Ο Mικάδος: «Ραφές» βρετανικού χιούμορ στην Εναλλακτική Σκηνή

Με χιούμορ κοφτερό… σαν σπαθί, οι δύο δημιουργοί χρησιμοποιούν την εξωτική Άπω Ανατολή σαν όχημα για μια σάτιρα των κοινωνικοπολιτικών ηθών του τέλους της βικτωριανής εποχής. Ο Μικάδος, ο αυτοκράτορας της φανταστικής πολιτείας του Τιτιπού, απαγορεύει το φλερτ, κι αυτό το εύρημα δίνει την ευκαιρία στους Γκίλμπερτ και Σάλλιβαν να στήσουν τις πιο απίθανες καταστάσεις, προκειμένου να βάλουν στο στόχαστρό τους την υποκρισία και τον πουριτανισμό που κυριαρχεί στη βρετανική κοινωνία της εποχής, με τρόπο που αποδεικνύεται διαχρονικός.

Με την ευκαιρία της παράστασης του Μικάδου στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, μιλήσαμε λίγο πριν την πρεμιέρα με την Αναστασία Κότσαλη και τη Λητώ Μεσσήνη, λυρικές τραγουδίστριες (αλλά, για τις ανάγκες της παράστασης αυτής, και ηθοποιούς…), που μαζί με τον αρχιμουσικό Μιχάλη Παπαπέτρου αποτελούν τον πυρήνα της ομάδας «Ραφή».

_{Λητώ Μεσσήνη}

Ο λόγος που επέλεξαν τον Μικάδο, ένα έργο που δεν έχει παιχτεί ποτέ στην Ελλάδα, γι’ αυτήν την πρώτη τους συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή είναι πως πρόκειται για έργο «ακόμα επίκαιρο, καθώς σατιρίζει πολλά κακώς κείμενα της κοινωνίας και της πολιτικής, τον πουριτανισμό, τον συντηρητισμό, τον συγκεντρωτισμό, με πολύ αιχμηρό χιούμορ και επιτρέπει την προσαρμογή του στο σήμερα», λέει η Λητώ Μεσσήνη.

«Οι Γκίλμπερτ και Σάλιβαν θεωρούνται τομή στο μουσικό θέατρο, καθώς γέννησαν το μιούζικαλ με τον τρόπο που το αντιλαμβανόμαστε σήμερα», προσθέτει η Αναστασία Κότσαλη. «Την εποχή τους μεσουρανούσε η βιεννέζικη οπερέτα, με πολύ όμορφες μελωδίες και ανώδυνα κείμενα. Εδώ όμως ο λόγος έρχεται στην πρώτη γραμμή και η μουσική, ουσιαστικά, τον υπηρετεί, με άριες που ξεπετάγονται από την πρόζα, κάτι που ο Γκέρσουιν έκανε πολλά χρόνια αργότερα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αδελφοί Μαρξ έχουν ερμηνεύσει τον Μικάδο. Το έργο είναι πολύ αστείο, όμως τα θέματα που θίγει είναι τόσο προκλητικά που αναρωτιέσαι πώς και στην εποχή του δεν έγινε μεγάλο σκάνδαλο…»

_{Δημήτρης Ναλμπάντης}

Πώς χρησιμοποιείται όμως στην παράσταση το στοιχείο της οριενταλιστικής ματιάς των ευρωπαίων δημιουργών πάνω σε μια «μυθική» και εν πολλοίς κατασκευασμένη εικόνα της Ανατολής; Για την Αναστασία Κότσαλη, «το στοιχείο του εξωτισμού ήταν ένα δέλεαρ για το κοινό, αλλά κυρίως ένας ασφαλής τρόπος για να ασκήσουν κριτική». Στην παράσταση της «Ραφής» και στη σκηνοθεσία του Ακύλλα Καραζήση «υπάρχει άρωμα Ανατολής, αλλά και ένα κλείσιμο του ματιού στα ολοκληρωτικά καθεστώτα της Ασίας, π.χ. στη Βόρεια Κορέα», λέει η Λητώ Μεσσήνη. «Το εύρημα της απαγόρευσης του φλερτ παραπέμπει κατευθείαν σε αυτά τα καθεστώτα του 20ού αιώνα. Άλλωστε ο πολιτικός προβληματισμός υπάρχει σε όλες τις δουλειές του Ακύλλα Καραζήση», συμπληρώνει.

Η πρόζα αποτελεί σημαντικό κομμάτι του έργου. Όπως τονίζει η Αναστασία Κότσαλη, «έχει ευτυχήσει σε επίπεδο μετάφρασης. Η Κατερίνα Σχινά στα τραγούδια και ο Γιώργος Τσακνιάς στους διαλόγους αποδίδουν εξαιρετικά το αγγλικό χιούμορ και τη φλεγματική σάτιρα του κειμένου».

Αυτό το στοιχείο απαιτεί από τους συντελεστές της παράστασης όχι μονάχα να τραγουδούν αλλά και να παίζουν. «Γι’ αυτό επιλέξαμε να συνεργαστούμε με τον Ακύλλα Καραζήση, που έχει μεγάλη εμπειρία στην καθοδήγηση των ηθοποιών. Από τους υπόλοιπους συντελεστές, μόνο ο Θάνος Λέκκας είναι ηθοποιός, όλοι οι άλλοι είμαστε λυρικοί τραγουδιστές».

«Δυσκολευτήκατε;» ρωτάω. «Ε, λίγο! Δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την πρόζα, αλλά ο Ακύλλας Καραζήσης κατάφερε να μας κάνει να αισθανθούμε άνετα με αυτό το κομμάτι», λέει η Λητώ Μεσσήνη. «Επιπλέον, είναι πρόζα που πρέπει να βγάλει χιούμορ, πράγμα ακόμη πιο δύσκολο», συμπληρώνει η Αναστασία Κότσαλη. «Οι συνάδελφοι είναι εξαιρετικοί λυρικοί τραγουδιστές με μεγάλη καλλιτεχνική ελευθερία, είναι καλλιτέχνες με προσωπικότητα και δεν φοβούνται να “τσαλακωθούν”». Για την Λητώ Μεσσήνη σήμερα «πρέπει να είσαι περφόρμερ και να μπορείς να κάνεις πάρα πολλά, όχι μόνο να τραγουδάς καλά. Οι νεότεροι σκηνοθέτες το απαιτούν από τους λυρικούς τραγουδιστές. Οι συνάδελφοι με τους οποίους συνεργαζόμαστε είναι πολύ ανοιχτοί σε αυτό».

Μουσικά, σε ποιο ύφος κινείται ο Μικάδος; «Ο Σάλιβαν φτιάχνει πολύ δυνατές μελωδίες, αλλά χρησιμοποιεί στοιχεία που κάνουν τη μουσική του να διαφέρει από ένα χαριτωμένο βαλσάκι, έτσι το άκουσμα είναι πολύ σύγχρονο. Γι’ αυτό η ενορχήστρωση του Μιχάλη Παπαπέτρου χρησιμοποιεί πλήκτρα και σαξόφωνο χωρίς να δημιουργείται το παραμικρό πρόβλημα», λέει η Αναστασία Κότσαλη.

_{Θάνος Λέκκας}

Η Ομάδα «Ραφή»

Η ομάδα μουσικού θεάτρου «Ραφή» δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2012 παρουσιάζοντας μικρές περφόρμανς και πέντε χρόνια μετά «έχουμε φτάσει να κάνουμε παραστάσεις μεγάλης διάρκειας, με πολυπρόσωπα έργα». «Βασική αρχή της δουλειάς μας είναι η ελευθερία να κάνουμε αυτό που μας προκαλεί και μας ενδιαφέρει», λέει η Αναστασία Κότσαλη. «Ως προς το ρεπερτόριο και τους χώρους δεν αισθανόμαστε κανέναν περιορισμό, ούτε την υποχρέωση το επόμενο βήμα μας να είναι ακόμη μεγαλύτερο. Για μια μικρή ομάδα, οι μεγάλοι και θεσμικοί χώροι δεν μπορεί να αποτελούν μόνιμο προσανατολισμό, γιατί έτσι μπαίνει σε μια λογική να επιλέγει πράγματα που θα ταίριαζαν σε αυτούς τους θεσμούς».

Συνήθως, οι παραγωγές της ομάδας είναι χαμηλού προϋπολογισμού, σε αντίθεση με την ιδέα που έχει ο μέσος θεατής για την όπερα «Προσπαθούμε να μην κάνουμε εκπτώσεις στην ενορχήστρωση, τους συναδέλφους και τα έργα που θέλουμε», λέει η Αναστασία Κότσαλη. «Από κει και πέρα, οι επιλογές σε ό,τι αφορά σκηνικά, κοστούμια κ.λπ. είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένες. Ευτυχώς έχουμε την τύχη να συνεργαζόμαστε με ανθρώπους όπως ο Πέτρος Τουλούδης ή η Αλεξία Θεοδωράκη, που είναι ικανοί και ξέρουν να φτιάχνουν πολλά πράγματα με λίγα μέσα». Αμέσως όμως συμπληρώνει: «Πλέον έχει καταντήσει μάστιγα. Όλοι οι καλλιτέχνες αναγκαζόμαστε να κάνουμε την ανάγκη φιλοτιμία… Έχουμε μάθει να κάνουμε πάρα πολλά πράγματα μόνοι μας, να εξαντλούμε όλες τις δυνατότητες και να βρίσκουμε λύσεις και αυτό, δυστυχώς, βολεύει τους θεσμούς. Γίνεσαι, πραγματικά, πολυτεχνίτης κι ερημοσπίτης».

Πώς επιλέγει η ομάδα το ρεπερτόριο με το οποίο θα ασχοληθεί; «Μας ενδιαφέρουν έργα που δεν έχουν πολυπαιχτεί, ενώ πολλές φορές μπορεί να ξεκινήσουμε από τον σκηνοθέτη ή τον χώρο και να βρούμε ποιο έργο θα ταίριαζε», λέει η Αναστασία Κότσαλη. «Ξεκινήσαμε από έργα του 20ού αιώνα, αλλά πλέον έχουμε διευρύνει την γκάμα μας: έχουμε κάνει ελληνική οπερέτα, μπαρόκ, ελληνική όπερα, τώρα πια επιλέγουμε πραγματικά ανάλογα με αυτό που μας κεντρίζει», συμπληρώνει η Λητώ Μεσσήνη. «Στόχος μας είναι να δημιουργούμε σιγά-σιγά έναν πυρήνα ανθρώπων με τους οποίους μιλάμε μια κοινή γλώσσα. Είναι άνθρωποι που νιώθουν μια μεγάλη καλλιτεχνική ελευθερία και δεν θεωρούν ότι η όπερα πρέπει να γίνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αυτοί είναι οι συνοδοιπόροι μας», τονίζει η Αναστασία Κότσαλη.

Η παράσταση του Μικάδου είναι η πρώτη συνεργασία της ομάδας με τη Λυρική Σκηνή. «Ο Γιώργος Κουμεντάκης και ο Αλέξανδρος Ευκλείδης έχουν στηρίξει τη Ραφή από παλιά. Παρακολουθούν τα πάντα και γνωρίζουν πολύ καλά τι γίνεται στον χώρο –από τον καιρό που ανέλαβαν, μάλιστα, ακόμη πιο πολύ. Είναι μεγάλη τύχη να βρίσκονται στο τιμόνι του σημαντικότερου θεσμού για το μουσικό θέατρο στη χώρα μας δύο άνθρωποι που έχουν τέτοια εποπτεία της ελληνικής καλλιτεχνικής πραγματικότητας και τόση γενναιοδωρία. Είχαμε απόλυτη ελευθερία και στήριξη κι από τους δυο τους και τους ευχαριστούμε γι’ αυτό».