Συν & Πλην: Οι γυναίκες του Παπαδιαμάντη στο Θέατρο Χώρα

Αναμοχλεύοντας το πλούσιο έργο του Παπαδιαμάντη ο Πέτρος Ζούλιας συνέθεσε μια παράσταση που σκιαγραφεί πορτρέτα γυναικείων χαρακτήρων του. Αφετηρία της διαδρομής του είναι η «Φόνισσα» και κυρίαρχη μορφή η Φραγκογιαννού, ένα από τα σύμβολα στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Τα κείμενα του Παπαδιαμάντη εμπεριέχουν μια σύνθετη ηθική υπόσταση καθώς μπορεί να διακρίνει κανείς τη θεματική ποικιλία που αφορά στις αξίες και τα πρότυπα μιας εποχής, τις κοινωνικές δοξασίες, τον αγώνα για την επιβίωση ή και εκείνον για τη δικαίωση. Το υλικό για τις υποθέσεις και τους ήρωες των διηγημάτων του το αντλεί από τις συνθήκες και τα περιστατικά της ζωής των συγχωριανών του στη Σκιάθο και των ατόμων που συναναστράφηκε στη συνέχεια στην πρωτεύουσα. Οι άνθρωποι αυτοί -κατά κύριο λόγο προκρίνονται οι γυναικείοι χαρακτήρες- είναι συνηθισμένοι και απλοϊκοί τύποι που παρουσιάζονται στον καθημερινό τους μόχθο. Η δύναμη του κακού είναι ένα ακόμη αναγνωρίσιμο στοιχείο του παπαδιαμαντικού περιεχομένου. Καρτερική, παίρνει τη μορφή της απλής ευτέλειας ως και του πιο αποκρουστικού εγκλήματος (δικαιολογώντας έτσι και τους μελετητές που κατατάσσουν τον κόσμο του Παπαδιαμάντη ανάμεσα στον ουρανό και την Κόλαση). Αναμφισβήτητα από την πληθώρα των ηρώων του μικρόκοσμού του ξεχωρίζει η Φραγκογιαννού, η γυναίκα που σκόρπαγε τον θάνατο στα μικρά κορίτσια καθώς πίστευε ότι με αυτόν τον τρόπο συμπράττει στο «έργο των Αγγέλων».

Η Παράσταση

Η «Φόνισσα» λοιπόν αποτελεί το κέντρο βάρους στο λογοτεχνικό παζλ που δραματοποίησε ο Πέτρος Ζούλιας, γύρω από την οποία ενέπλεξε -στην πλειοψηφία τους με δεκτικό, συνδετικό τρόπο- και άλλες ιστορίες, με κύριες ή δευτερεύουσες γυναικείες μορφές, από τις σελίδες του Παπαδιαμάντη. Τις περισσότερες φορές μέσω του τεχνάσματος των αναμνήσεων της Φραγκογιαννούς, κορυφαίας ενός άτυπου γυναικείου χορού, ξαναζωντανεύουν, κυρίως με μορφή αφηγήσεων, στιγμιότυπα δραματικά ή και αστεία άλλων ηρωίδων που αναμετριούνται με τα εμπόδια της ζωής τους.

Γενικά είναι μια καλή παράσταση που εστιάζει περισσότερο στη βασανισμένη γυναικεία φύση -αναμενόμενο αποτέλεσμα της “απομόνωσης” των γυναικείων χαρακτήρων από το σύνολο- και λιγότερο στην αξία του έργου ως λογοτέχνημα. Ο θεατής -αποτέλεσμα αυτής της “απλοποίησης” είναι ένα δρώμενο “ανοιχτό” στο ευρύ κοινό, μεγαλύτερο προφανώς από το αντίστοιχο αναγνωστικό του κάπως “απαιτητικού” Παπαδιαμάντη- μετέχει σε μια παράσταση εμπνευσμένη, με εναλλαγές δραματικού και κωμικού στοιχείου.

Προεξάρχουσα στο εγχείρημα είναι η εμπειρότατη Νένα Μεντή που με τη συγκινητική της ερμηνεία επιβεβαιώνει τη στόφα μιας μεγάλης ηθοποιού, θυμίζοντας σε κάποιες στιγμές τον ρόλο-σταθμό στην «Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου». Έτσι και εδώ έχουμε μπροστά μας τη Φραγκογιαννού, μια γυναίκα τσακισμένη από τη ζωή, με τη λογική του παραλόγου να καθορίζει τις κινήσεις της. Γύρω της κινείται μια αξιόλογη γυναικεία ομάδα, οι δευτερεύουσες ηρωίδες της σύνθεσης, οι οποίες λίγο-πολύ συμμετέχουν στις εξελίξεις.

Η Ερση Μαλικένζου, η Ευγενία Δημητροπούλου, η Χριστιάννα Ματζουράνη, η Μαριάννα Τουντασάκη και η Εφη Σακελλαρίου δένουν αρμονικά, άλλοτε ως δυναμικές φιγούρες, άλλοτε ως απλοϊκοί χαρακτήρες – μάνες, γυναίκες, κόρες ξενιτεμένων ή και χαμένων ανδρών-, που αντιμετωπίζουν τη ζωή και την απώλεια μέσα από τη χαρά και τη λύπη. Ευρηματικά μέσα στην απλότητά τους είναι τα σκηνικά (Αναστασία Αρσένη) με τα απλωμένα ρούχα πάνω στα οποία προβάλλονται εικόνες, ενώ και τα κοστούμια πλαισιώνουν επιτυχώς την εποχή και τους ανθρώπους της.

Στις θετικές επισημάνσεις προστίθενται η μουσική επένδυση (Παναγιώτης Αυγερινός) καθώς και οι φωτισμοί (Κατερίνα Μαραγκουδάκη) που αμφότερα συντείνουν στη διαμόρφωση κατάλληλου κλίματος.

Τα συν (+)

• H ενδιαφέρουσα σεναριακή ιδέα της ένωσης λογοτεχνικών ηρωίδων και το αποτέλεσμα της πραγμάτωσής της

• Oι καλές ερμηνείες, ιδίως της Μεντή σε έναν ρόλο απαιτητικό, στα μέτρα της ωστόσο

• H ωραία ατμόσφαιρα, ευλαβική σε στιγμές, που επιτυγχάνεται παρά τη λιτότητα των σκηνικών μέσων

Τα πλην (-)

• Oι ανεβασμένοι εξ αρχής τόνοι δε δίνουν την ευκαιρία για περαιτέρω μεγάλες κορυφώσεις

• H απουσία του αυτούσιου παπαδιαμαντικού λόγου: θα είχε ίσως ενδιαφέρον στο σκηνικό αυτό παζλ να αποδοθούν σημεία στην αυθεντική τους γλώσσα, ώστε να φανεί και το μεγαλείο της λογοτεχνικής γραφής του Παπαδιαμάντη

Το άθροισμα (=)

Αξιοπρεπής δουλειά, με έμπνευση, βλέπεται ευχάριστα. Ακόμα και αν κάποιος δεν έχει μελετήσει τον Παπαδιαμάντη θα φύγει αποζημιωμένος με μια γερή δόση από τις ιστορίες του και τα πρόσωπά τους.

* Η σύνθεση κειμένων βασίστηκε στα διηγήματα: Το Χριστόψωμο (1887), Η Σταχτομαζώχτρα (1889), Η Χτυπημένη (1890), Ο Πολιτισμός εις το χωρίον (1891), Οι Ελαφροΐσκιωτοι (1892), Τ’ αγνάντεμα (1899), Κοκκώνα θάλασσα (1900), Η θητεία της πενθεράς (1902), Το νησί της Ουρανίτσας (1902), Η Συντέκνισσα (1903), Η Φόνισσα (1903), Η Στοιχειωμένη καμάρα (1904), Γυνή πλέουσα (1905), Το καμίνι (1907).