Που θα πας για να δεις νέες θεατρικές ομάδες;

Πριν η νεανική κουλτούρα θεσμοθετηθεί στην πόλη, πριν αποτελέσει λύση ανάγκης εν μέσω κρίσης ή πριν λανσαριστεί ως αυταξία στην τέχνη – πριν απ’ όλα αυτά – είχε βρει το χώρο της. Το νεανικό θέατρο και οι πρωτοεμφανιζόμενες ομάδες δεν είναι απλώς ένα δημιουργικό φαινόμενο διασπαρμένο στην Αθήνα αλλά είναι και μια πραγματικότητα εγκατεστημένη, που έχει, πλέον, την έδρα της. Που θα πας αν θέλεις να γνωρίσεις νέες ομάδες; Τέσσερις χώροι της ελεύθερης αθηναϊκής σκηνής, παλαιότεροι όσο και νεότεροι, έχουν συνδεθεί άρρηκτα με τη νεανική δημιουργία και το εναλλακτικό θέατρο, αναδεικνύοντας πια συστηματικά και μέσα στα χρόνια τους πρωταγωνιστές της επόμενης γενιάς.

Η προσπάθεια που το Θέατρο του Νέου Κόσμου ξεκίνησε σχεδόν αυθόρμητα στις αρχές των zeros, να προσφέρει, δηλαδή, (το υπηρετεί οργανωμένα την τελευταία δεκαετία) βήμα σε φυντάνια που σήμερα γεμίζουν μόνοι τους θέατρα (όπως η Στεφανία Γουλιώτη και ο Μάκης Παπαδημητρίου) θα συνέπιπτε χρονικά με μια οριακά συγγενή προσπάθεια στην άλλη άκρη της πόλης. Το Bios, μέχρι τότε οπτικοακουστικό κέντρο στην Πειραιώς, στρεφόταν προς την performance art, αναζητώντας επίσης το νέο, «όχι αποκλειστικά ως προς την βιολογική ηλικία του αλλά γενικότερα το καινούργιο ως προς το περιεχόμενο» διευκρινίζει ο ιδιοκτήτης και ιθύνων νους του, Βασίλης Χαραλαμπίδης.

_{Ο Βασίλης Χαραλαμπίδης του Bios.}

Η ανάγκη να στεγαστούν σχήματα πρωτοεμφανιζόμενων από τη μια και η εντατικότερη προσέγγιση της πρωτοπορίας από την άλλη άρχισαν μοιραία να διαμορφώνουν τις δύο στέγες – μολονότι με εντελώς διαφορετικά αιτήματα η καθεμιά – για το νεανικό θέατρο.

Και οι δύο πάντως μπήκαν συγκυριακά σε αυτήν την περιπέτεια κι όχι προϊόντος μιας συνειδητής απόφασης. Η Μαρία Παπαλέξη, η συνεργάτιδα της καλλιτεχνικής διεύθυνσης στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, θυμάται πως «η ανάγκη έγινε άποψη. Προκειμένου να μην εξελιχθεί το θέατρο σε κάτι αυτιστικό και εσωστρεφές, να μην θεωρηθεί ότι βρισκόμαστε εδώ για να ανεβάζουμε μόνο τα δικά μας έργα, στραφήκαμε στις συνεργασίες. Σε αυτή τη λογική μπήκαν εδώ και οι νέες ομάδες, κάτι που εξελίχθηκε σε φιλοσοφία μας».

_{Η Μαρία Παπαλέξη από το Θέατρο του Νέου Κόσμου.}

Την ίδια ώρα (και είμαστε ήδη στο 2007) στην οδό Θεμιστοκλέους των Εξαρχείων, θα εγκαινιαζόταν το «104» με ξεκάθαρη τη φυσιογνωμία «μιας θεατρικής πολυσυλλεκτικής στέγης, με έμφαση στους νέους δημιουργούς και στους νέους θεατές» όπως σημειώνει η Παυλίνα Καραναστάση συνιδιοκτήτρια του θεάτρου με το Θάνο Δημητριάδη. Η ίδια ιδρυτική συνθήκη θα προσέθετε, έξι χρόνια αργότερα, το 2013, ένα ακόμα θύλακα νεανικής δημιουργίας στην πόλη: Το Skrow του Βασίλη Μαυρογεωργίου (ηθοποιού που επίσης πρωτοσυστήθηκε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου).

Συμπληρώνοντας, δηλαδή, δέκα χρόνια συστηματικής ανάδειξης του νεανικού θεάτρου, η αθηναϊκή σκηνή μπορεί πια να συλλέγει καρπούς. Εννοείται πως δεν ήταν τόσο εύκολο.

_{Το θέατρο 104 στο Γκάζι.}

Ο Βασίλης Χαραλαμπίδης θυμάται, σχεδόν, κωμικά περιστατικά από την κοπιώδη προσπάθεια να βρεθεί κοινή γλώσσα ανάμεσα στις φιλοξενούμενες ομάδες και στο Bios – δεν ήταν λίγες οι φορές που οι παραστάσεις επαναπροσαρμόζονταν προκειμένου να ενταχθούν στους μη συμβατικούς χώρους της Πειραιώς – ή κατά την έκρηξη του devised theater όπου ξαφνικά ένα σωρό σχήματα έβαλαν στο λεξιλόγιο τους ακόμα κι αν δεν είχαν γνήσιο ενδιαφέρον να υπηρετήσουν το είδος.

Καθώς ένα καινούργιο θεατρικό λεξιλόγιο αρθρωνόταν, το έλλειμμα πόρων ήταν ένας σταθερός παράγοντας που ενίσχυε το ρίσκο να στηρίξει κανείς τις νεανικές ομάδες. «Τα οικονομικά ρίσκα ήταν πάντοτε μεγάλα και πάντοτε τα σηκώσαμε μόνοι μας χωρίς να έχουμε λάβει ποτέ κανενός είδους χρήμα άμεσα ή έμμεσα παρά μόνο κάποιες συγκεκριμένες ιδιωτικές χορηγίες. Με αυτόν τον τρόπο ήμασταν και είμαστε απολύτως ελεύθεροι καλλιτεχνικά να στηρίξουμε τις επιλογές μας σε ρεπερτόριο και σε συνεργάτες» επισημαίνει η κ. Καραναστάση, περιγράφοντας το τοπίο, σχεδόν, για όλα τα θέατρα που αποφάσισαν να ταυτιστούν με το καινούργιο.

_{Το Bios στην Πειραιώς.}

Από την άλλη, όσα έλειπαν σε χρήματα βρίσκονταν σε «πανουργία» υπενθυμίζει ο Βασίλης Χαραλαμπίδης. «Πρέπει να εφεύρεις το δικό σου τρόπο για να τα καταφέρεις και, καθώς αυτό δεν είναι πάντα δυνατό, η επισφάλεια σε κινητοποιεί. Είναι σαν να βρισκόμαστε διαρκώς σε μια αιώνια δοκιμή» λέει μ’ ένα το πνεύμα που μοιάζει να ταιριάζει στη φύση αναζητήσεων για το νέο και το νεανικό.

Αναπόφευκτα, η εντατική στήριξη αυτής της σκηνής, καλλιέργησε και σταδιακά ανέπτυξε ένα κοινό για να την ακολουθεί. Στο παρελθόν πολλοί ζήλεψαν το κοινό του Bios που στη συνέχεια διαχύθηκε και στους υπόλοιπους, όμορης φιλοσοφίας, χώρους. Για παράδειγμα, το «104» στοχεύει ως επί το πλείστον στο νεανικό κοινό με το μέσο όρο ηλικίας των σταθερών θεατών του να κυμαίνεται στα 25 – ό,τι πιο κινητικό σε κοινό έχει η πόλη. Μαζί με αυτό κατέφθασαν και οι επιτυχίες. «Υπήρξαν παραστάσεις που ακούστηκαν πολύ και έγιναν κι εμπορικά επιτυχημένες ακόμα κι αν οι χώροι που της φιλοξενούσαν ήταν υπεράνω… υποψίας» λέει ο Βασίλης Μαυρογεωργίου του Skrow, της πιο πρόσφατης εστίας τέτοιου ύφους. «Ο κόσμος πλέον εμπιστεύεται τις νεανικές παραστάσεις και την ίδια ώρα επιδιώκει την επαφή με το φρέσκο αίμα· προφανώς έχει κουραστεί κιόλας να παρακολουθεί τους ίδιους ηθοποιούς στους ίδιους ρόλους. Δεν είναι αναγκαία η επωνυμία των συντελεστών για να πετύχει μια παράσταση. Δεν υπάρχει πια τέτοια συνταγή· η παράσταση που είναι καλή θα πάει καλά, ακόμα κι την υπογράφει μια άγνωστη ομάδα».

_{Ο Βασίλης Μαυρογεωργίου, ηθοποιός, σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός υπεύθυνος του Skrow.} 

Βεβαίως η επιτυχία δεν περιορίστηκε στο ταμείο ή στα διαδικτυακά reviews. Το όφελος για την ελληνική σκηνή εξαργυρώνεται μακροπρόθεσμα κι αυτό είναι το πιο σημαντικό αφού, όπως παρατηρεί και η Παυλίνα Καραναστάση, «ξεχωρίζουμε φωνές και προσωπικότητες, συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, σκηνογράφους, μουσικούς χορογράφους. Δημιουργούμε μαζί με όλους αυτούς τους καλλιτέχνες το μέλλον του ελληνικού θεάτρου και όλος ο κόπος και κάθε ρίσκο αξίζει για το αποτέλεσμα που έχουμε. Η μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι να προχωράμε με την ίδια ομάδα ή σκηνοθέτη ή συγγραφέα σε δεύτερη και τρίτη συνεργασία μέχρι να δικαιωθούμε όλοι πλήρως τόσο εμπορικά όσο και καλλιτεχνικά».

_{H Παυλίνα Καραναστάση από το θέατρο 104.}

Για τη Μαρία Παπαλέξη του Θεάτρου του Νέου Κόσμου η λειτουργία αυτών των θεάτρων είναι πολύ πιο χρήσιμη τώρα «που η εποχή μας βομβαρδίζει με πληροφορίες» – συνεπώς είναι ακόμα πιο δύσκολο για τα θέατρα να κάνουν διαλογή μα και για τους νέους καλλιτέχνες να βρουν ένα αξιόπιστο βήμα. «Είναι πολύ πιο κρίσιμο τώρα να διαχωρίσεις αυτόν που αξίζει να αναδειχθεί από αυτόν που δεν αξίζει. Μόνο ο πρώτος θα αντέξει».

_{Η κεντρική σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.}

Οι εκατοντάδες που αποφοιτούν άκριτα από τις ιδιωτικές δραματικές σχολές αθροίζονται βεβαίως στην ίδια πληθωρική βάση της νέας δημιουργίας. Κι έτσι στο γενικό πλαίσιο προώθησης της, το ελληνικό θέατρο δεν καταμετρά μόνο οφέλη αλλά και προβλήματα. «Προφανώς προκύπτει νέα δραματουργία και νέα εργαλεία στον πειραματισμό που έχει να προσφέρει μια αθώα γλώσσα, αλλά την ίδια ώρα ο πληθωρισμός δείχνει πως κάτι δεν λειτουργεί σωστά· με αποτέλεσμα και οι θεατές να αποπροσανατολίζονται κάτω από τη γενική ταμπέλα του νεανικού και το νεανικό να οδηγείται στην “κατανάλωση” του εαυτού του» σχολιάζει ο Βασίλης Μαυρογεωργίου. Είναι αυτονόητο πως σε αυτό το τοπίο βρίσκουν θέση και κάποιοι θεατρώνες που εκμεταλλεύονται τους “διψασμένους” της νέας γενιάς επιβάλλοντας απρόσιτα ενοίκια ακόμα και σε καιρούς βαθιάς οικονομικής κρίσης…

_{Ορφέας Αυγουστίδης και Κώστας Κορωναίος από την παράσταση «Ο μαδαφάκας με το καπέλο» στο Skrow.}

Δέκα χρόνια μετά, το τοπίο της νεανικής σκηνής αναδιαρθώνεται. Ο Βασίλης Χαραλαμπίδης εντοπίζει πως κύριο μερίδιο σε αυτή την αλλαγή έχουν «οι θεσμοί και τα ιδρύματα τα οποία χρειάζονται να βρουν περιεχόμενο και απορροφούν από εμάς με αποτέλεσμα να κατακερματίζουν ένα νέο αναδυόμενο χώρο. Παρόλα αυτά, αισιοδοξώ ότι και πάλι θα συσταθεί κάτι άλλο, κάτι νέο. Κι εμείς πρέπει να παραμείνουμε σε διαδικασία αμφισβήτησης, να συνεχίσουμε ν’ αναρωτιόμαστε αν θα κάνουμε παραστάσεις ύπαρξης ή ανυπαρξίας».

Για άλλους πάλι, αυτή είναι και η φυσική εξέλιξη. «Το ζητούμενο είναι οι ομάδες να προχωρούν στον καλλιτεχνικό τους δρόμο, σε μεγαλύτερα θέατρα και να χρηματοδοτούνται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για να έχουν τη δυνατότητα να δοκιμαστούν σε μεγαλύτερα θεάματα, να ωριμάσουν καλλιτεχνικά και να συστηθούν στο ευρύ κοινό» διαφωνεί, λόγου χάρη, η ιδιοκτήτρια του «104». «Εμείς από την πλευρά μας θα συνεχίσουμε ν’ αναζητούμε την επόμενη ομάδα, τον επόμενο νέο σκηνοθέτη για να τον στηρίξουμε στην αρχή του. Εμείς είμαστε η μήτρα, η θερμοκοιτίδα, το νηπιαγωγείο. Τα παιδιά μεγαλώνουν και απογαλακτίζονται».