Μαρίνα Καραγάτση – Δημήτρης Τάρλοου: Μια οικογένεια συνομιλεί, επί σκηνής, με το παρελθόν της (video)

Η Μαρίνα Καραγάτση έχει ακουμπήσει ένα αντίγραφο από το «Ευχαριστημένο» (εκδόσεις Αγρα) στο ξύλινο τραπεζάκι. Κάθεται σε μια πολυθρόνα, σχεδόν, αντικρυστά με τον γιο της, Δημήτρη Τάρλοου. Στον τοίχο πίσω τους, προβάλλει μια γυναικεία προσωπογραφία δια χειρός του ζωγράφου Φίλιππου Τάρλοου με τον τίτλο «Ηθοποιός». Ο Δημήτρης Τάρλοου την έφερε μαζί του κατά την τελευταία του επίσκεψη στον πατέρα του που ζει στην Αμερική. Η οικογένεια είναι όλη εκεί, παρούσα μ’ έναν τρόπο. Το ίδιο και το παρελθόν της.

Η θεατρική μεταφορά του «Ευχαριστημένου» στο θέατρο Πορεία βάζει και τους δύο σε μια διαδικασία συνομιλίας με τα όσα συνέβαιναν πριν από 60 χρόνια στο ανδριώτικο αρχοντικό των Καραγάτσηδων· εκεί όπου ο ζούσε ο ευφυής μα δεσποτικός κι αυταρχικός συγγραφέας Μ. Καραγάτσης, η σημαντική ζωγράφος και γυναίκα του Νίκη Καραγάτση, η μεγαλοαστή γιαγιά Μίνα Καρυστινάκη και η βασανισμένη υπηρέτρια τους Λασκαρώ.

Η Μαρίνα Καραγάτση – το «Ευχαριστημένο» όπως την αποκαλούσε τρυφερά η Λασκαρώ – θα έβρισκε το κουράγιο να αναμετρηθεί με αυτές τις, τραυματικές στην πλειονότητα τους, εμπειρίες 50 χρόνια αργότερα, στα 70 της χρόνια, για να δει σήμερα το έργο της να σηκώνεται «όρθιο» και να στέκεται επί σκηνής. «Ακόμα σκέφτομαι πως τόλμησα να μπω σε τόσο βαθιά νερά και να γράψω ένα πεζογράφημα που μιλάει για την προσωπική μου ζωή, τα παιδικά μου χρόνια και τους δικούς μου ανθρώπους. Το γεγονός ότι άργησα τόσο πολύ να το πάρω απόφαση αποκαλύπτει πόσο καιρό δούλευε μέσα μου αυτή η ιστορία. Ισως, αν είχα δοκιμάσει να το γράψω όταν ήμουν νέα, το αποτέλεσμα να ήταν τελείως διαφορετικό. Φαντάζομαι πως θα εξέφραζα μεγαλύτερη πίκρα και παράπονο. Μα στα 70 μου, όταν τα βράδια έσβηνα το φως και αναρωτιόμουν πως θα συνεχίσω το κείμενο την επόμενη μέρα, με έπιαναν τα γέλια. Ακόμα και τα πολύ τραγικά συμβάντα τα αντιμετώπιζα κάπως κωμικά. Συνειδητοποιούσα τότε πως η ζωή μου ήταν μια ιλαροτραγωδία» σχολιάζει.

_{Μαρίνα Καραγάτση.}

Φαίνεται όμως, πως ούτε και για τον γιο της, το σκηνοθέτη Δημήτρη Τάρλοου ήταν εύκολο. Η, για χρόνια, σθεναρή του αντίσταση να το σκηνοθετήσει παρά τις παραινέσεις της μητέρας του – καθώς «δεν ήξερα αν ήμουν ο κατάλληλος να διαχειριστώ ένα τέτοιου είδους υλικό» όπως λέει – κάμφθηκε με τον καιρό. Σήμερα, δε δηλώνει πως δεν έχει καμία συναισθηματική εμπλοκή με αυτό. «Η απόσταση είναι αναγκαία για κάθε σκηνοθέτη με ό,τι κι αν ασχολείται. Ετσι, όταν μπαίνεις στη διαδικασία της πρόβας τα πρόσωπα αποκτούν μια αυτόνομη ύπαρξη, όπως στον Πιραντέλο. Δουλεύοντας, δεν κοιτούσα τη γιαγιά ή την προγιαγιά μου. Φυσικά, με βοήθησε πως είχα την εικόνα και τον ήχο των ανθρώπων που έζησα μέχρι τα 20 μου χρόνια αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι αυτό που με καθοδήγησε».

Η θεατρική διασκευή από την Ερι Κύργια μετέτρεψε τη μυθιστορηματική δομή των τριών παράλληλων μονολόγων σε μια σειρά από διαδοχικές σκηνές, ονειρικής αλληλουχίας, που διαδραματίζονται στο σπίτι των Καραγάτσηδων· η Μαρίνα Καραγάτση περιορίστηκε σε κάποιες σύντομες επισημάνσεις «σε εκείνα τα κομμάτια που με πονούσαν περισσότερο» όπως εξηγεί.

_{Δημήτρης Τάρλοου.}

Η παράσταση, σύμφωνα με το σκηνοθέτη της Δημήτρη Τάρλοου, στρέφεται στο θέμα «της βίας και ειδικότερα της βίας που ασκείται προς τις γυναίκες». Στη σκιά του πατέρα, του αφέντη και του σπουδαίου δημιουργού, η Νίκη Καραγάτση κατορθώνει να διασωθεί καλλιτεχνικά, η κόρη της Μαρίνα κατορθώνει – έστω και δεκαετίες μετά – να βρει το συγγραφικό της δρόμο και η Λασκαρώ μετά από περιπέτειες ανείπωτης ενδοοικογενειακής βίας αναγκάζεται, σε μια προσπάθεια να επιβιώσει, να εγκατελείψει το δυνάστη άνδρα της μα και τα δυο παιδιά της και να βρει καταφύγιο στο αρχοντικό των Καραγάτσηδων.

«Ο πατέρας μου δεν πίστευε καθόλου στις γυναίκες δημιουργούς. Θεωρούσε πως οι γυναίκες είναι για να κάνουν οικογένειες και παιδιά. Αυτό οπωσδήποτε με επηρέασε. Ήταν πάντα αρνητικός από τότε που ήμουν παιδί κι έγραφα εκθέσεις στο σχολείο· ενώ όλοι μου έλεγαν (μεταξύ αυτών και προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος) ότι ήταν ωραίες εκείνος έδειχνε καθαρά να διαφωνεί» θυμάται η Μαρίνα Καραγάτση. Ξεκινάει να γράφει το «Ευχαριστημένο» το 2007, το πρώτο και όπως φαίνεται το μοναδικό μυθιστόρημα της. «Δεν ξέρω αν θα γινόμουν πολύ σπουδαία συγγραφέας σε περίπτωση που είχα ένα μπαμπά που με ενθάρρυνε. Δεν νομίζω ότι είμαι το μεγάλο ταλέντο που θα… φλόμωνε το πανελλήνιο με μυθιστορήματα. Ίσως, ήταν η μοίρα μου να γράψω μόνο αυτό. Πάντως αυτό που έγραψα το εκτιμώ· νομίζω ότι είναι καλό».

Εξάλλου, η ετερογχρονισμένη προσπάθεια χειραφέτησης της Μαρίνας Καραγάτση ήταν περισσότερο μια χειρονομία συχγώρεσης ή, όπως με διορθώνει, μια χειρονομία συμφιλίωσης. «Εχω πάρει τις αποστάσεις μου και καταλαβαίνω πως παρότι ο πατέρας μου με ταλαιπώρησε, την ίδια ώρα μου έδωσε πάρα πολλά. Δεν θα ήμουν αυτή που είμαι αν δεν ήμουν κόρη του Καραγάτση. Μαζί με τις δυσκολίες είχα κι ένα μεγάλο κέρδος. Τη ζωντάνια του, την πολυμάθεια του, τον παραμυθένια τρόπο να αφηγείται ιστορίες, τα κληρονόμησα εν μέρει από αυτόν. Και του το χρωστάω. Οπως χρωστώ και στη μητέρα μου αυτή την καλλιτεχνικότητα που μου εμφύσησε και τη μεγάλη κατανόηση που έδειξε εν μέσω τόσων παθών».

Ακόμα και σήμερα πάντως η Μαρίνα Καραγάτση δυσκολεύεται να συνθέσει ένα κάδρο, κοινό, να φανταστεί τον εαυτό της μαζί με τους γονείς της. «Με φέρνετε σε δύσκολη θέση» ομολογεί. «Δεν ξέρω αν ταιριάζουμε να είμαστε οι τρεις μας. Νομίζω πως αξίζει ένα κάδρο για τον καθένα ξεχωριστά, έκαστος με την δική του προσωπικότητα. Είμαστε τρεις άνθρωποι πολύ διαφορετικοί και μαζί πολύ όμοιοι».

Ενισχύοντας αυτή τη σκέψη, ο Δημήτρης Τάρλοου εντοπίζει κάποιες συγγένειες στο συγγραφικό ύφος της μητέρας και του παππού του. «Το ύφος γραφής τους είναι διαφορετικό κι αυτό είναι διακριτό· ωστόσο θα έλεγα ότι κάποιες αρετές από την αφηγηματική τόλμη, το χιούμορ, τη ροπή προς μιαν αλήθεια είναι κοινές, ίσως και γονιδιακές. Θα είχαμε σαφώς μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα αν η μητέρα μου είχε γράψει κι άλλα βιβλία».

Την ίδια ώρα, στον κάτω όροφο, στη σκηνή του «Πορεία» η πρόβα για το «Ευχαριστημένο» συνεχίζεται κανονικά. Ο Δημήτρης Τάρλοου επιχειρεί να δώσει (σε συνεργασία με τη σκηνογράφο Ελένη Μανωλοπούλου, το φωτιστή Αλέκο Αναστασίου και τη μακιγιέζ Εύη Ζαφειροπούλου) μια εικαστικότητα που παραπέμπει στην παλέτα των έργων της Νίκης Καραγάτση ώστε «το ζωγραφικό περιβάλλον να αποδώσει μια μυθική διάσταση στα πρόσωπα. Κάθε θεατρικός ήρωας είναι κι ένας μύθος» σημειώνει. Εξασφαλίζοντας έτσι ένα ακόμα φόρο τιμής προς την οικογένεια του.

_{Πλάνο από τις πρόβες του «Ευχαριστημένου».}

Αυστηρός κατά τα άλλα, δεν επέτρεψε στη μητέρα του να έχει επαφή με τη δημιουργική διαδικασία των προβών, παρά μόνο πριν από 10 μέρες όταν άνοιξε την πρόβα στο πλαίσιο του θεσμού των «Φίλων του Πορεία». Τότε η Μαρίνα Καραγάτση είδε «ένα μικρό κομματάκι· δύο σκηνές, συναρπαστικές είναι η αλήθεια». Δεν κρύβει τη συγκίνηση της. «Δεν βουρκώνω για τον πατέρα μου, ούτε για τη μητέρα μου. Βουρκώνω για τη Λασκαρώ. Είναι συνταρακτικός εκείνος ο μονόλογος όπου αφηγείται τα βάσανα της» λέει.

Το ανέβασμα του «Ευχαριστημένου» αποδείχθηκε μια δοκιμασία και για τη, μεταξύ τους, σχέση, ενεργοποιώντας συνάμα πολλές στιγμές πλησιάσματος μα και απώθησης. «Το ένα προκύπτει μέσα από το άλλο» διαπιστώνει ο Δημήτρης Τάρλοου. «Η αντιπαράθεση πάνω στο συγκεκριμένο υλικό λειτούργησε θεραπευτικά – όπως και το ίδιο το μυθιστόρημα. Ο στόχος μας ήταν καλλιτεχνικός μα συνέβη μέσω μιας θεραπευτικής διαδικασίας ωφέλιμης και για τους δυο μας».

Και μπορεί το βλέμμα να ήταν, όλον αυτόν τον καιρό, στραμμένο στη σχέση της Μαρίνας Καραγάτση με τους γονείς της, όμως δεν μπορούσαν παρά να ξανακοιτάξουν, ασυνείδητα έστω, και τη δική τους. Η Μαρίνα Καραγάτση θα συμφωνήσει απόλυτα όταν ο γιος της αρχίσει να περιγράφει τη σχέση τους ως «δύσκολη». «Έχουμε μοιραστεί δύσκολες στιγμές, πολλές φορές αντιφατικές, πολλές φορές οδυνηρές κι άλλοτε στιγμές εξαιρετικής τρυφερότητας. Δεν νομίζω, δηλαδή, ότι διαφέρουμε από τις περισσότερες οικογένειες».

Σήμερα δηλώνουν και οι δύο… ευχαριστημένοι. Για την ακρίβεια η Μαρίνα Καραγάτση δηλώνει ενθουσιασμένη και γεμάτη αγωνία. Ο Δημήτρης Τάρλοου – κολακευμένος μάλλον από την εκφραστική παιδικότητα της μητέρας του – περιμένει να δικαιωθεί για τις αγαθές προθέσεις του ιδίου και της ομάδας του.

Το «Ευχαριστημένο» τους κάνει πρεμιέρα την Πέμπτη 22 Φεβρουαρίου στο θέατρο Πορεία.