πρόκληση. «Δουλεύω με σεβασμό στο πρόσωπο της. Δεν κάνω ούτε μια αγιογραφία της μα ούτε και την προσβάλλω καταγγέλλοντας. Προφανώς και το έργο στέκεται κριτικά απέναντι στο θεσμό της βασιλείας, αλλά φωτίζουμε το πρόσωπο πίσω από το θεσμό. Είναι μια εσωτερική ανάγνωση των παθών μιας βασίλισσας» σημειώνει – εξ ου και η ομάδα παραγωγής έχει προσκαλέσει, μέσω της ισπανικής πρεσβείας, τη Βασίλισσα Σοφία στην Αθήνα.

_{Η πρωταγωνιστική ομάδα του «Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα».}

Από την Κατερίνα Μπερδέκα και τη Φωτεινή Μπαξεβάνη που ταξίδεψαν στο Καστελόριζο και στον «άγριο τόπο» της Ρω για να βρουν τα ίχνη της Δέσποινας Αχλαδιώτη, στον Πέτρο Ζούλια που ακούει ξανά και ξανά τις ηχογραφήσεις συνεντεύξεων του Ζαμπέτα, το Μελέτη Ηλία που ανατρέχει σε video του Καζαντζίδη στο YouTube, το Θανάση Τσαλταμπάση που έχει παρακολουθήσει όλα τα ντοκιμαντέρ – αφιερώματα για τον Τσάπλιν ή το Φαίδωνα Καστρή που ανατρέχει σε φωτογραφίες της Σοφίας για να αποτυπώσει τις εκφράσεις της, προκύπτει πως το είδος της θεατρικής βιογραφίας αναζητά ερευνητές – κι όχι μόνο ερμηνευτές, σκηνοθέτες ή συγγραφείς – για να οικειοποιηθούν το μύθο του προσώπου και να μπουν στον κόσμο του. «Βεβαίως, σκοπός του θεάτρου» επισημαίνει ο Πέτρος Ζούλιας «δεν είναι να μεταδώσει την πληροφορία, το γεγονός, όσο να τα μετουσιώσει σε ποίηση, σε αφήγηση. Ασφαλώς και η μυθοπλασία προκύπτει μέσα από μελέτη, ψάξιμο και ανακάλυψη αλλά πρέπει κανείς να αποδρά από αυτές τις προϋποθέσεις αν θέλει να δημιουργήσει γνήσιο θέατρο».

Ποια πρόσωπα και που ζωντανεύουν

• «Η Κυρά της Ρω» στο Θέατρο Σφενδόνη – Πρωταγωνιστεί η Φωτεινή Μπαξεβάνη. Σκηνοθετεί η Κατερίνα Μπερδέκα
• «Σοφία» στην Οικία Κατακουζηνού – Πρωταγωνιστεί ο Φαίδων Καστρής. Σκηνοθετεί ο Λεωνίδας Παπαδόπουλος
• «Για την Ελένη» στο θέατρο «Σταθμός» – Πρωταγωνιστεί η Μαρία Κίτσου – Σκηνοθετεί ο Μάνος Καρατζογιάννης
• «Αλέξης Ζορμπάς» στο θέατρο «Βέμπο» (πρεμιέρα 13 Οκτωβρίου) – Πρωταγωνιστούν οι Γρηγόρης Βαλτινός, Ταμίλα Κουλίεβα – Σκηνοθετεί ο Σταμάτης Φασουλής
• «Αρης» στο θέατρο Cartel (πρεμιέρα 13 Οκτωβρίου) – Πρωταγωνιστεί ο Τάσος Σωτηράκης – Σκηνοθετεί ο Βασίλης Μπισμπίκης
• «Μάλιστα Κύριε Ζαμπέτα» στο Θέατρο Αλίκη (πρεμιέρα 14 Οκτωβρίου) – Πρωταγωνιστούν οι Βίκυ Παπαδοπούλου, Τάσος Χαλκιάς. Σκηνοθετεί ο Πέτρος Ζούλιας
• «Φρίντα κι άλλο» στο «104» (πρεμιέρα 19 Οκτωβρίου) – Πρωταγωνιστεί και σκηνοθετεί η Κατερίνα Δαμβόγλου
• «Εγώ ο Μάρκος Βαμβακάρης» στη «Στοά» (πρεμιέρα 20 Οκτωβρίου). Πρωταγωνιστεί και σκηνοθετεί ο Θανάσης Παπαγεωργίου
•  
  «Σε γνωρίζω… Διονύσιος Σολωμός» στο θέατρο «Αλκμήνη» – Σκηνοθετεί ο Δημήτρης Παναρετάκης
• «Τσάρλι Τσάπλιν» στο «Ακροπόλ» (πρεμιέρα Οκτώβριος) – Πρωταγωνιστεί ο Θανάσης Τσαλταμπάσης. Σκηνοθετεί ο Πέτρος Ζούλιας
• «Camille Claudel Mudness» στο θέατρο «Πόλη» (πρεμιέρα 3 Νοεμβρίου – Πρωταγωνιστεί η Μάνια Παπαδημητρίου. Σκηνοθετεί ο Πάνος Κούγιας

  «Η ζωή μου όλη» στον Ελληνικό Κόσμο (πρεμιέρα τέλη Δεκεμβρίου). Πρωταγωνιστεί ο Μελέτης Ηλίας. Σκηνοθετεί η Μιμή Ντενίση

• «Η απολογία της Μαρία Κιουρί» στο θέατρο «Σταθμός» (πρεμιέρα 24 Φεβρουαρίου) – Πρωταγωνιστεί η Πέγκυ Τρικαλιώτη – Σκηνοθετεί η Κίρκη Κάραλη