Ομάδα Σημείο Μηδέν: Περιμένοντας το μέλλον

Πίσω από τα φιμέ τζάμια που αφήνουν την ζωηρή πολυ-πολιτισμικότητα της Λεωνίδου στο mute, τέσσερις ηθοποιοί κάνουν προθέρμανση λίγο πριν ξεκινήσουν το πέρασμα του «Περιμένοντας τον Γκοντό». Στην αναμονή για την πρόβα και ο σκηνοθέτης Σάββας Στρούμπος πρόθυμος να “εγκαταλείψει” «μόνους στη μέση του τίποτα» το Δαυίδ Μαλτέζε, τον Κωνσταντίνο Γώγουλο, την Ελλη Ιγγλίζ και την Εβελυν Ασουάντ – στην πρώτη συνομιλία της ομάδας «Σημείο Μηδέν» με το Σάμιουελ Μπέκετ.

Πέρασαν κιόλας δέκα χρόνια από την απόφαση του Σάββα Στρούμπου – και στενού συνεργάτη του Θόδωρου Τερζόπουλου – να ιδρύσει το δικό του θεατρικό σχήμα· αν και στην πραγματικότητα την ιδέα του “επέβαλλε” ο Φραντς Κάφκα, όταν τέτοια εποχή, την Ανοιξη του 2008 μελετούσε τη «Σωφρονιστική Αποικία» του. Ενα χρόνο αργότερα, η ομάδα – τότε με τη συμμετοχή των Ρόζας Προδρόμου, Μιλτιάδη Φιορέντζη, Αντιγόνης Ρήγα και Νίκου Δροσάκη – θα κατοικούσε στην Κοραή 4, στον ιστορικό χώρο μνήμης των κρατητηρίων της Kommandatur, θεατροποιώντας το αινιγματικό κείμενο του Κάφκα.

«Η σκηνοθεσία με ενδιέφερε από τα χρόνια της σχολής αλλά προηγουμένως ήθελα να περάσω δια πυρός και σιδήρου από την τέχνη του ηθοποιού. Είχα την τύχη αυτό να συμβεί στο Αττις όπου δούλεψα και σαν βοηθός του Τερζόπουλου. Εχοντας κλείσει εκεί μια πενταετία, ανακάλυπτα τότε μπροστά στον Κάφκα ένα γερό ερέθισμα» θυμάται ο σκηνοθέτης της ομάδας που ανδρώθηκε στη διάρκεια των δυσκολότερων, μεταπολιτευτικά, καιρών αλλά μέχρι και σήμερα επιμένει να λειτουργεί υπό το φως της συλλογικότητας. «Σε μια εποχή που έχει απομυθοποιηθεί η δυνατότητα της ομάδας και θεωρείται από πολλούς βήμα για να σε δουν κάποιοι, για εμάς η ιδέα της ομάδας έχει την έννοια της δουλειάς μαζί. Κατά τα άλλα, ούτρε τρώμε, ούτε κοιμόμαστε μαζί» παρατηρεί ο Σάββας Στρούμπος. «Η δημιουργική διαδικασία είναι συλλογική διαδικασία όπου μια παράσταση γεννιέται από τον καθένα ξεχωριστά μέσα από διακριτούς ρόλους. Συμβάλλουμε όλοι σε αυτό ως μια κοινότητα ανθρώπων και καλλιτεχνών. Η δυνατότητα να διαθέτουμε χρόνο, χώρο, να αναμετριόμαστε επίμονα με το εκάστοτε υλικό κάνει την κοινότητα αυτή ένα ζωντανό οργανισμό. Για μένα είναι πολύ σημαντική η δυνατότητα να μιλήσεις ξανά για την τέχνη του ηθοποιού σήμερα, που ο ορυμαγδός του μεταμοντερνισμού τα έχει σαρώσει όλα».

Στα δέκα αυτά χρόνια, στις 12 παραγωγές – το «Περιμένοντας το Γκοντό» θα είναι η 13η – και με έδρα το «Νέο Χώρο» του Αττις από το 2013, η ομάδα έχει διατυπώσει ένα δικό της λεξιλόγιο που δοκιμάζει τα όρια της ψυχοσωματικής ενέργειας του ηθοποιού πάνω στη σκηνή. Η συγγένεια με το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου είναι διακριτή εφόσον, όπως υπενθυμίζει ο Σάββας Στρούμπος, «η σχέση μου μαζί του είναι μαθητειακή. Ο Τερζόπουλος είναι δάσκαλος μου, όπως δικός του δάσκαλος ήταν ο Χάινερ Μύλλερ. Αυτή η παραδοχή με συγκινεί γιατί με επαναφέρει στη σύνδεση με τη ρίζα. Μου θυμίζει πως δεν φυτρώσαμε από το πουθενά. Ωστόσο, από εκεί και πέρα, κάθε δημιουργός προχωρά μέσα από τα δικά του βιώματα και τις δικές του ανάγκες στη συνομιλία με έργα και ηθοποιούς. Κι ενώ αναγνωρίζω τη συγγένεια θα μπορούσε να υπάρχει ένα άνοιγμα σε νέους τόπους».

 _{Ο σκηνοθέτης της ομάδας Σάββας Στρούμπος.} 

Καθώς το ερμηνευτικό σχήμα ανανεώνεται τακτικά – το μακροβιότερο στέλεχος της ομάδας ήταν η Ελεάννα Γεωργούλη που έμεινε εντός της οκτώ χρόνια ενώ σήμερα ο “παλαιότερος” ηθοποιός είναι ο Δαυίδ Μαλτέζε που προχωρά στην έκτη χρονιά της παρουσίας του – η γλώσσα του είναι διαρκώς εν εξελίξει γιατί οι αισθητικοί τάσεις δεν φαίνεται να αγγίζουν τα ενδιαφέροντα της. Ο τρόπος δουλειάς της «Σημείο μηδέν» δεν συνδιαλέγεται ευθέως με το ρεαλισμό, το φορμαλισμό ή τον εξπρεσιονισμό καθώς μια τέτοια επιλογή θα περιόριζε, όπως συμφωνούν όλοι, τις δυνατότητες των ερμηνευτών.

Ο Δαυίδ Μαλτέζε διαμαρτύρεται ακόμα και για την ετικέτα του σωματικού θεάτρου που συνοδεύει την ομάδα αφού «δεν μπορώ να φανταστώ ένα μη σωματικό θέατρο. Εμείς προσπαθούμε να φτάσουμε το σώμα μας σε μια τέτοια κατάσταση έτσι ώστε οι λέξεις να ακούγονται πιο κατανοητές. Τότε το παίξιμο παύει να είναι παίξιμο, έχει μια αλήθεια, μια οργανικότητα. Κι αυτή η διαδικασία με έχει οδηγήσει να ανακαλύψω βασικά μου ένστικτα πρώτα ως άνθρωπος και μετά ως ηθοποιός».

_{Μέλος της «Σημείο Μηδέν» από το 2012 ο Δαυίδ Μαλτέζε.} 

«Δεν κάνουμε τίποτα – είναι το πιο ασφαλές» συμφωνούν (στη νέα μετάφραση του Θωμά Συμεωνίδη) ο Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν, οι δύο διανοούμενοι ήρωες του Μπέκετ που αναμένουν περιπλανώμενοι και φιλοσοφούν άπραγοι επί της ξύλινης πλατφόρμας του «Νέου Χώρου» του Αττις. Ο Σάββας Στρούμπος τους παρακολουθεί προσεκτικά επιμένοντας πως ο «όποιος κώδικας της παράστασης αυτοαναιρείται διαρκώς μέχρι αυτή ν’ ανέβει» και η σκέψη του καθρεφτίζεται ομαλά στο υλικό του Μπέκετ.

«Ο Μπέκετ είναι χρυσωρυχείο: Όσο σκάβεις βρίσκεις· δεν μπορείς να τον τοποθετήσεις ανέξοδα κάπου. Είναι τέτοιο το υλικό που αυτοαναιρείται και απαιτεί κι από σένα να κάνεις το ίδιο» παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Γώγουλος που μαζί με το Μαλτέζε ενσαρκώνουν το δίδυμο των κεντρικών ηρώων.

_{Ο Κωνσταντίνος Γώγουλος συμμετέχει από φέτος στην ομάδα «Σημείο Μηδέν».} 

«Υπάρχει μια διάσταση αφαίρεσης και ποιητικότητας στο λόγο του που οδηγεί σε πολλαπλά νοήματα. Καθώς μελετούσαμε το έργο όλοι εισπράξαμε ένα κοινό αίσθημα ανθρωπινότητας. Κι ενώ από τη μια μπαίναμε σε ένα εντελώς άγνωστο τοπίο με άπειρες δυνατότητες στοχασμού, από την άλλη νιώθαμε σαν όλα αυτά τα πρόσωπα να βρίσκονται μέσα στον καθένα μας. Ολοι, εξάλλου, έχουμε περάσει από την αναμονή, την καταπίεση, από τη θέση του εξουσιαστή ή του εξουσιαζόμενου» προσθέτει η Ελλη Ιγγλίζ η οποία μαζί με την Εβελυν Ασουάντ μοιράζονται τους ρόλους του Λάκι και του Πότζο, αντίστοιχα. Και οι δυο τους μπήκαν στην ομάδα πριν από τέσσερα χρόνια, φυντανάκια της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου.

_{Η Ελλη Ιγγλίζ στελεχώνει την ομάδα την τελευταία τετραετία.}

Κι ενώ οι μέρες μετρούν αντίστροφα για την πρεμιέρα της παράστασης, οι πρόβες της ξεκίνησαν πριν από δέκα μήνες. Η μεθοδολογία της «Σημείο μηδέν» προϋποθέτει και πολύμηνες πρόβες, μια επιπλέον συνθήκη που την καθιστά σπάνιο φαινόμενο για τα δεδομένα της ελληνικής σκηνής. «Όταν υπάρχει η δυνατότητα δουλειάς με έναν ηθοποιό σε βάθος χρόνου δεν επιχειρώ να εντοπίσω τι μπορεί να κάνει ο καθένας από αυτούς – όσο θεαματικό ή σπουδαίο κι αν είναι. Αντίθετα μας δίνεται η ευκαιρία να μπούμε πιο γενναιόδωρα σε μια διαδικασία έρευνας. Κι έτσι κάθε φορά τους αντιμετωπίζω με άλλο μάτι συγκριτικά με την προηγούμενη παράσταση» εξηγεί ο Σάββας Στρούμπος.

Το «Περιμένοντας τον Γκοντό» ήταν η τρίτη παραγωγή που ανέβασαν φέτος, μετά τον δεύτερο κύκλο του έργου του Δημήτρη Δημητριάδη «Τρωάς» και τα «Θραύσματα από τον Κάφκα» του Γκεόργκι Κούρταγκ. Αιτία στάθηκε η πρώτη επιχορήγηση στην ιστορία της ομάδας – στο πλαίσιο της αναζωογόνησης του θεσμού από το Υπουργείο Πολιτισμού.

_{Απόφοιτη της δραματικής σχολής του Εθνικού θεάτρου, η Εβελυν Ασουάντ πέρασε απευθείας στο δυναμικό της ομάδας.} 

Ωστόσο, η οικονομική κατάρρευση των τελευταίων ετών διαπέρασε με όλους τους πιθανούς τρόπους τη λειτουργία της ομάδας, ακόμα και με αποχωρήσεις σταθερών μελών της. Έχοντας αποδεχτεί πως η τέχνη άρα και ο καλλιτέχνης τελούν πάντοτε υπό συνθήκες κρίσης, ο Σάββας Στρούμπος αναγκάζεται να συνεισφέρει στα έξοδα των παραγωγών από τα σεμινάρια που παραδίδει στο εξωτερικό ενώ οι ηθοποιοί της ομάδας αμείβονται από τα εισιτήρια. «Δουλεύουμε με τους όρους του φτωχού θεάτρου του Γκροτόφσκι που έλεγε ότι “η οικονομική δυστοκία ως αντικειμενική κατάσταση μπορεί να μην είναι εμπόδιο, αλλά θετικό βήμα”. Συνεπώς, δεν τα βάφουμε μαύρα, δεν παραιτούμαστε, η αυτοκτονία δεν τίθεται ως ζήτημα. Όπως και στον Μπέκετ επιτρέπουμε να κυριαρχήσει ο “απέθαντος πόθος για τη ζωή” που αναφέρει ο Αλέν Μπαντιού» τονίζει ο σκηνοθέτης. Εξάλλου, ακόμα κι αν οι επιχορηγήσεις ήταν καθεστώς, ο ίδιος δεν θα προχωρούσε σ’ ένα «άλλο είδος θεάτρου» παρά «θα προσέθετα στις αμοιβές των ηθοποιών· στην καλύτερη περίπτωση θα αγοράζαμε κι έναν έξτρα προβολέα».

Ενδεχομένως, το στοιχείο που διαφοροποιεί τη «Σημείο Μηδέν» από τις σύγχρονες της ομάδες είναι πως τα μέλη της θεωρούν την ύπαρξη τους σε αυτήν ζήτημα προσωπικής ταυτότητας. Παρότι το κόστος που πληρώνουν δεν είναι μικρό καθώς αρνούνται να συμμετέχουν σε παράλληλες παραγωγές και αναλαμβάνουν αυξημένα καθήκοντα από τις συνήθεις πρακτικές. «Δεν είναι εύκολο να λες όχι. Αλλά τελικά επιλέγεις εκείνο που θέλεις να κάνεις. Είτε προκρίνεις μέσα σου την ουσία της ομάδας, είτε την ανάγκη να πληρώνεσαι καλύτερα και να κολλάς ένσημα. Προφανώς για να είμαστε τόσο καιρό εδώ, έχουμε επιλέξει το πρώτο» σημειώνει ο Δαυίδ την ώρα που η Ελλη θέτει ως προτεραιότητα της την ανάγκη για ερευνητικό θέατρο. «Μέσα από την έρευνα και την εκπαίδευση του ηθοποιού επανατοποθετούμαστε και στο πως στεκόμαστε σαν άνθρωποι ατομικά και συλλογικά. Η ομάδα είναι ένας τρόπος να ορίσουμε τα ιδανικά μας» λέει.

Επιβεβαιώνοντας το όνομα τους, σε μια οδυνηρή – συχνά – προσπάθεια να ξεκινούν από το σημείο μηδέν, το μέλλον δεν τους τρομάζει. Λένε πως η αγωνία, η περιέργεια, η επιθυμία για δημιουργία κι έρευνα μεγαλώνει, αφήνοντας όλα τα ερωτήματα ανοιχτά. Κι έτσι επαναδιαπραγματεύονται το μέλλον τους όπως και τόσα άλλα: «Όπως λέει και ο Τερζόπουλος “την προσπάθεια να πας από το σημείο Α στο σημείο Β, διαδέχεται σχεδόν πάντα η διαπίστωση ότι στο μεταξύ το σημείο Β έχει μετακινηθεί χιλιόμετρα μακριά σου. Κι έτσι προχωράς για κάτι άλλο”. Για εμάς αυτή η διαρκής διαδικασία μετάβασης είναι τελικά μια στάση ζωής».