Στην πρόβα: «Υπόθεση Μακρόπουλου» από τον Γιάννη Χουβαρδά στη Λυρική Σκηνή

Δέκα μέρες πριν την πρεμιέρα, βρεθήκαμε στη μεγάλη αίθουσα της Λυρικής Σκηνής, όπου ο Γιάννης Χουβαρδάς, περιτριγυρισμένος από τους συνεργάτες του, παρακολουθούσε την τεχνική δοκιμή της παράστασης. Οι λυρικοί τραγουδιστές είχαν φορέσει τα κοστούμια τους, το σκηνικό ήταν τοποθετημένο στη θέση του και μόνο η ορχήστρα έλειπε· την αντικαθιστούσε ένα πιάνο παίζοντας το «σπαρτίτο», υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Οντρέι Όλος.

Πάνω στη σκηνή, η Εύα Μανιδάκη έχει δημιουργήσει μια μεγάλη σάλα, με ενιαίους καναπέδες περιμετρικά, που θυμίζει αίθουσα αναμονής σιδηροδρομικού σταθμού, αναδίδοντας μια αίσθηση προσωρινότητας και φθοράς, έναν μη τόπο που φέρνει στο μυαλό εικόνες από κινηματογραφικές ταινίες ανατολικοευρωπαίων δημιουργών της δεκαετίας του 1970. Έχοντας περιορίσει αισθητά τον χώρο κίνησης των τραγουδιστών, προκειμένου να μπορέσει να διαχειριστεί την αχανή, για ένα δράμα δωματίου όπως η Υπόθεση Μακρόπουλου, σκηνή της αίθουσας «Σταύρος Νιάρχος», δημιουργεί, μαζί με τις έντονες προοπτικές γραμμές του σκηνικού της, μια κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, απόλυτα ταιριαστή με το έργο. Ένα ρολόι στον τοίχο, στο βάθος της σκηνής, υποβάλλει, χωρίς να επιβάλλει, τη βασική θεματική της όπερας του Γιάνατσεκ: τον χρόνο…

Φορώντας τα κοστούμια που φιλοτέχνησε η Ιωάννα Τσάμη, τα περισσότερα σε έντονα παστέλ χρώματα, οι μονωδοί της ΕΛΣ ζεσταίνουν τις φωνές τους λίγο πριν ο Γιάννης Χουβαρδάς δώσει το σήμα για να ξεκινήσει η πρόβα. Φορώντας ένα τιγρέ παλτό, η Έλενα Κελεσίδη ανεβαίνει στη σκηνή, για να αποδώσει τον ρόλο της μοιραίας γυναίκας: της Εμίλια Μάρτυ/ Ελίνας Μακρόπουλου.

Η τρίπρακτη όπερα του Γιάνατσεκ, η προτελευταία του οπερατική παραγωγή, που πρωτοπαρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1926, βασίζεται στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Κάρελ Τσάπεκ. Γι’ αυτό, άλλωστε, διαθέτει έντονη θεατρικότητα και εκτεταμένους διαλόγους στην ιδιαίτερα μελωδική τσέχικη γλώσσα –κάτι που θα θέσει σε δοκιμασία το νέο σύστημα υποτιτλισμού της ΕΛΣ, με τις οθόνες στην πλάτη των καθισμάτων.

Η υπόθεση αφορά την ιστορία της Ελίνας Μακρόπουλου, κόρης κρητικού αλχημιστή που τον 16ο αιώνα υπηρετούσε στην αυλή του Ροδόλφου Β’, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Χάρη στο φίλτρο της «αιώνιας νιότης», που παρασκεύασε ο πατέρας της, η Ελίνα ζει επί τρεις αιώνες, αλλάζοντας διαρκώς ταυτότητα προκειμένου να αποκρύψει το μυστικό της. Στο αφηγηματικό παρόν παρουσιάζεται ως ντίβα της όπερας με το όνομα Εμίλια Μάρτυ, μια γυναίκα-βαμπ, ψυχρή και αδιάφορη προς τους θαυμαστές και επίδοξους εραστές της. Αυτό που αναζητά απεγνωσμένα είναι η συνταγή για το φίλτρο, η οποία έχει ξεμείνει στα κατάλοιπα ενός προηγούμενου εραστή της. Όταν όμως η μαγική συνταγή θα βρεθεί στα χέρια της, συνειδητοποιεί ότι η ζωή εκτός χρόνου την οδηγεί στην απάθεια και, τελικά, στην ψυχική φθορά, και αποφασίζει να αφεθεί στον θάνατο, που επέρχεται ταχύτατα.

Οι μονωδοί βρίσκονται επί σκηνής καθ’ όλη τη διάρκεια της όπερας, χωρίς εισόδους και εξόδους, κάτι που συντελεί στην κλειστοφοβική ατμόσφαιρα της παράστασης. Η παρουσία του φροντιστή σκηνής (Αρκάδιος Ρακόπουλος) και μιας υπηρέτριας (Μιράντα Μακρυνιώτη) περιφερειακά δημιουργεί, παράλληλα, την αίσθηση ότι οι πρωταγωνιστές βρίσκονται διαρκώς υπό παρακολούθηση. Παίζοντας με την ιδέα του ύπνου/θανάτου, όσοι μονωδοί δεν συμμετέχουν αποσύρονται στους καναπέδες, για να ξαπλώσουν σε ένα κρεβάτι/φέρετρο, μέχρις ότου ο εφευρέτης του ελιξιρίου (Ιερώνυμος Καλετσάνος), ένας γέροντας που σαν μαέστρος επί σκηνής κινεί τα νήματα, να τους επαναφέρει στην εγρήγορση –η προσθήκη του βωβού αλλά τόσο σημαντικού αυτού προσώπου ανήκει στον σκηνοθέτη.

Ο Γιάννης Χουβαρδάς δεν θέλησε να μιλήσει για την παράσταση. Φειδωλός σε δηλώσεις έτσι κι αλλιώς, περιμένει με ανυπομονησία, που δεν την δείχνει, την υποδοχή της δουλειάς του από το κοινό της Λυρικής Σκηνής. Ασφαλώς, το κοινό που γεμίζει την αίθουσά της στο ΚΠΙΣΝ έχει μεταβληθεί τόσο, ώστε εύλογα περιμένει κανείς πως εκείνη η μικρή μερίδα κοινού (ή μήπως δεν ήταν ακριβώς «κοινό»;) που αποδοκίμασε τον σκηνοθέτη για τις επιλογές του στον Ντον Τζιοβάνι πριν από τέσσερα χρόνια –επιλογές, στην πραγματικότητα, μετριοπαθείς, για όποιον έχει μια αίσθηση σύγχρονης σκηνικής πρακτικής– θα έχει πια αποδεχθεί ότι «η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να εννοηθεί μόνο εντός του χρόνου, ποτέ εκτός του», όπως λέει ο Γιάννης Χουβαρδάς.

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, πάντως, ο Γιώργος Κουμεντάκης, που παρακολούθησε κι αυτός την πρόβα, δεν δείχνει να ανησυχεί. Αντιθέτως, έδειχνε ιδιαίτερα ευχαριστημένος με τη διανομή και τη συμμετοχή, πλάι στην Έλενα Κελεσίδου, του εξαιρετικού τενόρου Δημήτρη Πακσόγλου, αλλά και των Βαγγέλη Μανιάτη, Νίκου Στεφάνου, Άρτεμης Μπόγρη, Γιάννη Γιαννίση, Χρήστου Κεχρή και Δημήτρη Σιγαλού.

Δείχνοντας το σκηνικό χαμογέλασε και είπε με ικανοποίηση: «Το φτιάξαμε σχεδόν όλο στα εργαστήριά μας, που έχουν πλέον αναδιοργανωθεί πλήρως. Ξέρεις τι εξοικονόμηση πόρων σημαίνει αυτό;» Σε κάποιον που αγνοεί την πραγματικότητα της Λυρικής θα φάνταζε παράξενο ο διευθυντής της να έχει στο μυαλό του το νοικοκύρεμα των… ξυλουργείων πλάι στην καλλιτεχνική επιτυχία των παραστάσεων· όμως το αθέατο στους πολλούς «νοικοκύρεμα» που έχει επιτύχει η νέα διοίκηση του οργανισμού μέσα σε ένα χρόνο είναι από μόνο του ένα σημαντικό επίτευγμα –και ακόμη σημαντικότερο όταν συνοδεύεται από sold out παραστάσεις που αφήνουν ένα σοβαρό καλλιτεχνικό αποτύπωμα.

Θα ήταν εξαιρετικά άδικο μια τέτοια ανοδική πορεία να ανακοπεί επειδή η τήρηση των υπεσχημένων είναι όρος άγνωστος για την ελληνική δημόσια διοίκηση. Θα ήταν εξαιρετικά άδικο, και για το ελληνικό κράτος αλλά και για το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, αν το κόσμημα της Αθήνας, μέρος του οποίου αποτελεί και η Εθνική Λυρική Σκηνή, έχει σιγά-σιγά την τύχη του Μεγάρου…