Τuned City 4: Η Αρχαία Μεσσήνη όπως δεν την έχεις “ξανακούσει”

H ακρόαση μπορεί να μοιάζει με μια παθητική κατάσταση, όμως στην ουσία δεν είναι καθόλου έτσι. Πρόκεται για μια δράση «αθόρυβη», που ωστόσο εμπλέκει τη μετάφραση, την αποκωδικοποίηση, την αφαίρεση, τον αυτοσχεδιασμό και τη χρήση της μνήμης, για να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε και να διασυνδέσουμε στοιχεία από άλλα πράγματα που ίσως έχουμε ακούσει. Ο ακουστικός κόσμος μας περιβάλλει όπως ο αρχιτεκτονικός ιστός σε ένα αστικό περιβάλλον και η ακρόαση είναι μια συνεχόμενη αλληλεπίδραση. 

Tί είναι ομως το Tuned City; Είναι ένα διεθνές καλλιτεχνικό project ηχητικού πειραματισμού που ξεκίνησε τη δράση του το 2008 στο Βερολίνο, συνεχίζοντας έπειτα και σε άλλες κεντρικές ευρωπαϊκές μητροπόλεις, όπως το Ταλίν και οι Βρυξέλλες και φέτος ήρθε, μέσω της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και του προγράμματος «Μουσική εκτός Στέγης», στην πρωτεύουσα του αρχαίου μεσσηνιακού κράτους. Δίνοντας έμφαση λοιπόν, στην επαφή με τον «αστικό» χώρο μέσω της ακοής και όχι της όρασης, το Τuned City εξερευνά εκείνους τους τρόπους με τους οποίους οι διάφορες ταλαντώσεις ενεργοποιούν μια αίσθηση του τόπου, η οποία επιστρέφει σε εμάς με τη σειρά της. 

_{Αρχαίο Θέατρο} 

Για ένα 3ήμερο, από την 1η έως τις 3 Ιουνίου 2018, ο αρχαιολογικός χώρος και τα ερείπια, που φιλοξένησαν κάποτε μια ολόκληρη πόλη, «ξαναζωντάνεψαν» με τη βοήθεια καλλιτεχνών του ήχου, περφόρμερ και ερευνητών, που εμπνέυστηκαν από την ιστορία της πόλης, τα ευρήματα και τη μοναδική της ατμόσφαιρα, έτσι ώστε «ν΄ανοίξουν ένα διάλογο μαζί της»: να την αφουγκραστούν και να την κατανοήσουν. 

Ερευνώντας το θέμα του τί ήταν τελικά μια ιδεατή πόλη, ή του τί θα έπρεπε να είναι, πάνω από 60 καλλιτέχνες, βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης, στήνοντας ηχητικές εγκαταστάσεις, περιπάτους, διαλέξεις, συναυλίες, στατικές παραστάσεις θεατρου αλλά και συμμετοχικά δρώμενα, που όμως είχαν ένα διαφορετικό κεντρικό θέμα κάθε ημέρα. Πολιτικές της Ακρόασης την πρώτη ημέρα, Μέσα και Υλικότητες τη δεύτερη και Φασματικές Ατμόσφαιρες την τρίτη. 

Για τρεις ολόκληρες ημέρες η αρχαιοελληνική πόλη της Μεσσήνης μεταμορφώθηκε σε μια μεγάλη πλατφόρμα καλλιτεχνικής παραγωγής, μέσα από μια σειρά site – specific μορφών σε άμεση αλληλεπίδραση με τον φυσικό χώρο γύρω τους, προσκαλώντας μας να γίνουμε μέρος όλων αυτών. 

Ο Γενικός Διευθυντής της Στέγης κ. Χρήστος Καρράς, μιλώντας για το πρότζεκτ αυτό, το χαρακτήρισε δύσκολο και ασυνήθιστο, ενώ δεν παρέλειψε να τονίσει πόσο δύσκολο ήταν σε πρώτη φάση να εξηγήσουν στο Υπουργείο Πολιτισμού τί ακριβώς είναι αυτό που θέλουν να επιχειρήσουν να κάνουν. Αυτή τη φορά σκέφτηκαν να προσεγγίσουν έναν χώρο διαφορετικό, πραγματοποιώντας μια σειρά δράσεων με σεβασμό πάντα απέναντι στον ίδιο τον χώρο και την ιστορία του. Στόχος όλων των συντελεστών είναι η προσέγγιση του χώρου να μας βάλει όλους σε μια διαφορετική λογική σκέψης για την αρχαιότητα στο σύνολό της, αλλά και για το πώς μπορούμε να δούμε αλλιώς την πολιτιστική μας κληρονομιά. Το κεντρικό θέμα του πρότζεκτ είναι φυσικά, όπως αναφέραμε, ο ήχος σαν τρόπος σκέψης και προσέγγισης. 

 _{Χρήστος Καρράς, Γενικός Διευθυντής της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση}

«Αυτή την φορά επιλέξαμε την Αρχαία Μεσσήνη και όχι κάποιον άλλο αρχαιολογικό χώρο της Ελλάδας, ακριβώς επειδή εδώ έχεις την αίσθηση πως βρίσκεσαι σε μια πόλη, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως βρίσκεσαι σε έναν χώρο αστικό που είναι δομημένος, έχει σχεδιαστεί προκειμένου να οργανώσει μια κοινωνία. Δεν είναι απλά ένας οικισμός, αλλά μια πόλη με σχέδιο που εφαρμόστηκε και τροποποιήθηκε από τους ανθρώπους που έζησαν εδώ. Αυτό το σχέδιο πόλης είναι ήδη μια κοινωνική δομή και μια κοινωνική οργάνωση, άρα από μόνη της και μια πολιτική πράξη οργάνωσης του χώρου, της κοινωνίας και των ανθρώπων. Δικός μας στόχος είναι να απαντήσουμε στο πώς μπορούμε σήμερα με τη δική μας ματιά να ζήσουμε και να επανερμηνεύσουμε τον χώρο αυτό», τόνισε ο κ. Καρράς. 

_{Carsten Stabenow, επιμελητής και ιδρυτής της πλατφόρμας Tuned City και Μανώλης Μανουσάκης, ιδρυτικό μέλος της Medea Electronique}

O επιμελητής και ιδρυτής της πλατφόρμας Tuned City, o κ. Carsten Stabenow ήταν παρόν καθ’ όλη τη διάρκεια του 3ημέρου και μίλησε με τη σειρά του για το πρόγραμμα αυτό. Ανέφερε μεταξύ άλλων πως αποδέχτηκε την πρόσκληση που έλαβε από την Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση να πραγματοποιηθεί ένα Τuned City στην Ελλάδα, ωστόσο η αρχική του σκέψη ήταν αυτό να γίνει στην Αθήνα. Η πρόσκληση της Στέγης τότε συνέπεσε με μια άλλη πρόταση από τον κ. Πέτρο Θέμελη, τον Διευθυντή του Προγράμματος Ανασκαφής και Αναστήλωσης της Αρχαίας Μεσσήνης, ο οποίος πρότεινε να γίνει κάτι στην περιοχή της Αρχαίας Μεσσήνης με σκοπό αυτή να «ζωντανέψει». Σαν αρχαιολόγος ο ίδιος μάλιστα ήταν πολύ ανοιχτός, αφού άκουσε την ιδέα, στο να πραγματοποιηθεί ένα πρότζεκτ σαν το Tuned City στον αρχαιολογικό της Αρχαίας Μεσσήνης, καθώς σε καμία περίπτωση δεν πιστεύει πως ένας τέτοιος χώρος είναι εντελώς παγιωμένος και κλειστός για τον ευρύ κόσμο. 

«Έχουν γραφτεί πολλά για το τί ήταν αυτός ο χώρος παλιά. Αυτό όμως που μας ενδιέφερε εμάς εδώ είναι ο ήχος της πόλης, τι θα μπορούσαν να ήταν οι ήχοι τότε και τι οι ήχοι σήμερα» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Carsten Stabenow. 

_{Ελένη Καβούκη – «Ονοματοποιία» (Παρουσίαση Εγκατάστασης)}

Tην πρώτη μέρα του 3ημέρου, οι εκδηλώσεις υπάγονται σε μια ευρύτερη ενότητα με τίτλο Πολιτικές της Ακρόασης. Σε αυτή την ενότητα, εκείνο που μας ενδιέφερε ήταν να κατανοήσουμε τι σημαίνει ακριβώς η διαδικασία του να δομήσεις ξαφνικά μια κοινωνία και μια πόλη, αλλά και τι σημαίνει αυτό για την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. 

Η δεύτερη μέρα, με τίτλο Μέσα και Υλικότητες, είχε να κάνει με τα ευρήματα, δηλαδή με τα ίδια τα αντικείμενα της πόλης και πώς αυτά μπορούμε να τα «ξαναδιαβάσουμε» ή μάλλον καλύτερα να τα «ξανα ακούσουμε». Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο πρόγραμμα, ήταν ένας Βαυαρός «μαστιγωτής», που με την παρουσία του στον χώρο αλλά και με την χρήση του μαστιγίου του, συμβόλιζε ένα παραδοσιακό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των χωριών της Βαυαρίας. 

Η τρίτη μέρα του προγράμματος είχε τίτλο Φασματικές Ατμόσφαιρες. Η ατμόσφαιρα σ’ έναν χώρο παράγεται από πολλά πράγματα, από την ένταση του ήχου, από τη θερμοκρασία, από αφηγήσεις και μύθους που προβάλλουμε πάνω στο χώρο, με λίγα λόγια από ένα σύνολο πραγμάτων, αθέατων μεν αλλά που επιδρούν πάνω μας και που τα αισθανόμαστε. Με αυτά ασχολούνται τα δρώμενα της τρίτης μέρας, με όλα αυτά που δεν βλέπουμε, αλλά που αισθανόμαστε μέσα από όλες τις αισθήσεις μας ότι υπάρχουν σ’ έναν χώρο. 

_{Στέλιος Γιαννουλάκης – “Plethora” (Mουσική Περφόρμανς)}

«Όλες οι παραστάσεις στήθηκαν χρησιμοποιώντας την ύλη που βρήκαν εδώ!» τόνισε ο Stabenow. «Απαιτείται πολύς χρόνος, περίπου ένα με δύο χρόνια για την υλοποίηση των δράσεων αυτών. Ένας καλλιτέχνης θέλει να πάρει τον δικό του χρόνο για να μεταβεί στον χώρο, να τον καταλάβει κι έτσι να μπορέσει να αναπτυχθεί οργανικά το περιεχόμενο της δράσης».

Το πρότζεκτ ολοκληρώθηκε το βράδυ της Κυριακής 3 Ιουνίου, με τους συντελεστές να ανανεώνουν το ραντεβού τους για την Τεχεράνη και το επόμενο Τuned City, που θα επιχειρήσει να την μετατρέψει σε ένα ηχητικο τοπίο. Τι καλύτερο από να επαναληφθεί ένα εγχείρημα που ως προτεραιότητα έχει να αφουγκράζεται το παρελθόν και τις ανάγκες του χώρου, καλώντας μας να το ζήσουμε; 

_{“Plethora” του Στέλιου Γιαννουλάκη στο παλιό καφενείο του χωριού}