Ο Μισάνθρωπος του Μολιέρου στο Σύγχρονο Θέατρο

Το ανέβασμα αυτό εμπνέεται από τη θεατρικότητα της κοινωνίας καθώς αυτή συνδιαλέγεται με το απροσποίητο και την αιχμηρή, γυμνή ειλικρίνεια του πρωταγωνιστή – σαν να μην πέρασε μια μέρα από τον Ιούνιο του 1666, όταν το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά.

Έξι ήρωες επί σκηνής, όλοι θύτες και θύματα μιας μακράς, ατομικής και ομαδικής, υποκρισίας με σκοπό το κέρδος των εντυπώσεων και μια καλή θέση στα μάτια των άλλων. Μόνος αντίπαλος με την πραγματικότητα, ο ειλικρινής Άλκηστος. Με την εμμονική του ροπή προς την αλήθεια με κάθε κόστος και κυρίως τον ατελείωτο και ατελέσφορο έρωτά του για τη γοητευτική Σελιμένη, να δεσπόζουν ως πηγές της δυστυχίας του.

Μισάνθρωπος ο Μιλτιάδης Φιορέντζης (Οικογένεια Τσέντσι, Young Lear, Το βιβλίο της Ανησυχίας). Στο ρόλο της Σελιμένης η Βασιλική Τρουφάκου (Αδερφοί Καραμάζοφ, Αντιγόνη, Ειρήνη). Ορόντης ο Θύμιος Κούκιος (Αύγουστος), Ελιάνθη η Δανάη Επιθυμιάδη (Ήταν όλοι τους παιδιά μου), Φιλήντας ο Ορέστης Καρύδας (Οιδίπους Επί Κολωνώ) και Αρσινόη η Μελίνα Θεοχαρίδου (Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα).

Λίγα λόγια για το έργο

Ο Μισάνθρωπος, 1666. Πλήρης τίτλος: Ο Μισάνθρωπος ή ο Χολερικός ερωτευμένος (Le Misanthrope ou l’ Atrabilaire amoureux), πεντάπρακτη κωμωδία σε 1808 αλεξανδρινούς στίχους. Παραστάθηκε για πρώτη φορά στις 4 Ιουνίου 1666, στο θέατρο του Palais-Royal. Είναι εμπνευσμένη από τον «Δύσκολο» του Μενάνδρου. Ο υπότιτλος παραπέμπει στη θεωρία του Γαληνού, ευρέως διαδεδομένη και ακόμη αποδεκτή μέχρι τον 18ο αιώνα, σχετικά με τα τέσσερα στοιχεία που καθορίζουν τον ανθρώπινο οργανισμό και τον ψυχισμό του ατόμου. Στο ανθρώπινο σώμα ενυπάρχουν τέσσερα «υγρά» και οι μεταξύ τους αναλογίες καθορίζουν τον χαρακτήρα. Ο «χολερικός» Άλκηστος (Alceste) καθορίζεται από τη μαύρη χολή (μέλαινα χολή –bile– μελαγχολία), ενώ ο «σώφρων» φίλος του Φιλήντας (Philinte) από το «φλέγμα». Αναφορές σε αυτά τα στοιχεία (humeurs) βρίσκουμε σε πολλές κωμωδίες του Μολιέρου. Ο Άλκηστος μισεί την ανθρωπότητα, καταγγέλλει την υποκρισία, τη δειλία και τη συναλλαγή που επικρατεί. Αγαπά εντούτοις με πάθος τη Σελιμένη (Célimène), νεαρή χήρα, «φιλάρεσκη» («coquette») που αρέσκεται να διασκεδάζει, και να κακολογεί τους γύρω της. Ο ενάρετος Άλκηστος είναι αναγκασμένος λοιπόν να δίνει μάχες, χαμένες από τα πριν, οι οποίες θα τον οδηγήσουν στην τελική φυγή. Ένα έργο «σαλονιού», στο οποίο ο Μολιέρος ασκεί έντονη κριτική στα ήθη της Αυλής και στην υποκρισία που κυριαρχεί σ’ αυτήν την κοινωνία του «φαίνεσθαι», στην οποία οι συμπεριφορές φθάνουν στα όρια της παρωδίας. | Απόσπασμα από το «Ο Μολιέρος και η κωμωδία» των Άννα Ταμπάκη και Αλεξία Αλτουβά.

Τα πρόσωπα του έργου

Άλκηστος, η ψυχή που βασανίζεται βαθιά μέσα στη σύγκρουση μεταξύ της πραγματικότητας και της εξιδανικευμένες ηθικής τελειότητας, την οποία αποζητά από τον καθένα και με κάθε κόστος.

Σελιμένη, ο θηλυκός Δον Ζουάν. Ομορφιά, ευγλωττία, κοινωνική λάμψη. Η νεαρή χείρα με τη μεγάλη κοινωνική επιφάνεια, τους χειραφετημένους τρόπους και τους αμέτρητους θαυμαστές. Αγαπημένο της παιχνίδι: ο Άλκηστος.

Αρσινόη, ο θηλυκός Ταρτούφος. Γυναίκα με μεγάλη επιρροή στους κοσμικούς κύκλους της εποχής και υπόδειγμα κοινωνικής υποκρισίας. Πρόσωπο χυδαίο και φθονερό, μασκαρεμένο ωστόσο πάντα με το πέπλο της προσποιητής ευγένειας και της θρησκευτικής ευλάβειας.

Ορόντης, ο αντίζηλος του Άλκηστου, στη ζωή και την τέχνη. Διεκδικεί επί ίσοις όροις τα μάτια της Σελιμένης και αξιώνει από παντού κολακευτικούς επαίνους για την, μάλλον κακή, ποίησή του.

Φιλήντας, ο καλύτερος φίλος του Άλκηστου. Ψυχή ευγενική, που με θάρρος ασκεί καλοπροαίρετη κριτική στον φίλο του, με σκοπό να κατευνάσει του τρόπους του και τον βοηθήσει να προσαρμοστεί στην κοινωνική πραγματικότητα..

Ελιάνθη, ξαδέρφη της Σελιμένης, υπόδειγμα τιμιότητας, ευγένειας και αμοιβαιότητας. Ερωτευμένη με το ήθος του Άλκηστου – όχι όμως και με τη σκληρότητά του. Παραδίδεται τελικά στον έρωτα του τρυφερού Φιλήντα.

Σημείωμα σκηνοθέτη

Η συζήτηση τελείωσε. Περάστε στην πινακοθήκη – σας καλώ για επίσκεψη. Σελιμένη: Σκηνή 3η, Πράξη ΙΙ

Στην προσέγγιση του Μισανθρώπου που επιχειρείται εδώ, όλη η δράση του έργου μεταφέρεται στην «Πινακοθήκη». Σε αυτό το ειδικό δωμάτιο που υπάρχει στο σπίτι της Σελιμένης και στο οποίο προτρέπει τους καλεσμένους της να περάσουν -στην 3η σκηνή της 2ης πράξης- με σκοπό την αποφυγή ενός καβγά που ετοιμαζόταν να ξεκινήσει, καθώς εκείνοι κουτσομπόλευαν στο σαλόνι με έντονο ύφος. Μόνο που αντί για τους πίνακες που περιγράφονται στο έργο, αυτή τη φορά στα κάδρα θα περάσουν οι ίδιοι οι ήρωές του.

Με αυτό τον τρόπο, έξι γιγάντια κάδρα δεσπόζουν, εξαρχής, στο κέντρο της σκηνής. Από μέσα τους ξεπηδούν σταδιακά οι έξι ήρωες του Μολιέρου, για να παρουσιάσουν τον εαυτό τους σε τρεις διαφορετικές εκδοχές, οι οποίες συνθέτουν διαλεκτικά για τον καθένα τη μία και μοναδική, αληθινή του όψη.

Εκδοχή πρώτη: ο χώρος μέσα στα κάδρα. Μέσα στα κάδρα, ο θεατής βλέπει το υποσυνείδητο των χαρακτήρων. Πρόκειται για έναν χώρο ονειρικό, εντός του οποίου οι έξι ήρωες μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα και δίχως τη δέσμευση της λογικής. Μέσα στα κάδρα τους, τα πρόσωπα δεν μιλούν. Έχουν ως μόνο τρόπο έκφρασης την μεγεθυμένη κίνηση του χαρακτήρα τους, σαν κάποιος ζωγράφος να τους απαθανάτισε σε στάσεις μεγάλες και αντιπροσωπευτικές της ζωής τους και του ό,τι αυτή πρεσβεύει.

Εκδοχή δεύτερη: ο χώρος έξω από τα κάδρα. Η δεύτερη εκδοχή των έξι χαρακτήρων εκτυλίσσεται κατά τη δράση τους έξω και μπροστά από τα κάδρα. Εκεί, με λόγο πιο ρεαλιστικό και κινήσεις σχεδόν φυσικές, οι ήρωες ερμηνεύουν μια κοντινότερη στην πραγματική ζωή εκδοχή του εαυτού τους και μας καλούν να παρακολουθήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει στο σπίτι της Σελιμένης και που θα οδηγήσουν αυτές οι αδιέξοδες παρεξηγήσεις και οι συνεχείς αποκαλύψεις που λαμβάνουν χώρα.

Εκδοχή Τρίτη: το μικρόφωνο.  Το τρίτο πεδίο δράσης των ηρώων εστιάζεται στη χρήση ενός μικροφώνου, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της σκηνής, χαρίζοντας φωνή, ήχο και έκφραση στην πιο μύχια εκδοχή του εαυτού τους. Εκεί οπού οι σκέψεις εκφράζονται χωρίς να κρύβονται ούτε πίσω από το «σχήμα» ενός κάδρου – όπως ορίζεται στην πρώτη εκδοχή του χαρακτήρα τους, ούτε μέσα στον καθημερινό λόγο των κοινωνικών συμβάσεων – όπως ορίζεται στη δεύτερη. Εκεί όπου μιλά αποκλειστικά η ψυχή του κάθε ήρωα.