Ο Καρυοθραύστης του Τσαϊκόφσκι στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Με σύμμαχο τα παραμυθένια σκηνικά και κοστούμια του Κριστόφ Κρέμερ από την Κρατική Όπερα της Βιέννης και την ανάλαφρη, ονειρική χορογραφία του Ρενάτο Τζανέλλα, το μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι θα παρουσιαστεί από τις 13 Ιανουαρίου 2018 και για 10 πρωινές και απογευματινές παραστάσεις για σχολεία και οικογένειες.

Ο Καρυοθραύστης δικαίως θεωρείται ένα από τα δημοφιλέστερα μπαλέτα του ρεπερτορίου, αφού η συναισθηματική δύναμη και η θεατρικότητα της μουσικής του Τσαϊκόφσκι μαγεύουν διαχρονικά τους μικρούς και μεγάλους θεατές.

Στην αρχική δίπρακτη μορφή του, σε χορογραφία του Λεφ Ιβάνοφ και λιμπρέτο του Μαριύς Πετιπά, για το οποίο συνέθεσε τη μουσική του ο Τσαϊκόφσκι, ο Καρυοθραύστης πρωτοπαρουσιάστηκε στο αυτοκρατορικό θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης στις 18 Δεκεμβρίου 1892.

Η αρχική υπόθεση βασίζεται στο διήγημα Ο καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικιών του Ε. Τ. Α. Χόφμαν. Ακολούθησαν αρκετές χορογραφίες, ανάμεσα στις οποίες του Ζωρζ Μπαλανσίν (1954), του Γιούρι Γκριγκορόβιτς (1966), του Τζον Κράνκο την ίδια χρονιά, του Ρούντολφ Νουρέγεφ (1967) και του Τζον Νώυμαγερ (1971).

Στον Καρυοθραύστη τα όρια μεταξύ της πραγματικότητας και του ονείρου είναι δυσδιάκριτα. Η χορογραφία του Ρενάτο Τζανέλλα εστιάζει στο όνειρο της Κλάρας, που αποδεικνύεται μια δραματική διαδικασία ενηλικίωσης μέσα από την αγάπη και τον φόβο.

O Καρυοθραύστης με μια ματιά

Ο συνθέτης / Ο Ρώσος Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι [1840-1893] υπήρξε ένας από τους δημοφιλέστερους συνθέτες του 19ου αιώνα. Συνέθεσε με την ίδια επιτυχία συμφωνίες, κοντσέρτα, όπερες, μουσική δωματίου και μουσική για τα μπαλέτα Η λίμνη των κύκνων [1877], Η Ωραία κοιμωμένη [1890], Ο Καρυοθραύστης [1892], τα οποία μέχρι σήμερα παραμένουν τα δημοφιλέστερα του ρεπερτορίου, χάρη στην συναισθηματική δύναμη και τη θεατρικότητα της μουσικής τους.
Τα ίδια στοιχεία, που διέπουν συνολικά το δημιουργικό έργο του Τσαϊκόφσκι οδήγησαν επίσης αρκετούς χορογράφους να αξιοποιήσουν μουσική του συνθέτη δημιουργώντας νέα έργα. Έτσι, δεν είναι συμπτωματικό ότι το όνομα του συνθέτη έχει συνδεθεί με την τέχνη του χορού, ίσως περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου συναδέλφου του.

Το έργο / Στην αρχική δίπρακτη μορφή του, σε χορογραφία του Λεφ Ιβάνοφ και λιμπρέτο του Μαριύς Πετιπά, για το οποίο συνέθεσε τη μουσική του ο Τσαϊκόφσκι, ο Καρυοθραύστης πρωτοπαρουσιάστηκε στο αυτοκρατορικό θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης στις 18 Δεκεμβρίου 1892. Ήταν μέρος μιας βραδιάς που περιλάμβανε, επίσης, την μονόπρακτη όπερα Ιολάνθη του Τσαϊκόφσκι. Η αρχική υπόθεση βασίζεται στο διήγημα Ο καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικιών [Nussknacker und Mausekönig] του Ε. Τ. Α. Χόφμαν. Ακολούθησαν αρκετές χορογραφίες, ανάμεσα στις οποίες του Ζωρζ Μπαλανσίν [1954], του Γιούρι Γκριγκορόβιτς [1966], του Τζον Κράνκο την ίδια χρονιά, του Ρούντολφ Νουρέγεφ [1967] και του Τζον Νώυμαγερ [1971].

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Χριστούγεννα στην κεντρική Ευρώπη, έξω από έναν πύργο. Η ατμόσφαιρα είναι γιορτινή όχι μονάχα επειδή έρχονται γιορτές, αλλά και επειδή οργανώνεται μια ξεχωριστή τελετή: Η πριγκίπισσα Κλάρα-Μαρία συμπληρώνει τα 18 της χρόνια και ο πατέρας της, ο Βασιλιάς, αποφάσισε να παραιτηθεί από το θρόνο και να της μεταβιβάσει όλα τα δικαιώματα. Ανάμεσα στους καλεσμένους βρίσκεται ο Πρίγκιπας Αλεξέι με τους φίλους του, αλλά και ο βαρόνος Ντρόσσελμαγερ, αγαπημένος θείος της Κλάρας. Στη γιορτή εμφανίζεται επίσης ένα περίεργο πλάσμα ενός άλλου κόσμου: είναι η Νεράιδα του Βορρά, η οποία όμως είναι ορατή μονάχα στον Ντρόσσελμαγερ.

Ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα υποδέχονται τους καλεσμένους, των οποίων τα δώρα τοποθετούνται κάτω από το χριστουγεννιάτικο έλατο στην αίθουσα χορού. Η Κλάρα εισέρχεται συνοδευόμενη από τον αγαπημένο της θείο. Διαισθάνεται ότι πρόκειται για μια ξεχωριστή βραδιά, ότι την περιμένει ένα λαμπρό μέλλον. Καταγοητευμένος από την ομορφιά της, ο Πρίγκιπας Αλεξέι προσφέρει το δώρο του στον Τελετάρχη, ο οποίος με τη σειρά του το δίνει στην Κλάρα-Μαρία. Εκείνη το ανοίγει αμέσως. Το κουτί περιέχει έναν καρυοθραύστη. Βλέποντάς τον η κοπέλα συγκινείται. Εμφανίζεται η Νεράιδα του Βορρά. Μιλώντας μαζί της, ο Ντρόσσελμαγερ φανερώνει τις πραγματικές προθέσεις του. Δεν είναι καλός συγγενής, όπως πιστεύουν όλοι. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι πώς θα πάρει την εξουσία. Σκοπεύει να απαγάγει την Κλάρα-Μαρία. Γίνεται έξαλλος όταν τη βλέπει να χορεύει με τον Πρίγκιπα Αλεξέι και να ανταποκρίνεται στις φιλοφρονήσεις του. Χωρίς να ξέρει τι την περιμένει, η Κλάρα χορεύει με τον Ντρόσσελμαγερ. Παρεμβαίνει η Νεράιδα, η οποία τον προειδοποιεί πως θα πληρώσει την πλεονεξία με τη ζωή του. Βέβαιος για τη δύναμή του, ο Ντρόσσελμαγερ φεύγει από τον χορό. Όταν τελειώνει η γιορτή φεύγουν και οι υπόλοιποι καλεσμένοι.
Μπροστά από τον πύργο ο Ντρόσσελμαγερ ανοίγει μία μυστική υπόγεια είσοδο και χάνεται μέσα σε αυτήν. Οι υπηρέτες του περνούν τον καιρό τους σε ένα χαντάκι. Μόλις χτυπούν μεσάνυχτα παίρνουν τη θέση τους και πάλι ως στρατιωτικοί και εμφανίζονται στον Ντρόσσελμαγερ, ο οποίος τους εξηγεί το σχέδιό του. Ζητά να ετοιμάσουν στρατό.
Οι στρατιώτες ορμούν στον πύργο. Οι άνδρες του Βασιλιά μάχονται γενναία. Οι υπηρέτες του Ντρόσσελμαγερ απαγάγουν την Κλάρα-Μαρία και ο Πρίγκιπας Αλεξέι χάνει στη σώμα με σώμα μονομαχία με τον Ντρόσσελμαγερ.
Η φυλακισμένη Κλάρα-Μαρία καταλαβαίνει πλέον τις αληθινές προθέσεις του θείου της. Ο Ντρόσσελμαγερ αποφασίζει να τη μεταφέρει σε φυλακή στον βορρά. Καθώς ξεκινούν το ταξίδι, η Νεράιδα του Βορρά προκαλεί χιονοθύελλα, ώστε να τους καθυστερήσει. Φροντίζει όμως να καταλαγιάσουν οι δυνάμεις της φύσης, ώστε να μπορέσει να τους πλησιάσει ο Πρίγκιπας Αλεξέι, ο οποίος τους καταδιώκει.

Β’ Πράξη / Σε βαθιά θλίψη, ο Βασιλιάς και η Βασίλισσα άδικα αναζητούν να καταλάβουν ποιο δρόμο πήρε ο απαγωγέας. Στο μεταξύ, ο Ντρόσσελμαγερ συνεχίζει τη ξέφρενη κούρσα του προς τον βορρά, ενώ ο Πρίγκιπας Αλεξέι τον ακολουθεί. Εξαντλημένη, η Κλάρα-Μαρία αποκοιμιέται. Στο όνειρό της εμφανίζονται η Νεράιδα και ο Πρίγκιπας Αλεξέι, οι οποίοι την κάνουν να λησμονήσει για λίγο τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Η Κλάρα-Μαρία αντιλαμβάνεται ότι το ταξίδι για τη φυλακή της στον βορρά θα είναι μακρύ. Ξεσπά μονομαχία, η οποία αγχώνει την κοπέλα. Ωστόσο, όσα συνέβησαν στο όνειρο τής δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν είναι πια μόνη.
Ο Ντρόσσελμαγερ συνεχίζει το ταξίδι του, περνώντας από πολλές χώρες. Σε απόγνωση, η Κλάρα-Μάρια γαντζώνεται από τον καρυοθραύστη. Σιγά σιγά τον σπάει σε κομμάτια, τα οποία πετά πίσω της προκειμένου να αφήσει σημάδια και να φανερώσει τον δρόμο στον Πρίγκιπα Αλεξέι. Ο Ντρόσσελμαγερ και η Κλάρα-Μαρία φτάνουν στον βορρά, στη νέα φυλακή της κοπέλας. Η Κλάρα-Μαρία μάταια προσπαθεί να πείσει το θείο της να εγκαταλείψει το σχέδιό του. Φτάνει ο Πρίγκιπας Αλεξέι, ο οποίος βλέπει ποιος πραγματικά ήταν ο απαγωγέας. Σε μία λυσσαλέα μάχη, ο Πρίγκιπας Αλεξέι πληγώνει θανάσιμα τον Ντρόσσελμαγερ. Η προφητεία βγήκε αληθινή και η Νεράιδα του Βορρά δείχνει στο ερωτευμένο νεαρό ζευγάρι τον δρόμο της επιστροφής. Ένα χρόνο αργότερα, στον πύργο γιορτάζονται πάλι τα Χριστούγεννα, όμως αυτή τη φορά και ο γάμος ανάμεσα στην Κλάρα-Μαρία και τον Αλεξέι. Οι καλεσμένοι χαίρονται που στη χώρα τους βασιλεύει και πάλι ειρήνη και γιορτάζουν τη νίκη του καλού επί του κακού.

Στις παραστάσεις του Σαββάτου και Κυριακής συμμετέχει η Ορχήστρα της ΕΛΣ, σε μουσική διεύθυνση του Γιώργου Ζιάβρα και η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ σε μουσική διεύθυνση Κωνσταντίνας Πιτσιάκου.