Ευρωπαϊκά Βραβεία Θεάτρου: Special Αward για τον Παπαϊωάννου αλλά γενικώς άγνωστο το ελληνικό θέατρο στην Ευρώπη

Την περασμένη Κυριακή ολοκληρώθηκε στη Ρώμη η εβδομάδα του 16ου Ευρωπαϊκού Βραβείου Θεάτρου. Φέτος απονεμήθηκε σε δύο σπουδαίους ηθοποιούς του θεάτρου και του κινηματογράφου, την Ιζαμπέλ Ιπέρ και τον Τζέρεμι Άιρονς. Άσχετο, αλλά θα το πω: παρότι στην ωριμότητά τους (στα 64 εκείνη, στα 69 εκείνος), εξακολουθούν να είναι ιδιαιτέρως γοητευτικοί. Και κυρίως ο Άιρονς που στη συνάντησή του με το κοινό, απαντώντας σε ερωτήσεις του Μάικλ Μπίλινγκτον, του κριτικού της Guardian, μίλησε τόσο για την κινηματογραφική και θεατρική του πορεία όσο και για την αγάπη του για διαφορετικά πράγματα, όπως το να χτίζει και να διακοσμεί. Έτσι αναστήλωσε ένα εγκαταλελειμμένο, υπό κατάρρευση κάστρο του 15ου αι. στην Ιρλανδία, το οποίο και μετέτρεψε σε μια εκπληκτική κατοικία.

_{Τζέρεμι Άιρονς}

Η Ιπέρ μίλησε κυρίως για το θέατρο και το σινεμά ίσως επειδή οι συνομιλητές της, ο Georges Banu και ο Κριστιόφ Βαρλικόφσκι, περιόρισαν τη συζήτηση στο πεδίο της ερμηνείας και της αξιοθαύμαστης πορείας της.

Οι δυο τους έκλεισαν την τελετή της απονομής με δύο τρόπους: διαβάζοντας γράμματα που αντάλλαξαν ο Αλμπέρ Καμί και η ηθοποιός Μαρία Καζαρές (στην οποία αποτυπώνεται ο θυελλώδης έρωτάς τους) και ερμηνεύοντας (αλλά με το κείμενο μπροστά τους, διαβάζοντάς το), το έργο του Χάρολντ Πίντερ «Τέφρα και Σκιά». Εκείνη σταθερά ψυχρή, εκείνος με το χιούμορ και το ταμπεραμέντο ενός σπουδαίου εκπροσώπου της αγγλικής υποκριτικής σχολής. Δύο στα δύο, ο Τζέρεμι.

 _{Ιζαμπέλ Ιπέρ}

Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες;

Και αν το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου έχει δοθεί σε πραγματικά κορυφαίους της θεατρικής τέχνης (μεταξύ άλλων στους: Αριάν Μνουσκίν, Πίτερ Μπρουκ, Τζόρτζιο Στρέλερ, Χάινερ Μίλερ, Ρόμπερτ Γουίλσον, Πίνα Μπάους, Λεβ Ντοντίν, Μισέλ Πικολί, Χάρολντ Πίντερ, Πέτερ Ζάντεκ, κ.ά.), τέτοιου είδους διοργανώσεις, στις οποίες εμπλέκονται και πολιτικοί παράγοντες, προσπαθούν να κρατήσουν ισορροπίες ή να προωθήσουν συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις. Κυρίως μέσω των βραβείων «Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες» που δίνoνται σε καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς.

Αν ανατρέξουμε στους βραβευθέντες αυτής της κατηγορίας θα δούμε ότι δεν είναι όλοι πραγματικά σημαντικοί ούτε το έργο τους αποτελεί μοχλό ανανέωσης των παραστατικών τεχνών. Θυμάμαι τη βράβευση του ανεκδιήγητου Belarus Free Theatre (Ελεύθερο Θέατρο Λευκορωσίας), στην παράσταση του οποίου υμνήθηκε το μπλου-τζιν ως σύμβολο της ελευθερίας ενώ οι ηθοποιοί δεν παρέλειψαν να πανηγυρίσουν την «απελευθέρωση» της χώρας τους ανεμίζοντας την αμερικανική σημαία…

_{Από την παράσταση του Ιταλού περφόρμερ Αλεσάντρο Σκιαρόνι}

Στους φετινούς βραβευθέντες είναι και ο Ιταλός περφόρμερ Αλεσάντρο Σκιαρόνι. Η δουλειά του δεν δικαιολογεί γιατί ήταν ένας από τους έξι που μοιράστηκαν φέτος το βραβείο «Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες». Του δόθηκε μάλλον εν είδει ανταποδοτικής χειρονομίας προς τους Ιταλούς που ανέλαβαν φέτος τη φασαρία της διοργάνωσης. Έξυπνα άλλωστε οι Ιταλοί προέβαλαν τη διοργάνωση του 16ου Ευρωπαϊκού Βραβείου Θεάτρου ως μέρος του εορτασμού των Συνθηκών της Ρώμης, με τις οποίες ιδρύθηκαν πριν από 60 χρόνια η πάλαι ποτέ ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική κοινότητα) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας από εκπροσώπους της Γαλλίας, της Δυτικής Γερμανίας, της Ιταλίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου.

11ο και 12ο Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου, Θεσσαλονίκη (2007 και 2008)

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται μία μικρή αναδρομή στις δύο διοργανώσεις που έγιναν στη Θεσσαλονίκη το 2007 και το 2008 με φορέα υλοποίησης το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Τότε, λοιπόν, ουδείς σκέφτηκε να φωνάξει κάποιους Έλληνες δημιουργούς και παραστάσεις (αναγκαστικά από την Αθήνα, αφού είναι το θεατρικό κέντρο της χώρας) που θα άξιζε να δείξουμε στους πολλούς ξένους καλεσμένους στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων του προγράμματος. Έτσι προωθείς το «προϊόν» σου: αναλαμβάνεις το κόστος (έστω μέρος του) μίας διοργάνωσης αλλά τη χρησιμοποιείς ως μοχλό για ανταποδοτικά οφέλη. Το σύνδρομο επαρχιωτισμού και κατωτερότητας έκρινε και τότε από πλευράς μας τα πράγματα.

 _{O Δημήτρης Παπαϊωάννου παρουσιάζει τη δουλειά του στο κοινό στις 16 Δεκεμβρίου}

Μέχρι σήμερα δεν είχε βραβευτεί κανένας Έλληνας δημιουργός ή θεατρικό σύνολο. Φέτος, στο πλαίσιο των «Νέων θεατρικών Πραγματικοτήτων», δόθηκε Ειδικό Βραβείο στον Δημήτρη Παπαϊωάννου. Στην τελετή απονομής ο Έλληνας δημιουργός, του οποίου η εργασία είναι μακράν πιο σημαντική από αρκετών άλλων βραβευθέντων στην ιστορία του θεσμού, είπε ότι στο τριακοστό πρώτο χρόνο που δημιουργεί «αισθάνεται καλακευμένος που συμπεριλήφθηκε σε μία συντροφιά τόσο εξαιρετικών ανθρώπων», ευχαρίστησε και έφυγε. Διέκρινα ειρωνεία στο συντομότατο λόγο του, η οποία είναι καθ’ όλα δικαιολογημένη. Γιατί ήταν υποψήφιος για το βραβείο Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες από το 2007 και του δόθηκε 10 χρόνια μετά, όταν πια είναι ένας καταξιωμένος δημιουργός και μάλιστα όχι μόνο παραστάσεων για μικρά και μεγάλα θέατρα αλλά και τελετών ολυμπιακών αγώνων (μιας τεράστιας, δηλαδή, ως προς την κλίμακα, σύνθεσης).

Δεν θα κρύψω ότι αισθάνομαι δυσάρεστα από την υποτίμηση του Έλληνα δημιουργού καθώς η ώρα που ορίστηκε για να συναντηθεί με τους καλεσμένους του Ευρωπαϊκού Βραβείου Θεάτρου ήταν μάλλον ακατάλληλη (15.30 μεσημέρι Σαββάτου και μάλιστα όταν αμέσως μετά είχαν προγραμματιστεί δύο πολυαναμενόμενες παραστάσεις, οι «Αυτόχειρες Παρθένες» της Σουζάν Κένντι και το «Roma Armee» της Γιαέλ Ρόνεν, η μία μετά την άλλη). Επιπλέον διαπίστωσα ότι στην σχετική ιστοσελίδα του Premio Europa, υπάρχουν βιντεάκια από τις συναντήσεις με όλους τους βραβευμένους αλλά όχι από τη παρουσίαση του Παπαϊωάννου –προφανώς δεν την βιντεοσκόπησαν!

Κάπως έτσι επιβεβαιώνεται ότι η σύγχρονη ελληνική παραγωγή στο πεδίο των παραστατικών τεχνών παραμένει εν πολλοίς άγνωστη στην Ευρώπη και ως εκ τούτου οι Έλληνες δημιουργοί δεν μπορούν να αξιολογηθούν επί ίσοις όροις με τους δημιουργούς άλλων χωρών. Και δεν μιλώ για τις χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης αλλά και για χώρες του άλλοτε ανατολικού μπλοκ, που ήταν επί δεκαετίες απομονωμένες. Είναι προφανές ότι κάτι δεν κάνουμε καλά, εννοώ το υπουργείο Πολιτισμού και οι μεγάλοι θεατρικοί οργανισμοί της χώρας (με πρώτα τα κρατικά θέατρα), προκείμενου οι σημαντικές ελληνικές παραστάσεις να βγαίνουν έξω και να κατακτήσουν μέσω φεστιβάλ την αναγνώριση που τους αξίζει.

Η παράσταση Ριχάρδος Β΄του Πέτερ Στάιν

Οι παραστάσεις που είδαμε στη Ρώμη

Οι παραστάσεις που είδαμε στην Ρώμη ήταν δύο κατηγοριών: τρεις «παλαιών» βραβευθέντων με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου, του Μπομπ Γουίλσον, του Πέτερ Στάιν και του Τζόρτζιο Μπαρμπέριο Κορσέτι, και τέσσερις από τους (εν συνόλω έξι) που βραβεύθηκαν με το Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες.

Του Πέτερ Στάιν απλώς δεν βλεπόταν –έχω την εντύπωση ότι αυτός ο άλλοτε τολμηρός δημιουργός αντέδρασε με την απολύτως συμβατική σκηνοθεσία του σαιξπηρικού «Ριχάρδου Β΄» στην υπερπροσφορά «πρωτοπορίας» και «αίρεσης» στη σύγχρονη ευρωπαϊκή σκηνή. Του Κορσέτι ο «Βασιλιάς Ληρ» ήταν μια ψευτομοντέρνα προσέγγιση με τους χειρότερους ηθοποιούς που έχω δει να ερμηνεύουν Σαίξπηρ.

Όσο για την «Μηχανή Αμλετ» του Μπομπ Γουίλσον, που ο Αμερικανός σκηνοθέτης είχε πρωτοπαρουσιάσει το 1986 με φοιτητές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, παραμένει μία παράσταση που αξίζει να τη δει κανείς για την ιστορία ενός δημιουργού που έχει γράψει εξαιρετικά σημαντική, και επιδραστική όσο λίγων άλλων, πορεία στις παραστατικές, visual τέχνες. Στην Ρώμη την έστησε με φοιτητές της Ακαδημίας Θεάτρου «Silvio d’ Amico» – οι οποίοι, υποθέτω, θα θυμούνται αυτήν την εμπειρία σαν ανέλπιστο δώρο.

_{Filth από το θέατρο Νο 99}

Από τους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς που βραβεύθηκαν, η παράσταση του Αλεσάντρο Σκιαρόνι ήταν ένα θέαμα με κορίνες! Το θέατρο Νο 99 από το Ταλίν της Εσθονίας παρουσίασε το Filth («Bρωμιά»), ένα θέαμα με ελάχιστο λόγο και πολύ «σωματικότητα». Οι ηθοποιοί επί σχεδόν 2 ώρες έπαιζαν μέσα στη λάσπη, σε μία physical αλληγορία για τη βρωμιά που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση, τη λάσπη στην οποία βυθίζονται οι προσωπικές σχέσεις αλλά και η σχέση του ανθρώπου με το κράτος και την εκκλησία. Το βρήκα φλύαρο και εξαιρετικά ανθυγιεινό για τους ερμηνευτές (ναι, ξέρω, το πάσχον σώμα και τα λοιπά…), αλλά δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω την αυταπάρνηση και το δόσιμό τους στη συλλογική σύλληψη και προσπάθεια.

_{Αυτόχειρες Παρθένες της Σουζάν Κένεντι}

Μεγάλη συζήτηση σηκώνουν οι «Αυτόχειρες Παρθένες» της σαραντάχρονης Σουζάν Κένεντι. Αυτό και μόνο αποτελεί θετικό στοιχείο. Η εγκατάσταση που αποτελεί το σκηνικό της παράστασης (πολλές, διαφορετικού μεγέθους, οθόνες στις οποίες προβάλλονται διαφορετικές εικόνες ή βίντεο, περιβάλλουν ένα βάθρο πάνω στο οποίο βρίσκεται ένα γυάλινο φέρετρο μ’ ένα γυμνό πτώμα εντός) τραβάει εξαρχής την προσοχή. Αν έχεις ιστορικό επιληπτικού κινδυνεύεις να πάθεις κρίση, μ’ όλα τα φωτάκια και τις διαρκώς κινούμενες εικόνες. Αν δεν έχεις, δέχεσαι μία οπτική βία, στην οποία τουλάχιστον εγώ δεν αντιδρώ θετικά. Τις έφηβες της ιστορίας του Τζέφρι Ευγενίδη ερμηνεύουν ηθοποιοί που φορούν μάσκες που καλύπτουν όλο το κεφάλι, στολισμένες με λουλούδια στο στιλ του παραδοσιακού στολισμού των νυφών στην Κίνα, αλλά με μάτια ηρωίδων γιαπωνέζικων μάνγκα. Η φωνή τους ακούγεται αλλοιωμένη. Αν δεν έχεις διαβάσει το μυθιστόρημα ή δεν έχεις δει την ταινία του Φράνσις Φορντ Κόπολα, εννοείται ότι δεν καταλαβαίνεις τίποτα. Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ένα άφυλο άβαταρ, που λέει διάφορα αντλημένα από τη Θιβετιανή Βίβλο των Νεκρών για τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο.

Η παράσταση της (γεννημενης στη Γερμανία) Σουζάν Κένεντι στη Ρώμη αντιμετώπισε διάφορα τεχνικά προβλήματα και δεν της αξίζει βιαστική κριτική. Έχω την εντύπωση ότι περιείχε πολλά διαφορετικά στοιχεία που μόνο επιφανειακά έδεναν μεταξύ τους, ενώ η αισθητική που παρέπεμπε στο σύγχρονο, πολύχρωμο και πλαστικό, κινεζικό κιτς (μου θύμισε φωτογραφίες από χώρους παραγωγής εκατομμυρίων παιχνιδιών στην Κίνα, που «πνίγουν» εργάτες-μυρμήγια, σε μια χώρα με ατμοσφαιρική ρύπανση που στις πόλεις κόβει την ανάσα) από ένα σημείο και ύστερα προκαλεί δυσανεξία.

_{Roma Armee του Γιαέλ Ρόνεν}

Όσο για την παράσταση που η Γιαέλ Ρόνεν από το Ισραήλ σκηνοθέτησε για το Θέατρο Γκόρκι του Βερολίνου ανήκει στην κατηγορία του θεατρικού ακτιβισμού που τα τελευταία χρόνια χτίζει καριέρες. Οι περισσότεροι ερμηνευτές είναι Ρομά και με μπερδεμένη ταυτότητα φύλου. Oμοφυλόφιλος και Ρομά σημαίνει δύο (τουλάχιστον) φορές καταπιεσμένος: από τις προκατειλημμένες εναντίον των Ρομά ευρωπαϊκές κοινωνίες, και από την αντι-ομοφυλόφιλη νοοτροπία στις κοινότητες των ίδιων των Ρομά. Η παράσταση έχει κατά σκηνές χιούμορ και τα τραγούδια και ο χορός των περφόρμερ προκαλούν αρχικά ευφορία. Στην πορεία, ωστόσο, όταν το κήρυγμα και το τεντωμένο δάκτυλο κυριαρχεί (φτάνοντας, μάλιστα μέχρι την πρόσκληση όλων των Ρομά να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους), αρχίζεις να αισθάνεσαι ηλίθιος. Ήταν αυτή παράσταση που δείχνει δημιουργό που ανοίγει νέους σκηνικούς δρόμους; Αλλά είπαμε, σήμερα βγάζεις χρήματα και κάνεις καριέρα με ΜΚΟ και ακτιβισμό κάθε μορφής.

Παρά ταύτα επειδή δεν είχα ξαναδεί παράσταση των τριών βραβευθέντων, δεν θέλω να προχωρήσω σε σκέψεις για τα αδιέξοδα των σύγχρονων δημιουργών. Η αγορά των ευρωπαϊκών φεστιβάλ δεν είναι και τόσο μεγάλη. Σύντομα θα ξαναβρούμε το Θέατρο Νο 99, την Κένεντι και την Ρόνεν μπροστά μας. Τότε, έχοντας δει και άλλες δουλειές τους, θα μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα με μεγαλύτερη ασφάλεια.