Ο θεατρικός κόσμος του Δαμιανού Ζαρίφη στο Ωδείο Αθηνών

Σχέδια, ζωγραφικές μακέτες, κοστούμια, μάσκες, φωτογραφίες, αποσπάσματα από ταινίες, συγκροτούν τον υλικό πυρήνα της έκθεσης. Απομεινάρια παραστάσεων ακινητοποιημένα στο χρόνο, «σήματα» της ζωής που κάποτε κατοικούσε εντός τους και τώρα συνεχίζει την ύπαρξή της ερήμην του ηθοποιού, καθώς, όπως έλεγε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, «ένα κοστούμι δεν πεθαίνει ποτέ»…

_{Δαμιανός Ζαρίφης. Φωτογραφία του Κώστα Ορδόλη}

Η αφήγηση εκκινεί από τη σκηνογραφική κατασκευή του χώρου, έτσι όπως την αντιλαμβανόταν ο Ζαρίφης: Μέσα από τις ζωγραφικές μακέτες του για σκηνικά παραστάσεων, τόσο σε κλειστό όσο και σε ανοιχτό χώρο, ο θεατής παρατηρεί μια πορεία διαρκούς αφαίρεσης και κατασκευής ενός μινιμαλιστικού, μη ρεαλιστικού εικαστικού χώρου. Πρόκειται για μια διαρκή απογύμνωση και συμπύκνωση, που επιτρέπει στον ηθοποιό να εγγραφεί αποτελεσματικότερα στον χώρο.
 

Μια ιδιαίτερη αίθουσα αφιερώνεται στη δουλειά του Δαμιανού Ζαρίφη πάνω στον Μπρεχτ, καθώς ο γερμανός δημιουργός και η παράδοσή του σημάδεψε τον έλληνα σκηνογράφο, τόσο κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι, όπου παρακολουθεί την περίφημη περιοδεία του Μπερλίνερ Ανσάμπλ, όσο και κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα και στην πρώτη του συνεργασία με τον Κάρολο Κουν για την παράσταση «Ο τρόμος και η αθλιότητα του Γ’ Ράιχ» (1974). Ο Μπρεχτ υπήρξε ένας δραματουργός στον οποίο ο Ζαρίφης επέστρεφε διαρκώς, γι’ αυτό και στην έκθεση μπορεί κανείς να δει μακέτες κοστουμιών για πέντε διαφορετικές παραστάσεις της όπερας των Μπρεχτ – Βάιλ «Μαχαγκόνυ»!

_{Κοστούμι του Δαμιανού Ζαρίφη από την όπερα των Μπρέχτ και Βάιλ Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνυ Εθνική Λυρική Σκηνή}

Στην όπερα, που υπήρξε σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του Δαμιανού Ζαρίφη, είναι αφιερωμένος ο κεντρικός εκθεσιακός χώρος του υπογείου Ω2. Σε αυτήν την εκτεταμένη αίθουσα είναι τοποθετημένα ενδυματολογικά σύνολα από όπερες και οπερέτες, τα οποία ο καλλιτέχνης είχε δημιουργήσει για παραστάσεις στο Μέγαρο Μουσικής ή στην Εθνική Λυρική Σκηνή.

Τολμηρές λύσεις, σκληρά υλικά, αντισυμβατικές φόρμες χαρακτηρίζουν πολλά από τα κοστούμια, όπως αυτά που φιλοτέχνησε για την «Επιστροφή της Ελένης» (1999) του Θάνου Μικρούτσικου ή τα καθαρά ζωγραφικά κοστούμια, που θυμίζουν φιγούρες του Καραγκιόζη, για την «Όπερα των σκιών» (1997) του Νίκου Μαμαγκάκη.

_{Κοστούμια από την οπερέτα Χριστίνα στην Εθνική Λυρική Σκηνή σε σκηνοθεσία Γιώργου Ρεμούνδου} 

Πέρα από την καλλιτεχνική δημιουργία του Δαμιανού Ζαρίφη, η έκθεση «Ο παλμός του σχεδίου» αποτελεί ταυτόχρονα και μια συμβολή στη διατήρηση της μνήμης του ελληνικού θεάτρου, μιας μνήμης η οποία, όπως παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης (και σύντροφος του δημιουργού) Ελένη Βαροπούλου, «είναι πολύ κοντή». Σε μια γωνιά είναι αναρτημένα σχέδια του Ζαρίφη για την παράσταση «Υπηρέτης δυο αφεντάδων» του Γκολντόνι (Θέατρο Τέχνης, 1976/77), σε σκηνοθεσία Γιώργου Λαζάνη, σκιτσαρισμένα πάνω στο υποκίτρινο δημοσιογραφικό χαρτί που έφερνε μαζί της η Ελένη Βαροπούλου από την «Αυγή», με την οποία συνεργαζόταν τότε ως κριτικός θεάτρου. Δίπλα τους, μακέτες κοστουμιών για την «Σπασμένη στάμνα» του Κλάιστ, την πρώτη δουλειά της «Σκηνής» του Λευτέρη Βογιατζή και του Βασίλη Παπαβασιλείου στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων…

_{Κοστούμια και μακέτες Wozzeck σε σκηνοθεσία Georg Rootering Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1995} 

Η αφήγηση συμπληρώνεται με τη δουλειά του Δαμιανού Ζαρίφη για τον κινηματογράφο. Από τις πολλές συνεργασίες του με έλληνες σκηνοθέτες, παρουσιάζονται φωτογραφίες και τεκμήρια από τον «Ελ Γκρέκο» και τον «Καβάφη» του Γιάννη Σμαραγδή, με το κοστούμι του Αλεξανδρινού που φορούσε ο Δημήτρης Καταλειφός να στέκεται σιωπηλό σε μια γωνία. Από τη μεριά του, ο Βασίλης Βαφέας δημιούργησε, ως φόρο τιμής για την έκθεση, ένα βίντεο-κολάζ από τις ταινίες στις οποίες συνεργάστηκε με τον Ζαρίφη, ανάμεσα στις οποίες και το «Κοσμικό ανατομείο» (1993), όπου πρωταγωνιστεί ένας ακόμη απών, ο πρωτοποριακός εικαστικός και περφόρμερ Γρηγόρης Σεμιτέκολος.

 _{Κοστούμι του Δαμιανού Ζαρίφη από την όπερα Η επιστροφή της Ελένης σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπαϊωάννου 1999 Μέγαρο Μουσικής Αθηνών}

Η έκθεση, που ολοκληρώνεται με φωτογραφικά πορτρέτα του Δαμιανού Ζαρίφη από τον Κώστα Ορδόλη και τη Βουβούλα Σκούρα, αντλεί το υλικό της από το προσωπικό αρχείο του σκηνογράφου αλλά και τα βεστιάρια του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, που προσέφεραν τα 55 κοστούμια από παραστάσεις τους.

_{Ο Δαμιανός Ζαρίφης φωτογραφημένος από την Βουβούλα Σκούρα}