Αγγελος Παπαδημητρίου: Δεν θέλησα να θρονιαστώ στις δάφνες μου. Οσοι το κάνουν δεν έχουν καλό τέλος

Μου ανοίγει την εξώπορτα της εισόδου νομίζοντας πως είμαι η κόρη ενός φίλου του που ήρθε να παραλάβει ένα φάκελο. Μόλις συνειδητοποιεί πως έχει ξεχάσει το ραντεβού της συνέντευξης, χλομιάζει. «Μεταφέρω το εργαστήριο στον πάνω όροφο και το σπίτι είναι σαν βομβαρδισμένο τοπίο» απολογείται ο Άγγελος Παπαδημητρίου – καθώς μόλις έχει παραδώσει το σκηνικό για τη νέα παράσταση της Ολιας Λαζαρίδου «Ο κήπος του Ραπατσίνι». Στο ασανσέρ για το δεύτερο όροφο τον πείθω πως θα έχει ενδιαφέρον να συνομιλήσουμε μέσα στο οικιακό του χάος – που κατά τον Καστοριάδη είναι και αφετηρία δημιουργίας. Το πρόσωπο του φωτίζεται.
Από τη στιγμή που μου ανοίγει την πόρτα του σπιτιού με τα καδρόνια, τα μπιμπελό, τα τελάρα στο μάρμαρο, τη σκάλα στη μέση του σαλονιού, τη σκόνη να γυαλίζει στο πάτωμα και τη Μίκρα, τη γάτα του να με κοιτάζει με απορία, έχει ήδη αποφασίσει πως αυτό είναι το τέλειο σκηνικό για να τα πούμε. Στη θέση τους βρίσκονται μόνο τρεις πίνακες στον τοίχο και η μουσική του συλλογή στο ράφι: Από Μαρινέλλα κι Ακη Πάνου μέχρι Κάλλας και βινύλια Μότσαρτ. Όταν πια το φλιτζάνι του μυρωδάτου καφέ που έχει σερβίρει αναποδογυρίζει, χύνεται (κι αυτό) στο μάρμαρο και ο ίδιος πανηγυρίζει το «γούρι», σκέφτομαι πως ο Άγγελος Παπαδημητρίου δεν είναι απλώς ένας γνήσιος καλλιτέχνης μα κι ένας ανοιχτός άνθρωπος (εκ του χάος, χάσκω). Δεν θα με διαψεύσει ούτε, όταν λίγο αργότερα, θα ποζάρει στο φακό αναφωνώντας «Θεέ μου, βοήθησε με να βάλω τάξη σε αυτό το χάος!».

Επιμένετε να συστήνεστε σαν καλλιτέχνης. Ωστόσο, δεν αισθάνεστε ότι ανήκετε περισσότερο σε κάποια από τις ιδιότητες σας – θέατρο, τραγούδι, εικαστικά;
Στην έννοια του καλλιτέχνη περιλαμβάνονται όλες οι δυνατότητες μου. Η εξειδίκευση ήρθε αργότερα. Να φανταστείτε πως ο Ντα Βίντσι – αυτή η μεγάλη μορφή – απαριθμούσε τα προσόντα του λέγοντας «αρχιτέκτονας, γιατρός…» και στο τέλος ανέφερε «και ζωγραφίζω». Τα εικαστικά λοιπόν και για μένα άνοιξαν το παζλ της έννοιας καλλιτέχνη. Είτε πρόκειται να οργανώσω μια μετακόμιση, να βάψω το σπίτι μου, είτε να παραδώσω ένα ευαίσθητο καλλιτεχνικό έργο είμαι πάντα παρών.

Στο τέλος του βιογραφικού σας – κατ’ αντιστοιχία της συνήθειας Ντα Βίντσι – τι θα γράφατε;
Και μαγειρεύω! Χτυπάω υψηλές αποδόσεις στη μαγειρική.

Τι θυμάστε από την εποχή μετάβασης από τα εικαστικά στο θέατρο;
Δεν πίστευα πως στα 40 μου χρόνια θα ξεκινούσε μια νέα διαδρομή πλάι σε σημαντικούς ανθρώπους. Σκεφτόμουν πάντα πως είχα καλή φωνή, πως ίσως μπορούσα να παίξω στο θέατρο αλλά έλεγα στον εαυτό μου «δεν πειράζει, δεν έγινε». Κι επειδή είχα φτάσει σε υψηλό επίπεδο στα εικαστικά – μόλις είχα συμμετάσχει στη Μπιενάλε Βενετίας – το παραγκώνιζα κάπως. Θυμάμαι, λοιπόν, τη στιγμή που επέλεξα την αστάθεια και την αβεβαιότητα· και δη μια τρομερή αβεβαιότητα που έχει το θέατρο. Τη στιγμή της συνειδητοποίησης ότι αν έμενα στα ίδια σύντομα θα αισθανόμουν εγκλωβισμένος. Δεν θέλησα να θρονιαστώ στις δάφνες μου. Πιστεύω, άλλωστε, πως όσοι το κάνουν δεν έχουν καλό τέλος. Κι εγώ είχα την ανάγκη να ζήσω πράγματα σαν να ήταν η πρώτη φορά. Πάντα, αναζητώ τη χαρά και τη δροσιά της πρώτης φοράς και προσπαθώ να την ενεργοποιήσω σε κάθε μου κίνηση. Κατασκευάζοντας, για παράδειγμα, το σκηνικό στον «Κήπο του Ραπατσίνι» διάλεξα να δουλέψω σε κάτι χειροποίητο, έφτιαξα ένα έργο τέχνης.

Σκοπός για τον καλλιτέχνη είναι να διακωμωδήσει και να γελοιοποιήσει τη φιλοδοξία του

Πάντως, ένα είναι το σίγουρο: Με ό,τι κι αν έχετε καταπιαστεί, διακρίνεστε.
Θεωρώ τυχερά όλα όσα μου συνέβησαν. Μου συνέβησαν όλα όσα σκεφτόμουν για πλάκα, όσα περνούσαν από τις πιο τρελές μου σκέψεις: Να παίξω σε καλά θέατρα, να τραγουδήσω σε ωραίους χώρους. Σκεφτόμουν, ας πούμε, «ωραία θα ήταν να κάνω μια ταινία με τον Πάνο Κούτρα» και μετά απαντούσα στον εαυτό μου «αντε, βρε ανόητε». Ε, σε λίγο καιρό ήρθε από εκείνον η πρόταση για τη «Xenia». Σαν να είχα στείλει ένα μήνυμα στο σύμπαν και απαντήθηκε! Το ίδιο έγινε με τον Καραθάνο· τον είχα εντοπίσει στις «Οκτώ γυναίκες» όταν μου πρότεινε ένα ρόλο στο «Συρανό».

Φιλοδοξίες δεν είχατε;
Δεν υπάρχει καλλιτέχνης που να μην έχει φιλοδοξία. Αν ένας καλλιτέχνης σας συστηθεί ως σεμνός σας λέει ψέματα. Η φιλοδοξία είναι μια μορφή βίας και κατάκτησης· απλώς στον καλλιτεχνικό κόσμο κάπως αθωώνεται. Σκοπός για τον καλλιτέχνη είναι να διακωμωδήσει και να γελοιοποιήσει τη φιλοδοξία του.

Στα 25 χρόνια παρουσίας στα θεατρικά πράγματα ποια ξεχωρίζετε ως την καλύτερη φάση;
Την περίοδο συνεργασίας με το Νίκο Καραθάνο. Ασφαλώς και έχω κάνει υπέροχα πράγματα, με υπέροχους σκηνοθέτες – δεν θέλω φυσικά να ξεχάσω και την Πειραματική Σκηνή της Θεσσαλονίκης απ’ όπου ξεκίνησα – αλλά αυτό το συμβάν της έρευνας μέσα σε συνθήκη ομάδας δεν μου είχε ξανασυμβεί. «Συρανό», «Γκόλφω», «Δεκαήμερο», «Βυσσινόκηπος», «Ορνιθες» – όλα αυτά είναι μεγάλα πράγματα. Και ο Νίκος Καραθάνος μου έδειξε μια μεγάλη εμπιστοσύνη. Μου έκανε κι ένα μεγάλο δώρο να συνεργάζομαι με νέα παιδιά, τους καλύτερους αυτής της γενιάς. Να με έχουν στα ώπα-ώπα και να τους κλέβω την παράσταση!

Επιδιώκετε να κλέβετε την παράσταση;
Οχι, ποτέ. Αν μια παράσταση είναι καλή κανείς δεν την κλέβει. Οταν βρεθεί να την κλέψει κάποιος τότε είναι κακή η παράσταση.

Στα εικαστικά υπηρετήσατε ευφάνταστα στο κιτς. Στο θέατρο γιατί όχι;
Μα πάντα παίζω μ’ ένα τόνο υπερβολής στο θέατρο. Για μένα κιτς δεν είναι μόνο το κακόγουστο, είναι και το γκροτέσκο, εκείνο που παριστάνει κάτι που δεν είναι, ένα μεγαλείο που δεν υφίσταται. Πέρασα αυτή την αισθητική στο θέατρο· τολμώ μάλιστα να πω σε βαθμό πρωτοπορίας. Δεν θα μπορούσα, εξάλλου, να βγάλω έξω από το θέατρο μια πραγματικότητα όπως αυτή του κιτς. Ειδικά στην Ελλάδα όπου το κιτς βασιλεύει ενώ οι περισσότεροι το κρύβουν για πουριτανικούς λόγους. Εγώ πάλι το αφομοίωσα και το μετάλλαξα σε κάτι θετικό.

Κάποτε δοκιμάσατε και την τηλεόραση. Κι αυτή, θα μπορούσε να πει κανείς, πως ανάγεται στο χώρο του κιτς.
Ακόμα δεν μπορώ να γλιτώσω από την τηλεόραση. Και τώρα με αναγνωρίζουν στο δρόμο!

Το μετανιώσατε;
Αν μετάνιωσα; Οχι, ποτέ! Είμαι ευγνώμων στον Αλέξανδρο Ρήγα γιατί κατόρθωσα να συμμετέχω σε μια ωραία σειρά σ’ ένα λαϊκό μέσο.

Αν μια παράσταση είναι καλή κανείς δεν την κλέβει. Οταν βρεθεί να την κλέψει κάποιος τότε είναι κακή η παράσταση

Τι κάνετε όταν δεν παίζετε στο θέατρο;
Και τι δεν κάνω! Προσπαθώ να βάλω σε μια τάξη στη ζωή μου. Σε μια τέτοια φάση με βρήκε και η φίλη μου Ολια Λαζαρίδου όταν μου ζήτησε να συμμετέχω ως σκηνογράφος στον «Κήπο του Ραπατσίνι» και να που έπεσα σε αυτό με τα μούτρα. Θέλω να πω, πάντα βρίσκω να κάνω κάτι. Η έννοια πλήξη δεν μου λέει τίποτα.

Μετά τον «Ραπατσίνι» τι;
Θα ξεκουραστώ· ήρθε αυτή η στιγμή. Παρότι έχω πολλές προτάσεις. Ισως φταίει το σαράκι που με οδηγεί από παιδί, να φεύγω όταν κάνω επιτυχία. Να αναζητώ κάτι άλλο.

Τι άλλο θέλετε να αναζητήσετε;
Μήπως το γράψιμο; Μήπως μια σκηνοθεσία; Μήπως το μπαλέτο;

Δεν θα πλήξετε σίγουρα λοιπόν! Πως τα πάτε με τη μοναξιά;
Ειδικά η μοναξιά δεν μου λέει τίποτα. Ολα αυτά τα συμπτώματα της πλήξης, της βαρεμάρας, της κατάθλιψης, της μελαγχολίας, δεν τα ξέρω. Ακολουθώ μια ροή πραγμάτων, ακούω και συναναστρέφομαι τους φίλους μου με συνέπεια να μην ασχολούμαι πολύ με τον εαυτό μου και με τα προβλήματα μου. Πάντα έκανα κάτι είτε για μένα είτε για άλλους.

Ποιος είναι ο ρόλος των φίλων στη ζωή σας;
Καθοριστικός. Τοποθετώ τους φίλους μου στην ψηλότερη θέση. Οπως επίσης πιστεύω πως η ζωή προηγείται της τέχνης. Βεβαίως, εδώ κάνω ένα διαχωρισμό: Τα ερωτικά τα τοποθετώ πολύ χαμηλότερα απ’ όλα. Πάντα είχα αυτήν την αντίληψη, ότι η ερωτική ζωή ακολουθεί τα υπόλοιπα. Θυμάμαι όταν το έλεγα αυτό, νέος ακόμα, και ο (Ανδρέας) Βουτσινάς δαγκωνόταν. Μου έλεγε «πως τα κατάφερες έτσι;».

Μα και ο έρωτας ζωή δεν είναι;
Ναι, αλλά πιστεύω ότι αν κανείς εστιάσει στον έρωτα θα φαγωθεί ζωντανός ή, τέλος πάντων, δεν θα του βγει σε καλό.

Αγαπήσατε πολύ, παρόλα αυτά;
Πολλές φορές.

Κι αγαπηθήκατε πολύ;
Πιθανόν, δεν ξέρω με σιγουριά.

Πιστεύω ότι αν κανείς εστιάσει στον έρωτα θα φαγωθεί ζωντανός ή, τέλος πάντων, δεν θα του βγει σε καλό

Τι σας καθόρισε ως παιδί;
Είχα πολύ καλούς, ευγενείς γονείς. Ενα πολύ ισορροπημένο οικογενειακό περιβάλλον που μου έδωσε μια ησυχία. Οι γονείς μου ήταν οι πρώτοι μου δάσκαλοι.

Σε εκείνους οφείλετε αυτή την ευγένεια και την κομψότητα που σας περιγράφει;
Αν και μου το λένε πολλοί δεν πιστεύω ότι εκπέμπω κάτι τέτοιο. Εκείνο που προσπαθώ είναι να μην πληγώνω τους άλλους, να μην τους θίγω· ίσως αυτό να εισπράττεται ως ευγένεια.

Τι συμβαίνει και είστε πάντα εξωστρεφής και χαρούμενος; Είναι ένα μυστικό επιβίωσης;
Πιστεύω πως δεν σου φταίει τίποτα ο άλλος να του φορτώνεις τα προβλήματα σου. Δεν αγάπησα ποτέ τους ανθρώπους που προβάλλουν το πρόβλημα τους επιζητώντας προσοχή. Κι αυτός είναι ένας κανόνας συμπεριφοράς παλαιάς κοπής. Τις προάλλες μου λέει ένας ταξιτζής «εσείς οι παλαιοί, ο Ρίζος, ο Γκιωνάκης, ο Λογοθετίδης, ο Αυλωνίτης»… Εμεινα άναυδος. Ε, λοιπόν, έχω αυτό το στιλ, της παλαιάς κοπής.

Αισθάνεστε παλαιός;
Ναι, όσο και καινούργιος.

Η παλαιά κοπή έχει κι ένα ηθικό ύψος;
Δεν ξέρω αν είναι ζήτημα ήθους. Πάντως μου είναι αδιανόητο να συνοδεύσω μια φίλη μου κάπου έξω και να την αφήσω να πληρώσει ή να μοιραστώ το λογαριασμό με νεότερους μου. Προτιμώ να πεθάνω παρά να ζητήσω να πληρώσουμε το λογαριασμό «μισό – μισό». Η’ να μην ανοίξω την πόρτα στο αυτοκίνητο. Ομως, όλα αυτά είναι μια γλώσσα δική μου, δεν είναι επιτήδευση.

Προβλήματα αποκτά κανείς όταν θέτει στόχους και θέλω. Εγώ άφηνα πάντα τα πράγματα να έρθουν μόνα τους

Είπατε πως δεν φορτώνετε τα προβλήματα σας στους άλλους. Τι τα κάνετε λοιπόν;
Συνήθως τα ξεπερνάω γιατί δεν έχω στόχους. Προβλήματα αποκτά κανείς όταν θέτει στόχους και θέλω. Εγώ άφηνα πάντα τα πράγματα να έρθουν μόνα τους. Αφέθηκα στη ζωή, δεν είχα άγχος αν θα γίνει κάτι ή όχι. Δεν με ενδιέφερε να γίνω γνωστός ή να κάνω επιτυχία. Ξεκίνησα σαν outsider. Βεβαίως και χαίρομαι που πέτυχα αλλά και τίποτα να μην κατάφερνα πάλι καλά θα ήμουν με τον εαυτό μου.

Ανακαλείτε το πρώτο ερέθισμα γύρω από την τέχνη;
Από μωρό ήθελα να φτιάχνω πράγματα και να τα παρουσιάζω. Ημουν ενεργητικό παιδάκι, τραγουδούσα, είχα καλές επιδόσεις στη γυμναστική. Είχα μια χαρά ζωής, μια διάθεση για έκφραση. Ωστόσο δεν κυνήγησα τίποτα, απλώς αυτά ανδρώθηκαν μ’ έναν τρόπο.

Δεν είχατε ούτε όνειρα λοιπόν, σαν παιδί;
Οχι, μου άρεσε η μικρή ζωή, δεν ήθελα να γίνω κάτι φοβερό. Καταλάβαινα, φυσικά, ότι μέσα μου είχα δυνάμεις και τις έβλεπα με συμπάθεια. Ομως, έτυχε να εξελιχθούν λόγω καλών συνθηκών.

Κοιτάζετε στο παρελθόν ή προσβλέπετε στο μέλλον;
Ζω στο παρόν και σε ένα χρόνο που είναι και παρελθόν και μέλλον μαζί. Το παρελθόν μου είναι πάρα πολύ παρόν. Δεν χάνω τίποτα από το παρόν μου αλλά δεν θέλω ν’ αφήνω τίποτα πίσω. Τις αποσκευές μου τις θέλω μαζί μου, δεν αφήνω πράγματα σε άλλα δωμάτια της ψυχής.

Αυτό σημαίνει ότι έχετε αγαπήσει και τα τραύματα σας;
Εχω μια δύναμη στην ψυχή μου που επουλώνει γρήγορα τα όποια τραύματα.

Το παιδί μέσα μου βρίσκεται πλάι στο είδωλο που κοιτάζω στον καθρέφτη. Είμαι υπόλογος σ’ αυτό το παιδί

Είστε αχόρταγος με τη ζωή;
Μπα, χορτάτος μάλλον. Απλώς καταλαβαίνω ότι το θαύμα αυτό δεν χορταίνεται εύκολα. Και φυσικά έχω μια περιέργεια για το τι ακολουθεί μετά τη ζωή που όλοι ξέρουμε. Εχω μια φοβερή αισιοδοξία ότι έρχεται κάτι καλό, μια πίστη ότι το θαύμα που ζούμε δεν τελειώνει εδώ.

Φοβάστε το τέλος;
Καθόλου. Φοβάμαι μόνο μήπως είμαι αναξιοπρεπής. Με τρομάζει η φθορά, η πιθανότητα να εκτεθώ ή να κουράσω άλλους. Μόνο αυτό.

Είστε άνθρωπος της συναισθηματικής, ψυχικής ηλικίας;
Βέβαια και ντρέπομαι γι’ αυτό.

Γιατί;
Γιατί καμιά φορά κοιτάζομαι στον καθρέφτη κι αναρωτιέμαι ποιος είναι αυτός απέναντι.

Χάσατε το παιδί μέσα σας;
Ποτέ. Το παιδί αυτό βρίσκεται πλάι στο είδωλο που κοιτάζω στον καθρέφτη. Είμαι υπόλογος σ’ αυτό το παιδί. Σαν ο νεαρός εαυτός μου να είναι το παιδί μου που πρέπει να φροντίσω, να προσέξω. Να μην το εκθέσω, να το βοηθήσω ν’ ανακαλύψει τις αλήθειες του, να μη ζήσει στη σύμβαση, να δικαιολογήσει την ύπαρξη του όπως τη φανταζόταν στα 25 του χρόνια. Είναι ζωντανός αυτός ο εαυτός.

Εχω μια πίστη ότι το θαύμα που ζούμε δεν τελειώνει εδώ

Γιατί δεν γίνατε πατέρας;
Η οικογένεια δεν βρέθηκε ποτέ στα σχέδια μου. Ημουν τόσο απορροφημένος από την καλλιτεχνική μου ζωή που όχι μόνο δεν σκεφτόμουν για οικογένεια αλλά ούτε καν για σχέσεις που θα οδηγούσαν εκεί. Υποβάθμισα τις σχέσεις μου, αισθανόμουν πως με εμπόδιζαν να ζήσω όπως ήθελα. Ζούσα σ’ ένα περιβάλλον δουλειάς που δεν χωρούσαν δεσμεύσεις. Θα ήμουν απατεώνας αν υποδυόμουν έναν κανονικό άνθρωπο που ήθελε να τακτοποιηθεί μέσα σε μια οικογένεια.

Αναθεωρείτε τώρα αυτή την επιλογή σας;
Οχι. Απλώς καμιά φορά σκέφτομαι πως θα ήταν αν δεν είχα επιλέξει εκείνο το δρόμο. Ισως γιατί ο καθένας θέλει αυτό που δεν έχει…

Ποια είναι η πιο βαθιά, αδιαπραγμάτευτη πίστη σας;
Πιστεύω ότι η φύση του ανθρωπου είναι καλή, όχι κακή. «Ουδέν εκών κακός» που έλεγαν και οι αρχαίοι. Προφανώς και υπάρχουν τέρατα αλλά εγώ επιλέγω να βλέπω καλοσύνη και πως όλοι οι άνθρωποι θέλουν ν’ αγαπηθούν.

Αν ανοίγατε τη μπαλκονόπορτα για να φωνάξετε κάτι στον κόσμο που περνάει από κάτω τι θα λέγατε;
Θα έλεγα να μην είμαστε σίγουροι γι’ αυτά που βλέπουμε ή πιστεύουμε. Να μην είμαστε δέσμιοι σε βεβαιότητες. Εσύ που ετοιμάζεσαι να ασκήσεις βία βάσει μιας βεβαιότητας, ξανασκέψου το.