Εθνική Λυρική Σκηνή: Λαμπρή είσοδος στον 21ο αιώνα

Ένα έργο που δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ ξανά από το λυρικό μας θέατρο, γραμμένο την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, με μια πρωταγωνίστρια που για πρώτη φορά συνεργάζεται με την Εθνική Λυρική Σκηνή, την διεθνούς φήμης μεσόφωνο Αγνή Μπάλτσα, σκηνοθετημένη από τον επίσης διεθνή έλληνα δημιουργό Γιάννη Κόκκο, υπήρξε η επιλογή του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή της Γιώργου Κουμεντάκη για την επίσημη «πρώτη» της εντυπωσιακής αίθουσας «Σταύρος Νιάρχος» στις καινούργιες εγκαταστάσεις της Λυρικής Σκηνής, την Κυριακή 15 Οκτωβρίου.

Έργο απαιτητικό, καθήλωσε τους θεατές από τη στιγμή που υψώθηκε η αυλαία και το εντυπωσιακό σκηνικό του Γιάννη Κόκκου κυριάρχησε στη σκηνή, μαγνητίζοντας τα βλέμματα.

Βασισμένη στο ποιητικό κείμενο του Χούγκο φον Χόφμανσταλ, η μονόπρακτη όπερα του Στράους υπήρξε μια πρόκληση όχι μονάχα για τους πρωταγωνιστές της –δίπλα στην εμβληματική Αγνή Μπαλτσα, που ερμήνευσε μια καθηλωτική Κλυταιμνήστρα, εντυπωσίασαν οι Ζαμπίνε Χογκρέφε και Γκουν-Μπριτ Μπάρκμιν, στους «δίδυμους» ρόλους της Ηλέκτρας και της Χρυσόθεμης, καθώς και οι Δημήτρης Τηλιακός (Ορέστης) και Φρανκ βαν Άκεν (Αίγισθος).

Πρόκληση όμως υπήρξε για τους μουσικούς της ΕΛΣ και τον μαέστρο Βασίλη Χριστόπουλο, που έφερε σε πέρας επάξια το δύσκολο έργο της διεύθυνσης μιας από τις μεγαλύτερες ορχήστρες του οπερατικού ρεπερτορίου. Πάνω από εκατό μουσικοί (ανάμεσά τους 20 ξύλινα πνευστά, 20 χάλκινα, 62 έγχορδα, γκλόκενσπιλ, τσελέστα, δύο άρπες και κρουστά), σε άψογο συντονισμό και διάλογο μεταξύ τάφρου και σκηνής.

Πρόκειται για ένα επίτευγμα για το λυρικό μας θέατρο, που με τον τρόπο αυτό έδειξε τις δυνατότητές του να παρουσιάσει ένα διευρυμένο ρεπερτόριο, που θα υπερβαίνει το σύνηθες μπελκάντο και θα απευθύνεται σε ένα κοινό κατά πολύ ευρύτερο από τους «συνήθεις θεατές» του θεάτρου «Ολύμπια».

Αξίζει να σημειωθεί πως, χάρη στις τεχνικές δυνατότητες των νέων της εγκαταστάσεων, η ΕΛΣ παρουσιάζει για πρώτη φορά το πρόγραμμά της σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο, καθώς, πριν το τέλος των παραστάσεων της «Ηλέκτρας» στις 31 Οκτωβρίου, προγραμματίζεται, στην ίδια σκηνή, η πρεμιέρα της δεύτερης παραγωγής της σεζόν, με τον «Ριγολέτο» του Βέρντι, στις 25 Οκτωβρίου.

«Λυκόφως των χρεών»: Στερεότυπα και εξαρτημένα αντανακλαστικά

Διαφορετική υποδοχή συνάντησε το εναρκτήριο «Λυκόφως των χρεών» της Εναλλακτικής Σκηνής, που είχε ήδη πίσω της μια αρκετά πλούσια και πολυποίκιλη δοκιμαστική περίοδο, έχοντας ξεκινήσει τις παραγωγές της από τον περασμένο Μάρτιο.

Το αναρχικό χιούμορ των δημιουργών της ελληνικής παράφρασης του έργου του Βάγκνερ «ξένισε», όχι το κοινό, που καταχειροκρότησε τους συντελεστές (τουλάχιστον στην παράσταση της 14/10 που παρακολουθήσαμε), αλλά τους δημοσιογράφους του πολιτιστικού ρεπορτάζ.

Με περισσή σφοδρότητα κατηγορήθηκε το λιμπρέτο του Δημήτρη Δημόπουλου ως «λαϊκίστικο» και «πιο στερεότυπο πεθαίνεις», ενώ, αντιθέτως, η μουσική μεταγραφή του Χαράλαμπου Γωγιού εξυμνήθηκε –υπήρξε πράγματι ένας άθλος!– όπως και η εξαιρετική σκηνοθετική δουλειά του Αλέξανδρου Ευκλείδη, που χρησιμοποίησε με επιτυχία καθιερωμένους στην «κεντρική σκηνή» μονωδούς, όπως την Τζούλια Σουγλάκου, τον Δημήτρη Πακσόγλου, τον Τάσο Αποστόλου κ.ά.

Είναι γνωστός ο προσανατολισμός της ομάδας των δημιουργών του «Λυκόφωτος» στο μουσικό θέατρο ως το κατεξοχήν λαϊκό θέαμα της κάθε εποχής –και το τι συνιστά το «λαϊκό» στην τέχνη εξαρτάται κάθε φορά από τις συνθήκες παραγωγής και κατανάλωσης του θεάματος.

Αναμφίβολα, μια σύγχρονη εκδοχή της «λαϊκότητας» συμπεριλαμβάνει τη χρήση (κριτική, παιγνιώδη ή κοροϊδευτική) στοιχείων της καθ’ ημάς «ποπ κουλτούρας», είτε αυτή είναι η «σκυλοπόπ» μουσική είτε είναι η διαρκώς «αγανακτισμένη» ψυχοσύνθεση του νεοέλληνα.

Η κατά λέξη ανάγνωση τέτοιων στοιχείων, ακόμη και όταν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά αυτά για τη δημιουργία ενός έργου τέχνης, είναι σαν να θεωρεί κάποιος ότι τα περίφημα «Campbell’s Soup Cans» του Άντι Γουόρχολ δεν είναι παρά… διαφήμιση ντοματόσουπας.

Η ταύτιση της Βρουγχίλδης του «Λυκόφωτος», δηλαδή του στερεοτυπικού έλληνα ψηφοφόρου, πάντα ευκολόπιστου και πάντα προδομένου (βλέπετε, ακόμα και η υψηλή ποίηση μπορεί να γίνει στερεότυπο…), με κάποιον «θετικό ήρωα» δεν αποτελεί παρά καθαρή παρανάγνωση.

Φαίνεται πως, όταν η τέχνη αποφασίσει να αγγίξει θέματα ζέοντα, που αποτελούν και μέρος της σύγχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης, ενεργοποιεί εξαρτημένα αντανακλαστικά που αντιδρούν βάζοντας μπροστά τα δικά τους στερεότυπα

Αν η νεκρανάσταση του δήμιου των εβραίων της Θεσσαλονίκης Μαξ Μέρτεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι για τους δημιουργούς οι Γερμανοί είναι ναζί, τότε αγνοούμε την πρωταρχικό υλικό της παράστασης, που δεν είναι άλλο από τα νεοελληνικά στερεότυπα, από την πρώτη μέχρι την τελευταία νότα.

Θα πρέπει να διαβάζει κανείς μέσα από πολύ ανελαστικά φίλτρα την εξαιρετικά θεαματική καταστροφή του φινάλε για να την ταυτίσει με την «πρόταση» των δημιουργών, όταν καθημερινά γύρω του, στο πρώτο ταξί που θα πάρει, μπορεί να ακούσει παρόμοιες φωνές «αγανακτισμένων» συμπολιτών μας –ας θυμηθούμε το δυσοίωνα εμβληματικό «να καεί, να καεί…»

Φαίνεται πως, όταν η τέχνη αποφασίσει να αγγίξει θέματα ζέοντα, που όχι μονάχα πονάνε ακόμα αλλά αποτελούν και μέρος της σύγχρονης πολιτικής αντιπαράθεσης, όταν αυτό το κάνει με τρόπο ουσιωδώς λαϊκό κι όχι αποστασιοποιημένο μέσω μιας κακώς εννοούμενης καλλιτεχνικής εκζήτησης, ενεργοποιεί εξαρτημένα αντανακλαστικά που αντιδρούν βάζοντας μπροστά τα δικά τους στερεότυπα, αυτά μιας comme il faut ευρωπαϊκότητας, εκσυγχρονισμού κ.λπ., κ.λπ.

Αλλά γι’ αυτήν την ευρωπαϊκότητα μπορούν να μιλήσουν καλύτερα από άλλους οι τρεις δημιουργοί, που μέχρι σήμερα παρουσίαζαν πολλές από τις δουλειές τους πρώτα σε γερμανικό κοινό…