Χαμογελάει η Μόνα Λίζα; Μελέτη αποκαλύπτει ότι τα συναισθήματά μας επηρεάζουν δραστικά το πώς βλέπουμε το έργο

Η νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι αν υποσυνείδητα βιώσουμε ένα χαμογελαστό πρόσωπο, είναι πολύ πιο πιθανό να θυμόμαστε ένα ουδέτερο –σαν αυτό της Μόνα Λίζα– ως χαρούμενο.

Επιστήμονες ανακάλυψαν γιατί η έκφραση της Μόνα Λίζα μοιάζει τόσο διαφορετική σε διάφορους ανθρώπους και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Για αιώνες, οι φίλοι της τέχνης και οι κριτικοί διερωτώνται και λογομαχούν για το βλέμμα και το μειδίαμα –ή μήπως πρόκειται περί γκριμάτσας;- του γνωστού έργου του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Όμως, νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σαν Ντιέγκο, έχει φέρει στην επιφάνεια νέα στοιχεία για το φωτεινό και φαινομενικά μεταβαλλόμενο πρόσωπο της Μόνα Λίζα. Μέσω πειραμάτων στην οπτική αντίληψη και νευρολογία, ανακάλυψαν ότι τα συναισθήματά μας πράγματι αλλάζουν το πώς βλέπουμε ένα εκφραστικά ουδέτερο πρόσωπο.

Άνθρωποι από όλο τον κόσμο επισκέπτονται το Λούβρο και συγκεκριμένα το πιο φημισμένο έργο του Ντα Βίντσι. Πολλοί έχουν παρατηρήσει την ομορφιά της εικόνας, ενώ ο θεατρικός συγγραφέας Sir Noel Coward έχει χαρακτηριστικά πει πως «η Μόνα Λίζα μοιάζει σαν να ήταν άρρωστη, ή σαν να πρόκειται να αρρωστήσει», αλλά για τους περισσότερους η γοητεία κρύβεται σε αυτή την αβεβαιότητα.

Το 2005, επιστήμονες στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας εισήγαγαν το πρόσωπο της Μόνα Λίζα σε ένα λογισμικό για αναγνώριση συναισθημάτων. Σύμφωνα με αλγορίθμους, η έκφρασή της είναι 83% χαρούμενη, 9% αηδιασμένη, 6% τρομαγμένη και 2% θυμωμένη και χαρούμενη ταυτόχρονα.

Αλλά, η αντίληψη των εκφράσεων προσώπου είναι ένας πολύ πιο περίπλοκος –και, καθώς φαίνεται, συνεχώς μεταβαλλόμενος- υπολογισμός στο ανθρώπινο μυαλό. Τώρα, η επιστήμη επιβεβαίωσε ό, τι είχε πει ο δημοσιογράφος και βιογράφος Walter Isaacson για το έργο: «Το πορτραίτο της Μόνα Λίζα, κατ’ εμέ, είναι το σπουδαιότερο συναισθηματικό έργο ζωγραφικής. Ο τρόπος που το χαμόγελο τρεμοσβήνει, το καθιστά ένα έργο τέχνης αλλά και επιστήμης».

Αυτό το χαμόγελο δανείζει στο πρόσωπο της Μόνα Λίζα μια ουδετερότητα και οι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σαν Ντιέγκο, διεξήγαγαν μια μελέτη πάνω στο πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα εκφραστικά ουδέτερα πρόσωπα. Η δόκτωρ Erika Siegel και οι συνάδελφοί της μελετούν πώς τα συναισθήματά μας μεταβάλλουν την αντίληψή μας για τον κόσμο γύρω μας -ακόμα κι αν δεν αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι έχει αλλάξει τα συναισθήματά μας. Αυτό βασίζεται στη σύγχρονη θεωρία που υποστηρίζει ότι «ο εγκέφαλος είναι ένα προγνωστικό όργανο, κι όχι ένα όργανο που αντιδρά», αναφέρει χαρακτηριστικά η δόκτωρ Siegel. Με άλλα λόγια, «έχουμε μια ζωή εμπειριών και χρησιμοποιούμε αυτές τις εμπειρίες για να προβλέψουμε τι εμπειρίες θα βιώσουμε στη συνέχεια». «Η εισερχόμενη πληροφορία χρησιμοποιείται απλώς για να διορθώσει τις προβλέψεις, αν αυτές τελικά ήταν λανθασμένες» εξηγεί η δόκτωρ Siegel.

Έτσι, αυτή και η ομάδα της προέβλεψαν ότι, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε ένα νέο πρόσωπο –ως χαρούμενο, λυπημένο, φιλικό, ουδέτερο- σχετίζεται πολύ περισσότερο με τα δικά μας συναισθήματα εκείνη τη στιγμή, παρά με την ίδια την έκφραση του προσώπου. Η δόκτωρ Siegel και η ομάδα της κατάφεραν να προσομοιώσουν αυτή την υποσυνείδητη βίωση των συναισθημάτων μας, χάρη σε ένα τέχνασμα της όρασης. Όλοι έχουμε ένα κυρίαρχο μάτι κι ένα πιο παθητικό. Εάν κάθε μάτι δέχεται διαφορετική πληροφορία, εμείς δεχόμαστε συνειδητά μόνο ό, τι βλέπει το κυρίαρχο μάτι. Παρ’ όλα αυτά, οι μη κυρίαρχες εικόνες μπορούν να εισχωρήσουν στο υποσυνείδητό μας. 

Η δόκτωρ Siegel και η ομάδα της έδειξαν σε 43 ανθρώπους δύο σετ από εικόνες που αναβόσβηναν ταυτόχρονα, ούτως ώστε το κυρίαρχο μάτι να δει και να επεξεργαστεί τις ουδέτερες εκφράσεις και το μη κυρίαρχο μάτι να “δει” αναλαμπές από ουδέτερα, χαμογελαστά ή πρόσωπα με γκριμάτσες, τα οποία γίνονταν αντιληπτά μόνο υποσυνείδητα. Στη συνέχεια, οι ερευνητές έδειξαν στους συμμετέχοντες επιλογές προσώπων και τους ζήτησαν να διαλέξουν ποια είχαν δει.

Στην περίπτωση που τα μη κυρίαρχα μάτια τους είχαν δει ένα χαρούμενο πρόσωπο, ήταν πιο πιθανό να νομίσουν ότι το ουδέτερο πρόσωπο χαμογελούσε, και το ίδιο ίσχυε για γκριμάτσες και ουδέτερα πρόσωπα. Αυτό σημαίνει ότι «αν δεις τη Μόνα Λίζα αφού έχεις τσακωθεί άσχημα με τον σύζυγό σου, θα αντιληφθείς το έργο διαφορετικά» αναφέρει χαρακτηριστικά η δόκτωρ Siegel. «Αλλά, εάν περνάς υπέροχα στο Λούβρο, κατά πάσα πιθανότητα θα δεις το αινιγματικό χαμόγελο» προσθέτει.

«Είμαστε οι αρχιτέκτονες της εμπειρίας μας και ερχόμαστε σε αυτό τον κόσμο περιμένοντας να επιβεβαιώσουμε ή να απορρίψουμε κάθε νέα πληροφορία» αναφέρει καταληκτικά η επιστήμονας.