Η Βασίλισσα των ξωτικών του Χένρυ Πέρσελ στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής

Η Βασίλισσα των ξωτικών, σε μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου και μέσα από την εικαστική και ανατρεπτική ματιά του Γιάννη Σκουρλέτη και της ομάδας bijoux de kant, έρχεται να μας μεταφέρει σε μια παραμυθένια Αρκαδία των ανεκπλήρωτων επιθυμιών. 

Μέσα από μια νέα αφήγηση, ο Γιάννης Σκουρλέτης, ένας από τους πιο ιδιοσυγκρασιακούς σκηνοθέτες, και η ομάδα bijoux de kant επιχειρούν μια εκδρομή στην Αρκαδία των παλαιών και σύγχρονων ξωτικών και τραγουδούν τον έρωτα, με τη συμμετοχή του συνόλου παλαιάς μουσικής Latinitas Nostra και της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων.

Ένα ονειρικό παραμύθι με παλαιούς ήχους και νέα ενδύματα που εκτυλίσσεται μέσα σε ένα δάσος, όπου κυριαρχεί το αλλόκοτο και το ανοίκειο. Σημαντική αναφορά και στοιχείο έμπνευσης της ανάγνωσης του έργου αποτελεί το έθιμο «Γενίτσαροι και μπούλες», το οποίο πραγματοποιείται κάθε χρόνο την περίοδο της Αποκριάς στη βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Νάουσα της Ημαθίας.

Η λυρική παραγωγή του μπαρόκ έχει μπει τις τελευταίες δεκαετίες στο ρεπερτόριο των μεγάλων θεάτρων όλου του κόσμου, συμπληρώνοντας έτσι ένα ιστορικό κενό. Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής φιλοδοξεί το μπαρόκ ρεπερτόριο να αποτελέσει έναν από τους βασικούς άξονες της δραστηριότητάς της, καθώς η αίθουσά της, από άποψη μεγέθους και ακουστικής, είναι ιδεώδης για τις απαιτήσεις του είδους.

Το πρώτο έργο που εντάσσεται στο ρεπερτόριο της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ δεν ανήκει στο κυρίαρχο ιταλικό ή γαλλικό ρεπερτόριο της περιόδου, αλλά στο ιδιάζον αγγλικό. Η Βασίλισσα των ξωτικών ανήκει στο είδος της ημι-όπερας (semi-opera), η οποία αναπτύχθηκε στην Αγγλία στα τέλη του 17ου αιώνα έως τις αρχές του 18ου αιώνα. Είναι σκηνικό είδος, στο οποίο συνδυάζεται η πρόζα με ενόργανη μουσική, τραγούδια και εντυπωσιακά σκηνικά και κοστούμια. Το λιμπρέτο του έργου αποτελεί ανώνυμη διασκευή της ρομαντικής κωμωδίας του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ “Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας”.

Παρόλα αυτά, το έργο του Χένρυ Πέρσελ έχει μικρή σχέση με το έργο του Σαίξπηρ, καθώς δεν περιλαμβάνει κανέναν στίχο του συγγραφέα. Ωστόσο, είναι δείγμα της μουσικοθεατρικής ιδιοφυΐας του συνθέτη του έργου Διδώ και Αινείας και της πλούσιας φαντασίας του, που δίνει ζωή στις αλληγορικές μορφές και τη χαλαρή πλοκή του λιμπρέτου. Η Βασίλισσα των ξωτικών, η τρίτη από τις πέντε ημι-όπερες που έγραψε ο Πέρσελ, πρωτοανέβηκε στην Αγγλία το 1692, τρία χρόνια πριν το θάνατο του συνθέτη σε ηλικία 35 ετών.

Τη μουσική διεύθυνση της νέας αυτής παραγωγής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ έχει αναλάβει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Μάρκελλος Χρυσικόπουλος, ιδρυτικό μέλος του συνόλου Latinitas Nostra, ο οποίος έχει διαγράψει μια λαμπρή πορεία σε Ελλάδα και εξωτερικό. Την ευθύνη της σκηνοθεσίας και του σκηνικού χώρου έχει ο Γιάννης Σκουρλέτης με την ομάδα bijoux de kant, της οποίας η αισθητική συνομιλεί άμεσα με το μπαρόκ.

Οι bijoux de kant επιδιώκουν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που ορίζει η έννοια της θεατρικής ομάδας και να διαμορφώσουν μια ερευνητική πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή διαφορετικά πεδία, εντός και εκτός της σφαίρας της δημιουργικής έκφρασης. Το θέατρο και η performance, η σύγχρονη μουσική και τα νέα τεχνολογικά μέσα, η Ιστορία της λογοτεχνίας και η Θεωρία της τέχνης, το εικαστικό ιδίωμα και οι υποκριτικές τεχνικές είναι μερικά από τα στοιχεία, τα οποία η bijoux de kant επιχειρεί να συνδέσει έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα οικουμενικό και διαχρονικό αποτύπωμα, που απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινωνικό σώμα και ξεπερνά τα όρια της κυρίαρχης κουλτούρας, ενισχύοντας τη θέση της καλλιτεχνικής πράξης ως κριτική στάση.

Στην παράσταση συμμετέχει ένα καστ διακεκριμένων λυρικών πρωταγωνιστών. Τον ρόλο της Δάφνης ερμηνεύει η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα, μια τραγουδίστρια εξοικειωμένη με το ύφος και την αισθητική του μπαρόκ, ενώ τον ρόλο της Άνοιξης η Φανή Αντωνέλου, μια από τις ανερχόμενες Ελληνίδες σοπράνο που διαπρέπουν στο εξωτερικό. Τους ρόλους Καλοκαίρι, Χειμώνας και Φθινόπωρο ερμηνεύουν αντίστοιχα οι αναγνωρισμένοι μονωδοί Νίκος Σπανός, Χάρης Ανδριανός και ο νεότερος Γιάννης Καλύβας, ενώ τον Απόλλωνα ο ταλαντούχος χορευτής Τάσος Καραχάλιος, ο οποίος επιμελήθηκε και την κινησιολογία της παράστασης.

Πρόκειται για την πρώτη συνεργασία της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ με τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων υπό την διεύθυνση του Σταύρου Μπερή.

Σκηνοθετικό σημείωμα

Εντός (και εκτός) της κρυστάλλινης αισθητικής του Μπαρόκ, η bijoux de kant, επιχειρεί μια εκδρομή στην Αρκαδία των παλαιών και των σύγχρονων ξωτικών. Γνώριμη με το αλλόκοτο και το ανοίκειο, ακολουθεί τα ίχνη στη χλόη, ανασυνθέτει τον ερειπιώνα μιας φύσης ρημαγμένης από επιθυμία και ματαίωση και ντύνει τον Νυμφώνα με παλαιούς ήχους και νέα ενδύματα. Στην Αρκαδία των επιθυμιών μας, η Βασίλισσα των Ξωτικών επανέρχεται για να τραγουδήσει τον έρωτα που διασχίζει αιώνες, κοινωνικά σχήματα και ιστορικές συμβάσεις. Η Αρχαιότητα, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, το Μπαρόκ και οι νέοι χρόνοι ενοποιούνται μέσα στο πρίσμα της μοναδικής αλήθειας που συνιστά η επιθυμία της ένωσης με τον Άλλον.

Η Βασίλισσα των ξωτικών, αυτή η semi-opera του σπουδαίου συνθέτη του αγγλικού μπαρόκ Χένρυ Πέρσελ (1659-1695) σε λιμπρέτο που ακουμπά χαλαρά στο Σαιξπηρικό Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, ήταν για μένα η αφορμή να αφηγηθώ απ’ την αρχή την ιστορία του τόπου ως ου-τόπου, να μιλήσω για το πέρασμα ανθρώπων και σκιών που φέρουν άλλη γλώσσα, αλλά συνεννοούνται μέσα από τα αενάως όμοια σώματα. Η Ευρώπη του μπαρόκ, η Ευρώπη της παλινόρθωσης, η Ευρώπη της κρίσης και του χάους είναι το αέναο βάθρο για τον γάμο της Νεραϊδοβασίλισσας με τα ποιήματα που κουβαλά στο κεφάλι της. Αυτή τη Νύμφη – Ανύμφευτη θα παντρέψω, αυτόν τον ψεύτικο και μαζί αληθινό γάμο θα ξαναστήσω στο σήμερα, σα να είναι χτες και στο χτες, σα να είναι σήμερα.

Σύνοψη

Δύο ερωτευμένοι νέοι, η Δάφνη και ο Απόλλωνας, κυριευμένοι από πόθο ο ένας για τον άλλον, μπαίνουν μια νύχτα στο δάσος αψηφώντας τους κινδύνους που παραμονεύουν. Προχωρούν πολύ βαθιά. Εκεί το πυκνό σκοτάδι τους χωρίζει κι ο ένας χάνεται απ’ τα μάτια του άλλου. Το αγόρι παγιδεύεται στα σκοτεινά νερά μιας λίμνης. Παλεύει μάταια να ελευθερωθεί για να ξαναβρεί την αγαπημένη του. Εκείνη κλαίει πιστεύοντας ότι τον έχασε για πάντα. Το μελαγχολικό κλάμα της ξυπνά τα πλάσματα του δάσους. Η Φύση και οι Εποχές του Χρόνου συγκινούνται από τη θλίψη της. Το Φθινόπωρο, ο Χειμώνας, η Άνοιξη, το Καλοκαίρι και ένας Χορός Νυμφών παρασύρουν τους νέους σε μυστηριακές τελετουργίες προετοιμάζοντας τους για μια μεγαλειώδη νέα ένωση.