Γιάννης Σαρακατσάνης: Ζηλεύω οποιονδήποτε σκηνοθέτη είναι νεότερος από μένα και κάνει τα διπλάσια πράγματα από μένα

Αποκαλεί τα μέλη της ομάδας του Abovites και τις ιδέες τους abovitikes. Στ’ αυτιά κάποιου που δεν γνωρίζει, οι Abovo θα ηχούν σαν παράξενη φυλή και σίγουρα όχι σαν θεατρική ομάδα. Παρόλα αυτά, μόλις έχουν ολοκληρώσει τη πρόβα για τη νέα παράσταση τους «Μηδέν» (που επί της ουσίας αναπαράγει το όνομα τους) την οποία και θα παρουσιάσουν στο προσεχές και ολοκαίνουργιο Bob Festival.

Πέντε χρόνια μετά την τελευταία τους κοινή δουλειά και 11 χρόνια μετά το πρώτο Bob και ο Γιάννης Σαρακατσάνης σκηνοθετεί (και πρωταγωνιστεί) ξανά τους Abovo· ωστόσο μέσα από την ομάδα θέτει μεγαλεπίβολους, προσωπικούς στόχους. Ενας δημιουργός που – από όλες τις πιθανές θέσεις – τόνωσε την παρουσία του devised theater και της νεανικής σκηνής στην Ελλάδα – τώρα αλλάζει προσανατολισμό και βάζει πλώρη μέχρι και για τη Βουλή. Βέβαια, με το Γιάννη Σαρακατσάνη δεν ξέρεις ποτέ που τελειώνει το σοβαρό και που αρχίζει το αστείο.

Σκηνοθέτης, συγγραφέας, ηθοποιός, επικεφαλής ομάδας. Τελικά, τι είναι αυτό που κάνεις καλύτερα;
Με αφορμή την τελευταία σκηνοθεσία με τους Abovo – την πρώτη μας μετά το 2013 – δεν μπορώ να καταλάβω που αρχίζει το σκηνοθετικό, που τελειώνει το συγγραφικό και το υποκριτικό. Δεν μπορώ να πω ότι είμαι άνθρωπος που έχω καλές ιδέες ή ότι είμαι τρομερά ευρηματικός. Αν όμως βρεθεί μια καλή ιδέα από την ομάδα μπορώ να την οργανώσω, να βρω το φιλοσοφικό κέντρο της. Σε κάθε περίπτωση εκείνο που με κινητοποιεί – κι ελπίζω να μην ακουστεί ψωνίστικο – είναι η μεταφορά ενός σημαντικού μηνύματος. Ανεβάζω μια παράσταση αφενός γιατί θέλω να παίζω αλλά και πιστεύω πως όσοι τη δουν θα ζήσουν καλύτερα μετά από αυτήν.

Τι παράσταση είναι λοιπόν αυτή;
Λέγεται «Μηδέν» και θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του Bob με την ελπίδα ότι θα έχει μέλλον και τον επόμενο χειμώνα σε κάποιο ωραίο θέατρο. Είναι ένα έργο για τις αξίες και τους στόχους που θέτουμε στη σημερινή εποχή, οι οποίοι μας κάνουν δήθεν ευτυχισμένους. Η φήμη, τα χρήματα, τα like, τα αντικείμενα, τα ρούχα – οι μετρήσιμες αξίες δηλαδή – που νομοτελειακά μας δεσμεύουν. Πιστεύω, όμως, πως όσα μας χαροποιούν πραγματικά είναι άπιαστα: Η αγάπη, η εμπειρία, ο σεβασμός, η γνώση, η ευγνωμοσύνη. Οι ίδιες παγίδες αφορούν και στη ζωή του ηθοποιού. Πόσοι και πόσοι ηθοποιοί δεν κάνουν επιλογές φήμης, εικόνας, ματαιοδοξίας και διαρκώς φθείρονται και αλλοτριώνονται. Ένας τέτοιος ήρωας πρωταγωνιστεί στο έργο, ένας κωμικός ηθοποιός που του σκάει μια μεγάλη ευκαιρία και την ακολουθεί μέχρι τελικής πτώσης… Ξέρεις πολλοί πιστεύουν πως οι ηθοποιοί έχουν λυμένα τα προβλήματα τους. Εννοείται πως δεν είναι καθόλου έτσι. Σε πληροφορώ πως κι εμείς (σ.σ. η γυναίκα του Αλεξάνδρα Ούστα) που θεωρούμαστε από κάποιους celebrities β’ κατηγορίας δανειστήκαμε το περασμένο καλοκαίρι για να πάμε λίγες ημέρες διακοπές.

Ανεβάζω μια παράσταση γιατί πιστεύω πως όσοι τη δουν θα ζήσουν καλύτερα μετά από αυτήν

Η διασπορά του να κάνεις πολλά πράγματα, σε αποδιοργανώνει ή σε τροφοδοτεί;
Φυσικά τη χάνω τη μπάλα, δεν προλαβαίνω και δεν έχω καθαρό μυαλό πάντα. Πόσες σωστές αποφάσεις μπορείς να πάρεις μέσα στη μέρα εξάλλου; Ειδικά τώρα που μεγαλώνω αυτό χειροτερεύει και με απογοήτευση διαπιστώνω πως δεν έχω τις ίδιες αντοχές. Από την άλλη, έχει κάτι καλό το να κάνεις πολλά πράγματα μαζί γιατί γλιτώνεις από το άγχος να επενδύσεις τη ζωή σου σε ένα μόνο πράγμα.

Υπάρχει δωμάτιο πανικού σε όλο αυτό;
Η Αλεξάνδρα. Βέβαια, όταν άρχισα να συνειδητοποιώ ότι η σχέση μας είναι πιο σοβαρή, ότι “καβατζώθηκα” και βρήκα το “σπίτι” μου μπήκα σε λειτουργία να δουλεύω ακόμα πιο πολύ.

Τι σου δίνει η συνθήκη της ομάδας που ενεργοποιείται κατά διαστήματα;
Οι Abovo είναι κάτι σαν οικογένεια, είναι οι πιο κοντινοί μου άνθρωποι. Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς να τους βλέπω σε σταθερή βάση.

Παρόλα αυτά, σε εγκλώβισε ή σε περιόρισε ποτέ;
Ναι. Και από την άλλη μου έλυσε τα χέρια. Νομίζω ότι ο καθένας που έχει πολλές επιλογές χάνεται. Εκείνο που πραγματικά κάνει, πλέον, δύσκολη τη ζωή μέσα στην ομάδα είναι ότι τα παιδιά έχουν 500 δουλειές και είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί κοινός χρόνος. Ωστόσο, δεν έχουμε budget για να αγοράσουμε τη διαθεσιμότητα των ηθοποιών.

Νομίζεις πως άφησες λίγο πίσω τον πρωταγωνιστή Σαρακατσάνη για τις ανάγκες του συνόλου;
Κάθε φορά, έκανα ότι χρειαζόταν για το καλό μιας παράστασης. Αν θα απέδιδα καλύτερα σε έναν άλλο ρόλο από του πρωταγωνιστή ή πίσω από τη σκηνή το επέλεγα. Τώρα που παίζω και σκηνοθετώ δεν είμαι σίγουρος πως θα τα καταφέρω.

Οι Abovo είναι κάτι σαν οικογένεια, είναι οι πιο κοντινοί μου άνθρωποι

Είσαι κωμικός ηθοποιός;
Ναι, καταρχάς είναι αυτή η ψυχοσύνθεση μου. Αντιμετωπίζω τη ζωή μέσα από την κωμωδία. Ειρωνεύομαι πολύ συχνά γιατί είναι ένας τρόπος να συναντήσει ο θυμός το χιούμορ μου. Σπούδασα σωματικό θέατρο στο Λονδίνο σε μια σχολή που είχε φοβερή συγγένεια με τη μέθοδο του Λε Κοκ. Κι ένας πολύ ωραίος δάσκαλος που είχαμε μας οδήγησε στην πίστη ότι ο ηθοποιός είναι δημιουργός κι όχι ένα σακί που το γεμίζει ο κάθε σκηνοθέτης. Μας είπε ότι οφείλουμε να καταθέτουμε την άποψη μας και ν’ αγαπήσουμε τη μανιέρα μας γιατί μέσα από αυτή θα γίνουμε ορατοί. Νομίζω, λοιπόν, ότι η μανιέρα μου είναι να ασχολούμαι με έργα που έχουν ηθικά διδάγματα μεταμφιεσμένα μέσα από την κωμωδία, μέσα από το αστείο και το γκροτέσκο. Το αστείο περνάει πάντα στο υποσυνείδητο.

Θα δοκίμαζες ένα δραματικό ρόλο;
Δεν το έχω σκεφτεί. Θεωρώ ότι θα γίνει από μόνο του. Εξάλλου και η νέα μας παράσταση είναι πιο σκληρή από το σύνηθες είδος των Abovo. Στην πραγματικότητα είναι μια τραγωδία με στιγμές χιούμορ. Το σίγουρο είναι πως κάθε φορά που κάνω κωμωδία, την κάνω σοβαρά. Δεν κάνω πλάκα για την πλάκα, δεν είμαι καραγκιόζης. Το χιούμορ ριζώνει σε κάτι βαθύ.

Σε κυνηγάει η κατάρα του κωμικού;
Ναι, αυτή η τάση να περιμένουν να τους κάνεις να γελάσουν. Η πρώτη παράσταση με τους Abovo βασίστηκε σ’ ένα πολύ αστείο έργο αλλά με φιλοσοφικό υπόβαθρο, το οποίο δεν αντιλήφθηκαν όλοι. Κι ομολογώ πως έπαθα σοκ μόλις δεν κατάλαβα πως οι θεατές δεν ήθελαν να συνδεθούν με κάτι βαθύτερο.

Μέσα στην ελευθερία να δημιουργείς το θέατρο που θέλεις, αναλαμβάνεις και μεγάλες ευθύνες. Το επιδίωξες;
Γεννήθηκα σε μια γειτονιά όπου ήμουν ο μεγαλύτερος. Οργάνωνα πάντα τα παιχνίδια, το οποίο το έζησα ξανά στην Πάτρα ως φοιτητής και έγινα και επικεφαλής των πολιτιστικών ομάδων. Στην Αγγλία, γαλουχήθηκα σε μια λογική ότι ο ηθοποιός μπορεί να τα κάνει όλα κι έτσι γύρισα στην Ελλάδα με την επιθυμία να στήσω μια ομάδα. Προφανώς ήμασταν και πολύ τυχεροί, 1.000 πράγματα θα μπορούσαν να είχαν πάει στραβά. Και πλέον δεν υπάρχει δικαιολογία να μην αναλάβω την ευθύνη.

Έχεις επιθυμήσει έναν άλλο τρόπο εργασίας;
Ναι είναι αλήθεια. Όταν πέρυσι δουλέψαμε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου με συντελεστές να φροντίζουν την παράσταση μας κύλησαν όλα τόσο φυσικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτό το χρειάζεται ο καθένας μας.

Ειρωνεύομαι πολύ συχνά γιατί είναι ένας τρόπος για να συναντήσει ο θυμός το χιούμορ μου

Πως έχει επιβιώσει το Bob Festival κάτω από αυτή τη συνθήκη;
Επιβιώνει επειδή είναι ένα πάρτι. Πόσες φορές έχεις κάνει πάρτι και βλαστήμησες την ώρα και τη στιγμή όταν άρχισες να μαζεύεις; Ε, κάθε χρόνο μας συμβαίνει ακριβώς αυτό. Υπήρξαν χρονιές που πληρωθήκαμε κιόλας – αν και μιλάμε για πολύ μικρά ποσά.

Και φέτος, 11 χρόνια μετά, παίρνετε το ρίσκο να αλλάξετε προσανατολισμό στο ύφος του, σωστά;
Η ανάδειξη του νεανικού θεάτρου παραμένει στόχος χωρίς ωστόσο να είναι τόσο επιτακτικός. Γιατί αφενός οι ομάδες βρίσκουν πλέον ευκολότερα το δρόμο τους κι αφετέρου είμαστε μεγάλοι για να συνεχίζουμε σε αυτό concept αυτό. Οπότε αποφασίσαμε να εξερευνήσουμε την έννοια του χρήσιμου θεάτρου.

Δηλαδή;
Αγαπώ πολύ τον Αλέν Ντε Μποτόν, τον Ελβετό συγγραφέα που παρατηρεί πως ενώ μπορούμε πλέον να σπουδάσουμε ό,τι πιο εξειδικευμένο υπάρχει, εξακολουθούμε να μην μπορούμε να σπουδάσουμε τη ζωή. Που θα μάθουμε να είμαστε καλοί, να αντιμετωπίσουμε το μίσος και την απογοήτευση, να πετύχουμε την συγχώρεση; Που είναι λοιπόν όλη αυτή η γνώση; «Είναι στην Τέχνη» λέει ο Ντε Μποτόν αφού οι πιο ευαίσθητοι καλλιτέχνες τα κατέγραψαν αυτά στο έργο τους. Το μόνο πρόβλημα είναι πως η Τέχνη δεν είναι οργανωμένη σωστά, δεν είναι χρήσιμη. Κι αυτό θα μπορούσε να λυθεί με θεματικές αφιερωμένες σε ένα πρόβλημα ζωής. Έτσι ακριβώς θεωρώ πως πρέπει να είναι το θέατρο, να μαθαίνεις από αυτό· το σημαντικό θέατρο κομίζει μηνύματα ζωής, κάτι σαν οδηγός επιβίωσης. Όπως το ονομάζω, ένα θέατρο καθημερινής χρήσης. Θυμάμαι, είχα κάνει μια παράσταση για την αγάπη και είχε έρθει να μας δει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Στο τέλος της παράστασης ήρθε και με ρώτησε: «Έτσι την βλέπεις την αγάπη εσύ ε;». Θέλω, λοιπόν, να κάνω παραστάσεις που να έχουν κάτι να πουν, να στέλνουν μηνύματα. Έχουμε ξεχάσει ότι το θέατρο μπορεί να το κάνει αυτό. Αυτός, λοιπόν, είναι ο στόχος της επόμενης δεκαετίας για το Bob, να στρέψουμε αλλού την ανάγνωση του θεάτρου.

Στρέφοντας το ενδιαφέρον προς το χρήσιμο θέατρο υπονοείτε πως υπάρχει και άχρηστο θέατρο;
Σαφώς και υπάρχει. Αυτή την εποχή ζούμε μια κοσμοϊστορική αλλαγή: Βιώνουμε το κλείσιμο μιας εποχής 200 ετών και στο βάθος υπάρχει μια καινούργια που έρχεται. Τέλειωσε η παλιά ηθική και πάμε σε κάτι άλλο με πολλά θύματα εν τω μεταξύ. Και ρωτάω λοιπόν: Εδώ ο κόσμος καίγεται κι εγώ θα δώσω δύο ώρες από τη ζωή μου και 15 ευρώ για κάτι που δεν θα με πάει παρακάτω σε αυτή τη συζήτηση; Η για κάτι το οποίο μου πουλάει νόημα ενώ δεν έχει; Αυτό είναι το άχρηστο θέατρο, πεταμένες ώρες από τη ζωή μας. Πόσω μάλλον όταν υπάρχει ένα άλλοθι κλασικού από πίσω και κάποιοι το εκμεταλλεύονται και επιδίδονται σε ένα ποτ πουρί σκηνοθετικών ευρημάτων! Κάθε παράσταση πρέπει να έχει συνείδηση του εαυτού της. Η παράσταση πρέπει να πετυχαίνει σε αυτό που στοχεύει για να είναι χρήσιμη. Όταν όμως πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες δεν αφορά κανέναν.

Έχει συμβάλλει το Bob στο χρήσιμο θέατρο για τους νέους;
Δεν ξέρω αν “πήγε” το νεανικό θέατρο παρακάτω. Ωστόσο ήταν καταλυτικός ο ρόλος μας με την έννοια ότι δώσαμε ένα στίγμα στους νέους ηθοποιούς. Και σε πολλές περιπτώσεις, σε πολλές προσέφερε κάποια χρόνια ζωής με την έννοια της αναζωογόνησης της όρεξης και της δημιουργικότητας τους.

Εσύ, μεγαλώνοντας μέσα στο Bob, πως έχεις αλλάξει;
Σίγουρα έχω αλλάξει σπίτι, παντρεύτηκα, δεν κυκλοφορώ πια με ποδήλατο… Σοβαρά τώρα, όταν ήμουν μικρότερος υποστήριζα το άλλοθι της ομάδας και ό,τι ευκολίες αυτό μου έδινε Μεγαλώνοντας απαιτώ πολλά περισσότερα.

Το σίγουρο είναι πως κάθε φορά που κάνω κωμωδία, την κάνω σοβαρά. Δεν κάνω πλάκα για την πλάκα, δεν είμαι καραγκιόζης

Τώρα που μεγαλώνεις έχει αρχίσει να σε φοβίζει η παντοδυναμία των νέων;
Καταρχάς δεν την αναγνωρίζω στο ελληνικό θέατρο. Κανείς δεν σώζεται επειδή είναι νέος. Εκείνο που ζηλεύω είναι όταν βλέπω νέους ηθοποιούς με άγνοια κινδύνου να βγαίνουν στη σκηνή έχοντας τρομερή αυτοπεποίθηση την οποία δεν διαθέτει ένας έμπειρος συνάδελφος τους που έχει σκεφτεί κι έχει προβληματιστεί παραπάνω.

Ζηλεύεις;
Το λέω ξεκάθαρα. Ζηλεύω οποιονδήποτε σκηνοθέτη είναι νεότερος από μένα και κάνει τα διπλάσια πράγματα από μένα. Ζηλεύω, ας πούμε, το Δημήτρη Καραντζά – με την καλή έννοια. Ζηλεύω, επίσης, το Βαβαδάκη που κάνει παραστάσεις στο Εθνικό.

Γιατί δεν έχεις συνεργαστεί μετά από τόσα χρόνια με κάποιο θεσμό;
Μάλλον περίμενα να μου χτυπήσουν την πόρτα. Το μόνο συστημικό πράγμα που κάναμε ως ομάδα είναι ότι πήραμε επιχορήγηση. Μέσα σε μια οκταετία πήραμε σχεδόν 100.000 ευρώ.

Το είδος του θεάτρου που κάνετε θα μπορούσε να ενταχθεί στο Εθνικό ή στη Στέγη;
Θα μπορούσε – με την έννοια ότι είναι ένα θέατρο που προτείνει. Βεβαίως, έχω μια ανησυχία ότι ως ομάδα δεν είμαστε τόσο «ουάου» όσο πριν από 10 χρόνια.

Εδώ ο κόσμος καίγεται κι εγώ θα δώσω δύο ώρες από τη ζωή μου και 15 ευρώ για κάτι που δεν θα με πάει παρακάτω σ’ αυτή τη συζήτηση;

Τι διατηρεί ζωντανή τη νεανικότητα σου;
Καταρχάς πρέπει να έχω καλά γονίδια. Επίσης από πολύ μικρός έκανα τη δουλειά μου διασκεδαστική, ευχάριστη. Ποτέ δεν δουλεύω με την αίσθηση της αγγαρείας. Πέφτω με τα μούτρα. Και ο άνθρωπος γερνάει όταν λήξει μέσα του αυτή η όρεξη να δημιουργήσει.

Έχοντας μπει στη δεύτερη δεκαετία του Bob θέτεις κάποιους στόχους;
Θέλω να γίνω ο… σταυροφόρος του χρήσιμου θεάτρου· είναι πολύ σημαντικό για μένα. Και θα το κάνω ότι κι αν χρειαστεί: Από το ν’ ανοίξω δικό μου θέατρο, ν’ αναλάβω το Φεστιβάλ Αθηνών κάποια στιγμή, μέχρι να γίνω και υπουργός Πολιτισμού. Κάτι από όλα αυτά, τέλος πάντων.

Θέτεις τόσο υψηλούς στόχους;
Μ’ ενδιαφέρει η πολιτική. Αλήθεια τώρα, θα ήθελα ν’ ασχοληθώ όμως φοβάμαι γιατί ο χώρος είναι τόσο σκατένιος και είναι σίγουρο πως χάσω πολλά εκεί μέσα.