Κριτική Θεάτρου: Το πεπρωμένο ονομάζεται Κλοτίλδη στο Bios

«Ο υπέροχος κόσμος, ο ελεύθερος κόσμος του θεάτρου»! Αυτό σκεφτόμουν τις προάλλες, βγαίνοντας από την παράσταση το «Πεπρωμένο ονομάζεται Κλοτίλδη», της Αμαλίας Καβάλη και του Γιάννη Σοφολόγη στο Bios. Μάλιστα, έχοντας δει μία μέρα πριν, την παράσταση-συναυλία «Αληθινός» της Αργυρώς Χιώτη και της ομάδας Vasistas, ενισχύθηκε μέσα μου η ικανοποίηση για την τύχη να ασχολούμαι με το θέατρο. Η τέχνη της σκηνής είναι μια ανεξάντλητη δυνατότητα, ένας κόσμος που στις καλές στιγμές του μας κάνει να νιώθουμε «Αληθινοί», άνθρωποι που μπορούμε να συγκινούμαστε ή να γελάμε μέχρι δακρύων. Το θέατρο λειτουργεί σαν παρένθεση μέσα στην ανελαστική καθημερινότητα, που μπορεί να μας ταξιδεύει σε νέους κόσμους, που μας βοηθά να καταλάβουμε τους άλλους γύρω μας λίγο καλύτερα, που μας δίνει αφορμές να ανοίγουμε βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει. Πλούτος, από κάθε άποψη -κι ας γκρινιάζω, άλλες στιγμές, για τις πολλές ώρες που έχω περάσει μέσα στις σκοτεινές αίθουσες. Τέλος της αυτοαναφορικής παρένθεσης.

Μέσα στη δίνη του Δεύτερου Μεγάλου Πολέμου ο Τζιοβάνι Γκουαρέσκι (1908-1968), μία ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου του Τύπου και δη του σατιρικού σε μια εποχή που η σάτιρα δεν ήταν ανεκτή από το φασιστικό καθεστώς, έγραψε το μυθιστόρημα «Το Πεπρωμένο ονομάζεται Κλοτίλδη». Μια εμπεριστατωμένη μελέτη θα εντόπιζε ενδιαφέρουσες σχέσεις στις διακειμενικές αναφορές του μυθιστορήματος: από τις «Περιπέτειες του Βαρόνου Μινχάουζεν» του Γκότφριντ Μπίργκερ (1785) και τον «Κόμη Μοντεχρήστο του Δουμά πατέρα (1844) έως τα περιπετειώδη και αισθηματικά μυθιστορήματα του 19ου αι., με ληστές, πειρατές, καλούς αλλά κυνηγημένους ήρωες, απροσδόκητους έρωτες, τα best-seller της εποχής που αστοί και μικροαστοί έσπευδαν να απολαύσουν και στις σκηνικές διασκευές τους. Μου έρχεται στο νου η περίπτωση του «Αρχισιδηρουργού» (1882) του Ζορζ Ονέ, καθώς οι πρωταγωνιστές θυμίζουν σε πολλά τους ήρωες του Γκουαρέσκι (η κεντρική ηρωίδα, η Κλαίρη, παντρεύεται για οικονομικούς λόγους τον Φίλιππο, τον αρχισιδηρουργό, αν και τον περιφρονεί ως παρακατιανό –τελικά τον ερωτεύεται παράφορα γιατί εκτιμά την σοβαρή, σταθερή συμπεριφορά του…). Ο «Αρχισιδηρουργός» είχε τόσο μεγάλη ανταπόκριση στο γαλλικό κοινό, που τον επόμενο χρόνο ανέβηκε στο θέατρο Gymnase και σύντομα κατέκτησε το ευρύ αναγνωστικό κοινό και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Ο Γκουαρέσκι σατιρίζει μέσα από το «Πεπρωμένο ονομάζεται Κλοτίλδη», ανθρώπους και τάξεις, νοοτροπίες και ήθη, με τρόπο κομψό και μαζί οξύ. Τα σχόλια του, έτσι όπως φυσικά τα εντάσσει μέσα στην αναρχική του αφήγηση, λάμπουν θυμίζοντας το πνεύμα των σχολίων του Βολτέρου στον «Καντίντ». Η νουβέλα του Βολτέρου σίγουρα έχει βασική θέση στο διακείμενο του «Πεπρωμένου … Κλοτίλδη» και δεν είναι τυχαίο που μετά τον Πόλεμο ο Γκουαρέσκι ίδρυσε και διηύθυνε το εβδομαδιαίο σατιρικό περιοδικό Candido (1945-1961).

H ιστορία αρχίζει σ’ έναν μη-τόπο, στο γιοτ της πλουσίας, κακομαθημένης και εκκεντρικής Κλοτίλδης Τρολ, που απαγάγει -με τη συναίνεσή τους- τους τρεις κατά τη γνώμη της πιο αντιπαθητικούς-άνδρες της πόλης της. Από την αρχή φαίνεται ότι η αφήγηση δεν έχει σχέση με την έννοια της ορθής λογικής (ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό). Η μία περιπέτεια διαδέχεται την άλλη, μικρότερες, παρενθετικές ιστορίες εμπλουτίζουν τον σουρεάλ κόσμο του βιβλίου, με απόλυτη ελευθερία εκ μέρους του συγγραφέα. Ο Γκουαρέσκι φαίνεται να απολαμβάνει τη δυνατότητα που του δίνει η λογοτεχνία, μέσα στον αμείλικτο κόσμο της εμπόλεμης Ευρώπης, να καταγγέλλει τον παραλογισμό της ανθρώπινης συνθήκης, την υποκρισία/διαφθορά των εκπροσώπων του κράτους και την έκπτωση των αξιών, αλλά και το απρόβλεπτο των παθών των ανθρώπων, ερωτικών και άλλων. 

Η αληθοφάνεια δεν ενδιαφέρει τον Γκουαρέσκι και η επιρροή του Πιραντέλο είναι σαφής. Συχνά ο αφηγητής, ο συγγραφέας ο ίδιος, κάνει παρενθέσεις, με αυτοσαρκαστική διάθεση, και αναφέρεται στις συγγραφικές αγωνίες. Μάλιστα προχωρεί σε μια σουρεάλ «παρέκβαση» τριάντα σελίδων, όπου αφηγείται δικές του περιπέτειες στις πάμπες της Αργεντινής στο Βαλπαραΐσο της Χιλής, στο Μεξικό και αλλού. «[…] Τότε δεν έγραφα ακόμη στις εφημερίδες αλλά έκανα το γκαρσόνι στην Μεντόζα», σημειώνει.

Αυτή ακριβώς η ελευθερία του συγγραφέα οδήγησε, νομίζω, την Αμαλία Καβάλη και τον Γιάννη Σοφολόγη στον τρόπο που διασκεύασαν και ερμηνεύουν το «Πεπρωμένο ονομάζεται Κλοτίλδη». Παρουσιάζονται ως ηθοποιοί που θα αφηγηθούν την ερωτική ιστορία δύο εκκεντρικών, της Κλοτίλδης Τρολ και του Φιλιμάριο Ντιπλέ, που δεν αντέχουν ο ένας τον άλλον, μέχρι που η Κλοτίλδη καταλαβαίνει ότι αγαπά τον άνθρωπο που αντιπαθεί, μέχρι που ο Φιλιμάριο θα αγαπήσει αυτήν που μέχρι πρότινος απεχθανόταν.

Από την αρχή διαμορφώνουν ένα πλαίσιο οικειότητας με το κοινό, απευθυνόμενοι στους θεατές για τα επεισόδια που ετοίμασαν και θα παρουσιάσουν, που δεν μπόρεσαν να ετοιμάσουν ή για άλλα που προβληματίστηκαν αν έπρεπε να παρουσιάσουν. Η διασκευή τους επικεντρώνεται στο ζευγάρι και σε λίγα ακόμη πρόσωπα που ερμηνεύουν αδρά, σαν καρικατούρες (σαν κωμικά σκίτσα αλλά όχι γελοιοποιώντας τα). Χρησιμοποιώντας ένα ειδικά κατασκευασμένο για την παράσταση τραπέζι πολλαπλών χρήσεων, μεταφέρονται στους διαφορετικούς τόπους που εξελίσσεται η ιστορία (π.χ. με την ανάρτηση μιας μαύρης σημαιούλας με νεκροκεφαλή, βρισκόμαστε στο πειρατικό της πανέμορφης Καίτης ενώ η γκρίζα σημαιούλα με το δελφίνι δηλώνει ότι είμαστε στο γιοτ της Κλοτίλδης).

Η Αμαλία Καβάλη, μετά την έξοχη ερμηνεία της στον «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ (με τη σκηνοθετική καθοδήγηση της Ιώς Βουλγαράκη), αποδεικνύει ότι, εκτός από δραματικούς ρόλους, μπορεί εξίσου καλά να ερμηνεύσει και κωμικούς. Η δυνατότητα αυτή δεν είναι συνηθισμένη γι’ αυτό και παρατηρείται μία αυστηρή, και πολλές φορές άδικη για κάποιους, κατηγοριοποίηση σε «δραματικούς» και «κωμικούς» ηθοποιούς. Το βέβαιο είναι ότι ένας καλός ηθοποιός που έχει τη φυσική και ψυχολογική «ευπλαστότητα» (ιδιοσυγκρασιακά ίσως) να ερμηνεύει πρόσωπα κάθε θεατρικού είδους είναι ευλογήμενος. Γι’ αυτό και περιμένουμε πολλά από τη νεαρή ηθοποιό. Φτάνει να προστατέψει το ταλέντο της και να είναι αυστηρή στις επιλογές της.

Τον Γιάννη Σοφολόγη δεν έτυχε να τον έχω δει ξανά επί σκηνής αλλά στο «Πεπρωμένο… Κλοτίλδη» έχει δέσει άψογα με την Αμαλία Καβάλη, συνδυάζοντας το αδρό του σκίτσου με μια πολύ καλά δουλεμένη σκηνική συμπεριφορά, όπου οι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις του σώματος αλληλοσυμπληρώνονται.

Παρών συνέχεια στη σκηνή είναι και ο Γκάρι Σάλομον. Συνοδεύει τη σκηνική δράση με την ηλεκτρική κιθάρα του και κάποιες στιγμές καλείται από τους δύο ηθοποιούς να αναλάβει κάποιους σύντομους ρόλους. Το ότι δεν ξέρει ελληνικά, και μιλάει αγγλικά με μία ελληνική λέξη στο τέλος, αυξάνει το κωμικό αποτέλεσμα.

Εννοείται ότι τα κοινωνικοπολιτικά και τα συγγραφικά/λογοτεχνικά σχόλια του πρωτοτύπου χάνονται στην παράσταση, αλλά το βιβλίο του Γκουαρέσκι κυκλοφορεί (από τις εκδόσεις Αστάρτη) για όποιον επιθυμεί να το διαβάσει. Η παράσταση χρησιμοποιεί το σκηνικό κείμενο που την εξυπηρετεί καθώς οφείλει να είναι καλή με όρους σκηνής – και ως προς αυτούς δεν έχει ψεγάδι.