Τα διαμάντια της λογοτεχνίας ζωντανεύουν ξανά

Τέτοια «βιβλία – τσεκούρια» είναι και αυτά που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στη σειρά «Μεγάλες Αφηγήσεις» των εκδόσεων Μεταίχμιο, υπεύθυνος της οποίας είναι ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης.

Έργα ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, που κέρδισαν το δικαίωμα στην αθανασία αναζητώντας από τη μία μεριά τα όρια και τις αντοχές της ανθρώπινης φύσης και από την άλλη τις απαντήσεις σε αρχέγονα φιλοσοφικά ερωτήματα.

«Ο Κλέφτης των Ποδηλάτων», του Λουίτζι Μπαρτολίνι

Πηγή έμπνευσης για το «λάβαρο» του κινήματος του ιταλικού νεορεαλισμού της μεγάλης οθόνης από τον μοναδικό Βιτόριο ντε Σίκα, το έργο του Μπαρτολίνι βρίσκεται αδίκως στη σκιά του κινηματογραφικού αδερφού του. Αδίκως, όχι απλά γιατί ως βιβλίο είναι ο «πρωτότοκος» αφού προηγήθηκε του φιλμ, αλλά και γιατί δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από εκείνο. Θα τολμούσαμε να πούμε, διαπράττοντας πιθανότατα ιεροσυλία, ότι όπως όλες οι ταινίες έτσι κι αυτή, έχει με το μέρος της το προβοκατόρικο αβαντάζ της εικόνας. Επιπλέον, ο δαιμόνιος Ντε Σίκα τοποθέτησε στο φιλμ ένα ακόμα εξαιρετικό στοιχείο μελοδραματισμού: ένα μικρό παιδί.

Με την Ιταλία να γλείφει τις πληγές της καθώς έβγαινε, σακατεμένη, από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρακολουθούμε ένα στιγμιότυπο από τη ζωή του Αντόνιο, που στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει ένα ελάχιστο εισόδημα προκειμένου αυτός και η οικογένεια του να αποφύγουν την πείνα, πέφτει θύμα κλοπής. Το ποδήλατό του, το μόνο μη έμψυχο αντικείμενο που έχει αξία για εκείνον, μιας και είναι απαραίτητο για την δουλειά που με πολύ κόπο βρήκε, κάνει φτερά. Για να το ξαναβρεί, ο ήρωας μας εξερευνά κάθε γωνιά της Ρώμης, οριοθετώντας την ως ένα μοναδικό πεδίο δράσης και παρασέρνοντας τον αναγνώστη σε μια ιδιόμορφη και γκροτέσκα περιήγηση στην αιώνια πόλη. Η φτώχεια και η δυστυχία που ακολουθούν έναν πόλεμο, σε συνδυασμό με την πικρή γεύση της ήττας, σκιαγραφούνται ξεκάθαρα μέσα στις σελίδες του έργου του Μπαρτολίνι. Και μέσα από τις ίδιες αυτές σελίδες, καλυμμένη με μια λεπτεπίλεπτη ειρωνεία, αναδύεται η υπέρτατη ανάγκη για επιβίωση που κάνει εντέλει κουρελόχαρτο όλους τους μεγαλοϊδεατισμούς της Ιστορίας.

«Θάνατος στη Βενετία», του Τόμας Μαν

Ο πόθος και ο θάνατος, η δόξα και η παρακμή, το κάλλος και το εφήμερο, έννοιες που διατρέχουν ολόκληρη τη ραχοκοκαλιά του βιβλίου του Μαν και το κάνουν ακόμα και σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά την πρώτη του έκδοση, να μην έχει χάσει ίχνος της δύναμής του. Αν και βασικός χαρακτήρας της ιστορίας είναι ο μεσήλικας Γκούσταφ Άσενμπαχ, ένας επιτυχημένος συγγραφέας, στην πορεία ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι αυτός δεν είναι παρά ένας πλανήτης σε τροχιά γύρω από τον ήλιο που ονομάζεται Τάτζιο. Έναν νεαρό ήλιο εξέχουσας ομορφιάς και λάμψης που στοιχειώνει τη σκέψη και την ύπαρξη του συγγραφέα παρασέρνοντάς τον σε συνειδητές και υποσυνείδητες ασωτίες.

Στο ευρύτερο σκηνικό η Βενετία, όχι όμως λαμπερή ως συνήθως, αλλά με την απειλή ενός λοιμού να τη σκιάζει, μοιάζει πιο πένθιμη και θλιβερή από ποτέ. Υποταγμένη, θαρρείς, κι αυτή στη νεανική ορμή του Τάτζιο, φανερώνει μια μελαγχολία και μια σκοτεινιά που κανείς δεν ξέρει πού κρύβονταν τόσο καιρό. Εδώ ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας της δύναμης που μπορεί να έχει μία εμμονή, εδώ κατανοεί το πόσο εφήμερη και σχετική μπορεί να αποδειχτεί η ομορφιά, όσο τέλεια κι αν εκφράζεται, κι εδώ τελικά αντιλαμβάνεται πόσο άνιση είναι η αναμέτρηση του ανθρώπου με τον χρόνο και εντέλει με τον θάνατο.

«Το Βαμμένο Πουλί», του Γιέρζι Κοζίνσκι

«Η κόλαση είναι οι άλλοι» έλεγε ο Ζαν Πωλ Σαρτρ και φαίνεται πως με το εν μέρει αυτοβιογραφικό βιβλίο του Κοζίνσκι η ρήση αυτή δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο εκφραστή. Περιγράφει τις περιπέτειες ενός μικρού παιδιού που έχει την ατυχία να περιπλανιέται στην παγωμένη ενδοχώρα της ανατολικής Ευρώπης, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι μάλιστα διπλά άτυχος μιας και, αντίθετα με τους κατοίκους των περιοχών που περιδιαβαίνει, αυτός δεν είναι ξανθός και γαλανομάτης αλλά τόσο μελαχρινός ώστε να παραπέμπει είτε σε τσιγγάνο είτε σε εβραίο, κατηγορίες που δεν βοηθούσαν ώστε να επιβιώσει κανείς στη διάρκεια της κυριαρχίας του ναζισμού στην Ευρώπη.

Κι εκεί που περιμένει κανείς το δριμύ ψύχος και την αφιλόξενη φύση να εξοντώνουν τον αναπάντεχο επισκέπτη, είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι τελικά που όχι μόνο αρνούνται να βοηθήσουν αλλά, αντίθετα, θέλουν να προξενήσουν πόνο, ακόμα και θάνατο. Η νοσηρότητα των περιγραφών και η φρίκη που αντικατοπτρίζουν είναι συχνά αποπνιχτικές ακόμα και για αναγνώστες με γερά στομάχια, αλλά στην ουσία αυτό που καταφέρνουν είναι να πουν ξεκάθαρα ότι το πιο επικίνδυνο πλάσμα σε τούτο τον κόσμο δεν είναι άλλο από τον άνθρωπο. Λίγη απελπισία αρκεί για να μετατρέψει έναν άνθρωπο σε κτήνος. Ο φασισμός άλλωστε δεν ευδοκιμεί μόνο σε εμβλήματα και θυρεούς. Ευδοκιμεί σε καρδιές που τις γεμίζει μίσος η απόγνωση, η καχυποψία και η αμφιβολία για καθετί διαφορετικό.

Τα βιβλία αυτά δεν είναι απλά κοσμήματα για μία βιβλιοθήκη έστω κι αν μπορεί να λειτουργήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό και με αυτήν την λογική. Τόσο αυτά που αναφέρθηκαν όσο και τα υπόλοιπα της σειράς, που αξίζει να ανακαλύψετε, λαχταράνε να διαβαστούν γιατί θα βάλουν το μυαλό του κάθε αναγνώστη σε λειτουργία και, με τόσα πολλά τηλεοπτικά σκουπίδια ολόγυρα, τα βιβλία φαίνεται να είναι η μόνη μας ελπίδα πια…