Τι κληροδότησε το 2017 στον χώρο της τέχνης

Αναμφίβολα, το γεγονός της χρονιάς υπήρξε η διοργάνωση της σημαντικότερης έκθεσης σύγχρονης τέχνης διεθνώς, της documenta 14, για πρώτη φορά στην ιστορία της, εξολοκλήρου σε δύο πόλεις: το Κάσελ της Γερμανίας και την Αθήνα. Είναι μάλλον νωρίς για να αποτιμηθεί η «κληρονομιά» που άφησε στην Αθήνα, καθώς, εκτός από μερικές εκθέσεις, η αίσθηση που άφησε στο κοινό η διοργάνωση ήταν μάλλον… σαιξπηρική: «words, words, words…»

Στην πραγματικότητα, όμως, ο Άνταμ Σίμτσικ και η ομάδα του κληροδότησε στους έλληνες εικαστικούς (και ιδίως στους έλληνες επιμελητές) έναν τρόπο δουλειάς. Η μακρόχρονη επιτόπια έρευνα, ο εξαντλητικός διάλογος, το άνοιγμα σύγχρονων θεματικών, το μπόλιασμα της τέχνης με κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό αιχμής δικαίωσαν τη φήμη της documenta ως της πλέον «πολιτικής» έκθεσης σύγχρονης τέχνης διεθνώς. Κάτι που προκάλεσε τα συντηρητικά αντανακλαστικά μερίδας των καθ’ ημάς δημοσιολογούντων, που δεν είδαν στη διοργάνωση (τουλάχιστον αρχικά) παρά ένα τσούρμο «αριστεριστών» που εκμεταλλεύονταν το δημόσιο βήμα που τους παραχωρήθηκε.

Όμως οι αντιδράσεις αυτές δεν ήταν δείγμα «ελληνικού επαρχιωτισμού». Ανάλογες (και σοβαρότερες) αντιδράσεις υπήρξαν και στο Κάσελ, όπου με βασικό επιχείρημα «τα λεφτά του γερμανού φορολογούμενου» η επιμελητική ομάδα του Σίμτσικ κατηγορήθηκε για «υπερβάσεις» και «οικονομικά ελλείμματα» που προκάλεσε η διπλή διοργάνωση, θέτοντας, ουσιαστικά, εν αμφιβόλω τη δημόσια χρηματοδότηση των τεχνών. Φαίνεται πως στη Γερμανία τα στερεότυπα για τους «τεμπέληδες Έλληνες» που απομυζούν τα λεφτά των γερμανών φορολογουμένων καλά κρατούν. Τελικά, μάλλον το Κάσελ δεν έμαθε από την Αθήνα…

ΕΜΣΤ: Άνοιγμα με το σταγονόμετρο

Αναμφίβολα πάντως, η πιο «υλική» κληρονομιά της documenta 14 στην Αθήνα είναι η πίεση που άσκησε η διεθνής έκθεση ώστε να λειτουργήσει σχεδόν κανονικά το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που υπήρξε η άτυπη «έδρα» της διοργάνωσης. Έτσι, μετά την documenta το ΕΜΣΤ προχώρησε το πρόγραμμα των περιοδικών του εκθέσεων, φιλοξενώντας, αρχικά, την μάλλον αδιάφορη «Κινέζικη ζωγραφική xieyi» του Εθνικού Μουσείου Τέχνης της Κίνας και στη συνέχεια παρουσιάζοντας τα «Νέα αποκτήματα» της μόνιμης συλλογής του.

Παράλληλα, εντός του 2017 υλοποιήθηκαν τα προαπαιτούμενα ώστε το Μουσείο να καταθέσει εκ νέου αίτημα για τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η έκθεση της μόνιμης συλλογής. Τέλος, η θητεία της διευθύντριάς του Κατερίνας Κοσκινά ανανεώθηκε, «προκειμένου  να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση στην καθολική λειτουργία του Μουσείου», ενώ διορίστηκε και νέο Δ.Σ. Φαινομενικά, όλες οι προϋποθέσεις για τα «θυρανοίξια» εντός του 2018 έχουν συγκεντρωθεί, εκτός, ίσως, από μία: τις προσλήψεις ειδικευμένου προσωπικού…

Εθνική Πινακοθήκη: Γιαπί και το 2018

_{Mακέτα που δείχνει πώς θα είναι η εξωτερική όψη της Εθνικής Πινακοθήκης μετά την ανακαίνιση.}

Αντίθετα, τα εγκαίνια της «νέας» Εθνικής Πινακοθήκης δεν διακρίνονται στον ορίζοντα. Οι εργασίες στο κτίριο της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου συνεχίζονται με ρυθμούς… χελώνας, ενώ η ολοκλήρωσή τους, θεωρητικά, αναμένεται το 2019 και η λειτουργία του κτιρίου το 2020. Ενόψει αυτού του μάλλον ράθυμου προγραμματισμού, η θητεία της διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνας Λαμπράκη Πλάκα ανανεώθηκε για μία ακόμη φορά. Καθώς παραμένει ουσιαστικά άστεγη, η μοναδική αθηναϊκή έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης το 2017, αφιερωμένη στην εκατονταετηρίδα της σημαντικής Ομάδας Τέχνη (Λύτρας, Μαλέας, Παρθένης κ.ά.), φιλοξενήθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο.

Όμως το 2017 ένας νέος «παίκτης» έκανε την εμφάνισή του στον χώρο των εικαστικών δράσεων των δημόσιων οργανισμών: Το Μέγαρο Μουσικής, η υπεύθυνη του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών του οποίου Άννα Καφέτση, πρώην διευθύντρια του ΕΜΣΤ, διοργάνωσε στους υπαίθριους χώρους του Μεγάρου την έκθεση «Ο Κήπος βλέπει», πραγματοποιώντας με αυτόν τον τρόπο ένα φιλόδοξο άνοιγμα στην πόλη –αφού η περιήγηση στην έκθεση συνδυαζόταν με μια ευχάριστη καλοκαιρινή περιδιάβαση στους δροσερούς κήπους του ΜΜΑ. Ήταν ένα ενδιαφέρον πρώτο βήμα, το δεύτερο αναμένεται…

Μπενάκη: Ένα νέο Μουσείο

Το 2017 έφερε ένα ακόμη μέλος στην «οικογένεια» του Μουσείου Μπενάκη, το Μουσείο Παιχνιδιών, που στεγάστηκε σε ένα πυργόσπιτο χτισμένο στις αρχές του 20ού αιώνα πλάι στη θάλασσα, στο Παλαιό Φάληρο, και φιλοξενεί στις αίθουσές του πάνω από 3.000 παιχνίδια, από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Από τις δεκάδες εκθέσεις που διοργανώθηκαν σε όλα τα παραρτήματά του Μουσείου μέσα στη χρονιά που μας αποχαιρετά, ξεχώρισε η έκθεση έργων του Χρήστου Μποκόρου, που μετά τις «Όψεις αδήλων», στην αρχή της χρονιάς, επανήλθε ένα μήνα αργότερα με μια επανέκθεση, εμπλουτισμένη και με άλλα έργα, υπό τον τίτλο «Νόστος αδήλων».

Ανάμεσα στις εκθέσεις που ξεχώρισαν το 2017, θα πρέπει να θυμηθούμε εκείνη του Cy Twombly, του σημαντικού αμερικανού καλλιτέχνη της γενιάς του Robert Rauschenberg και του Jasper Johns, που παρουσιάστηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο «Θεϊκοί διάλογοι». Από τα λιγότερο σημαντικά έργα του Twombly, παρουσιασμένα όμως με ευρηματικό τρόπο, σε έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα διάλογο με αρχαιολογικά εκθέματα, ανάμεσα στα οποία πρωταγωνιστής ήταν, αναμφίβολα, το περίφημο «αγγείο François», που για πρώτη φορά βγήκε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας.

Νέα Art Athina

Με νέα πρόσωπα (την νεαρή επιμελήτρια Σταματία Δημητρακοπούλου ως καλλιτεχνική διευθύντρια) αλλά και ανανεωμένη δομή και περιεχόμενο, η Art Athina, η ετήσια φουάρ που διοργανώνει ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αιθουσών Τέχνης, έκανε μέσα στο 2017 ένα σημαντικό βήμα για την ανανέωσή της, που αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2018, καθώς ο χώρος διοργάνωσής της μεταφέρεται στο κέντρο της πόλης, στο Ωδείο Αθηνών, προκειμένου να γίνει πιο εύκολα επισκέψιμη από ένα ακόμη ευρύτερο κοινό.

_{Υπέρβαση της Άβυσσος}

Στον ίδιο χώρο, στις αρχές του 2017 φιλοξενήθηκε μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις του έτους, η «Υπέρβαση της Άβυσσος», μια ομαδική έκθεση διεθνών καλλιτεχνών, βασισμένη στην «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, την οποία διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ. Παράλληλα, ο ΝΕΟΝ οργάνωσε και την ομορφότερη εικαστική εγκατάσταση της χρονιάς, το «The Theater of Disappearance» του αργεντινού Adrian Villar Rojas, που απλώθηκε στον υπαίθριο χώρο του Αστεροσκοπείου Αθηνών, στον Λόφο Νυμφών.

_{GR 80s}

Τέλος, μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στη δεκαετία του ’80, η «GR 80s», στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, συγκέντρωσε πλήθος θεατών, προκαλώντας, όμως, πλήθος επικριτικών σχολίων για τις αστοχίες της, την άνιση παρουσίαση των «στοιχείων για τη δεκαετία του ’80» και την αναχρονιστική οπτική της, καθώς οι επιμελητές της (σημαντικοί κοινωνικοί και πολιτικοί επιστήμονες οι περισσότεροι) την αντιμετώπισαν, σχεδόν αποκλειστικά, ως «προθάλαμο» της κρίσης της τελευταίας δεκαετίας.