Αρης Σερβετάλης: Πιστεύω ότι χωρίς βοήθεια δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Είμαι άτομο περιορισμένης ευθύνης

Τελευταία φορά τον συνάντησα στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, πρωταγωνιστή των «Ορνίθων» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Μερικές εβδομάδες αργότερα, δίνουμε ραντεβού, αυτή τη φορά στην Αθήνα. Πρωινό, πολύ πρωινό ραντεβού. Τον περιμένει, εξάλλου, μια δωδεκάωρη (ίσως και παραπάνω) πρόβα για το «Δον Κιχώτη» στον οποίο πρόκειται να πρωταγωνιστήσει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και για τις «Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριο μου» το εκπληκτικό κλείσιμο του περσινού φεστιβαλικού καλοκαιριού που επαναλαμβάνεται απόψε για τελευταίο βράδυ στην Πειραιώς 260. Παρόλα αυτά, κλείνει την πόρτα του αυτοκινήτου χαμογελαστός πριν απομονωθεί στο χώρο προβών της Πειραιώς για το υπόλοιπο της ημέρας.

Ο Αρης Σερβετάλης, δεν είναι δύσθυμος γι’ αυτό. Απεναντίας, βιάζεται να μπει για ζέσταμα στην πρόβα (που σημαίνει ότι δεν έχουμε πολύ χρόνο μπροστά μας για τη συνέντευξη). Κι όπου ζέσταμα φαντάσου μια electro μουσική να μπιτάρει δυνατά και αφυπνιστικά στο ισόγειο συνοδευμένη από γυμναστικά βηματάκια που ολοένα και γίνονται πιο γρήγορα κι εθιστικά. «Δεν ξέρω αν έχω κάνει μεγάλα πράγματα πάντως αισθάνομαι ότι ασχολούμαι με κάτι που μου αρέσει πολύ. Ασχέτως αν τις περισσότερες φορές αγκομαχώ για να το καταφέρω» λέει, μεταξύ άλλων, αυτός ο ακούραστος ηθοποιός που, νομίζω, είναι μια κατηγορία μόνος του.

«Οπερέτα» στο Εθνικό θέατρο, «Όρνιθες» στη Νέα Υόρκη με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και τώρα «Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριο μου» για το Φεστιβάλ Αθηνών και αμέσως μετά «Δον Κιχώτης» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Σου αρέσει να δουλεύεις τόσο πολύ;

Έτυχε οι δύο επαναλήψεις να συμπέσουν με τα νέα μου σχέδια. Όμως οι επαναλήψεις είναι παραστάσεις ήδη εγκατεστημένες – είναι εντυπωσιακό το πως το σώμα και ο νους θυμάται – γιατί η πιο επώδυνη διαδικασία είναι αυτή της πρόβας. Προφανώς και δεν θα μπορούσα να μπω στη διαδικασία γέννησης τόσων παραστάσεων, τη μια μετά την άλλη. Αν και για τον «Δον Κιχώτη» έχουμε ξεκινήσει πρόβες από τον Φεβρουάριο. Υπό αυτές τις συνθήκες μπήκα στη φετινή περιπέτεια.

Παρόλα αυτά, δεν έχεις ανάγκη να κάνεις διαλείμματα μεταξύ των παραγωγών;

Ασφαλώς αλλά συμβαίνει αυτό που συμβαίνει συνήθως: Όταν έχεις χρόνο δεν έχεις χρήματα κι όταν έχεις χρήματα δεν έχεις χρόνο. Φυσικά, αυτή την περίοδο είναι πολύ δύσκολο να έχεις λεφτά έτσι κι αλλιώς. Όλη μέρα δουλεύεις απλά για να πεις ότι δεν θα έχεις χρέη. Διαφορετικά, ζεις ακόμα πιο λιτά.

Μήπως βοηθάει και η συγκυρία ότι οι ήρωες σου σχετίζονται μεταξύ τους; Από τον Μπέκετ ως τον Θερβάντες και τον Σαίξπηρ;

Πράγματι, παρατηρήσαμε με την Εφη (Μπίρμπα) ότι με το «Δον Κιχώτη» κλείνει κι ένας κύκλος που ξεκίνησε από το «Άτιτλο» το 2010· υπάρχει ένα νήμα που συνδέει όλα αυτά τα έργα και ο «Δον Κιχώτης» περιλαμβάνει όλα τα θέματα που έχουμε ήδη επεξεργαστεί. Επιπλέον, είναι πολύ συγγενικοί μεταξύ τους όλοι οι δημιουργοί αφού όλοι έχουν στο κέντρο τους τον άνθρωπο και την εξερεύνηση του ψυχισμού του.

Το όνειρο για μένα δεν μεταφράζεται μόνο σε φιλόδοξα σχέδια· όνειρο είναι επίσης να μπορέσεις να δημιουργήσεις κάτι πολύ απλό

Τι εκπροσωπεί ο Δον Κιχώτης για σένα;

Είναι ένα σύμβολο πίστης και αέναης επιμονής, μιας ασταμάτητης προσπάθειας για τα πράγματα. Είναι ιδεαλιστής, δεν τον ενδιαφέρει καν να ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες. Βιώνει τα πράγματα με την ψυχολογία ενός παιδιού, με την αθωότητα και την πίστη που έχει ένα παιδί όταν μπαίνει στο παιχνίδι. Γιατί ο Δον Κιχώτης μπορεί, ανά πάσα στιγμή, να μπει σε μια περιπέτεια.

Το αναζητάς αυτό μ’ έναν τρόπο;

Με έλκει πάρα πολύ η διαδικασία του παιχνιδιού που έχει πολλές όψεις: Από την μια μπορεί να είναι αθώο και διασκεδαστικό κι από την άλλη επικίνδυνο και κρίσιμο. Είναι πολύ ωραίο όταν μεταλλάσσονται οι κανόνες του παιχνιδιού, σε εκπαιδεύουν σε μια πειθαρχία. Το παιχνίδι είναι μια κοινωνία από μόνο του. Και ο «Δον Κιχώτης» είναι ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του. Εκεί, εξάλλου, στηρίξαμε και τη δραματουργία μας: Ο Δον είναι ο άνθρωπος που παίζει.

Γιατί Δον Κιχώτης; Είσαι ονειροπόλος περισσότερο από το κανονικό;

Όλοι είμαστε ονειροπόλοι. Είτε ονειρευόμαστε μικρά ή μεγάλα πράγματα. Το όνειρο για μένα δεν μεταφράζεται μόνο σε φιλόδοξα και μεγαλεπίβολα σχέδια· όνειρο είναι επίσης να μπορέσεις να δημιουργήσεις κάτι πολύ απλό. Να μεταποιήσεις κάτι ασήμαντο σε κάτι καινούργιο.

Η τέχνη έχει συμβάλλει στο πως αντιλαμβάνεσαι την κατάσταση του ονείρου;

Ναι και την ίδια ώρα λειτουργεί σαν δίκοπο μαχαίρι. Η τέχνη μπορεί να αποστειρώσει το όνειρο, να το βάλει σε μια συνταγή γιατί σε υποψιάζει για διάφορα πράγματα. Κι από την άλλη, πρέπει να διατηρείς το όνειρο σε απόσταση από τη σκέψη των μεγάλων, πρέπει να το αφήνεις να υπάρξει κοντά στις προθέσεις του παιδιού. Θαυμάζω τους ανθρώπους που καταφέρνουν να έχουν μια αθώα σκέψη στα πράγματα και στην καθημερινότητα τους γιατί η έννοια του παιχνιδιού και του ονείρου μπορεί να επεκταθεί και στο πως αντιμετωπίζεις τη δουλειά σου και τους ανθρώπους γύρω σου. Το παιχνίδι αγιάζει και τις αδυναμίες μας.

Προσπαθείς να συντηρείς κάτι από την αθωότητα σου;

Δεν είναι εύκολο… Έρχεται και με επισκέπτεται σε στιγμές γιατί διαρκώς βρίσκομαι αντιμέτωπος με τον εγωισμό, την κυνικότητα μου ως ενήλικα· παρεισφρέουν διάφορα και αυτά είναι ισοπεδωττικά την ώρα που η περίοδος την οποία διανύουμε ζούμε είναι επίσης ισοπεδωτική. Η εποχή δεν με αφήνει να είμαι αθώος, με εξαντλεί. Οπότε οφείλω να συνομιλώ με πράγματα που μου το υπενθυμίζουν και ο «Δον Κιχώτης» είχε μια τέτοια επίδραση μέσα μου.

Η εποχή δεν με αφήνει να είμαι αθώος, με εξαντλεί

Επιδιώκεις να χάνεις τον εαυτό σου μέσα στο θέατρο;

Μου αρέσει πολύ να αφήνομαι -δεν ξέρω αν καταφέρνω να χάνομαι. Αυτή είναι και η καρδιά του παιχνιδιού, να μην ορίζεις ακριβώς αυτό που είσαι.

Ποιες άλλες ιερές δυνατότητες σου δίνει το θέατρο;

Ότι μέσα του διαστέλλεται ο χρόνος και ο χώρος. Είναι προνόμιο να ζεις σε αυτό το περιβάλλον – αρκεί να μην το ζεις μόνος σου.

Ποια περιπέτεια από αυτές που αφηγείται ο Δον Κιχώτης θα ήθελες να ζήσεις;

Δεν νομίζω ότι μπορώ να επιλέξω μια περιπέτεια του γιατί εκείνο που τα κάνει όλα φανταστικά είναι η σύνδεση του με το παραμικρό: Ακόμα και μια καρέκλα είναι ικανή να τον βάλει σε μια συναισθηματική και νοητική κατάσταση πέρα και πέρα συναρπαστική. Εννοείται πως δεν έχω τη φαντασία του Δον Κιχώτη αλλά έχω την εντύπωση ότι και η ίδια η ζωή – ακόμα και η καθημερινότητα – κρύβει μια σπουδαία, αχαλίνωτη φαντασία. Ο Θεός είναι μεγάλος μάστορας και ο τρόπος που πρέπει εσύ να προσαρμόζεσαι κάθε φορά στο κάθετι είναι από μόνο του μια περιπέτεια. Από εκεί και πέρα, η φαντασία χρειάζεται για να ανταπεξέλθεις σε αυτό που προκύπτει, στην επόμενη δοκιμασία.

Ποια είναι η μεγαλύτερη δοκιμασία που έχεις ζήσει;

Οι μεγάλες δονήσεις έρχονται όταν κάτι πολύ μεγάλο εμφανίζεται και ακυρώνει όλα τα υπόλοιπα. Όταν ας πούμε προκύπτει μια περιπέτεια υγείας και σε αναγκάζει ν’ αναθεωρήσεις τα πράγματα. Άλλωστε, ο θάνατος είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να σταματήσει το παιχνίδι.

Μπήκα σ’ ένα δρόμο αναζήτησης της ψυχής μου όταν άρχισα να συνδέομαι με το Χριστό. Μέχρι τότε βρισκόμουν σε άρνηση

Αν ήσουν ιππότης σαν εκείνον ποιο θα ήταν το τάγμα σου;

Όλοι ιππότες είμαστε – αν το καλοσκεφτείς. Γιατί ο καθένας από εμάς ως μοναδική προσωπικότητα εκπροσωπεί τον εαυτό του και ακολουθεί το δρόμο της ύπαρξης του και της ψυχής του. Κάθε σκοπός ζωής είναι ιερός.

Είσαι σ’ ένα τέτοιο δρόμο αναζήτησης της ψυχής σου;

Πάνε αρκετά χρόνια από τη στιγμή που άρχισα να αναζητώ την ψυχή μου. Μου συνέβη όταν άρχισα να συνδέομαι με το Χριστό. Αλλά, έτσι κι αλλιώς, τις αναζητήσεις μας τις ενεργοποιούν δυσκολίες κι ασχήμιες. Έτσι κι εγώ έπρεπε να απαντήσω σε τέτοια βασανιστικά ερωτήματα, να ψάξω και να αρχίσει να δημιουργείται κάτι. Μέχρι τότε βρισκόμουν σε άρνηση να συναντήσω τον εαυτό μου ή ακόμα και να τον αντιμετωπίσω.

Και τι έχεις μάθει μέσα σ’ αυτή τη διαδρομή;

Πως αυτή η επιμονή της προσπάθειας δεν θα σταματήσει ποτέ. Και πως κατά καιρούς θα μου δίνεται η δύναμη να ανταπεξέλθω. Θα παίρνω κάποια δωράκια. Κάνω το Σταυρό μου που κατάφερα κάποια πράγματα για τα οποία ένιωθα ανήμπορος.

Τα δωράκια έρχονται από τους γύρω σου ή από άνωθεν βοήθεια;

Πιστεύω ότι χωρίς βοήθεια δεν μπορώ να κάνω τίποτα κι αυτό είναι αποδεδειγμένο. Είμαι άτομο περιορισμένης ευθύνης. Η βοήθεια έρχεται κάποιες φορές από τους άλλους αλλά κυρίως έρχεται από το Θεό. Η πίστη με έχει βάλει να ζω σε μια άλλη διαδικασία.

Πιστεύεις στον εαυτό σου ή πιστεύεις και στους άλλους;

Μέσα από την πίστη μου μαθαίνω να αποδέχομαι την πραγματικότητα του άλλου και όχι να την ωραιοποιώ. Η πίστη με βοηθάει ν’ αναγνωρίζω την αλήθεια του άλλου όποια κι αν είναι. Προηγουμένως πρέπει να έχω περάσει από την δική μου αλήθεια.

Αναγνωρίζεις ως πίστη το θαυμασμό των άλλων προς εσένα;

Με φέρνει σε πολύ αμήχανη θέση ο θαυμασμός των άλλων. Εννοείται πως θέλω να αρέσω κάνοντας θέατρο κι όσο εκτίθεμαι στην δημόσια ματιά. Δηλαδή, υπάρχει πάντα μια σκέψη στο μυαλό μου να κάνω καλά πράγματα ώστε να αρέσουν στους άλλους. Επομένως, ναι, από τη μια το επιδιώκω αλλά από την άλλη δεν θέλω να είναι αυτό το βασικό μου κίνητρο. Προτιμώ να ξεκινώ από μια προσωπική μου ανάγκη. Διαρκώς βρίσκομαι μέσα σε αυτή την προσπάθεια για να αποβάλλω την ωραιοπάθεια, την ανάγκη να επιβεβαιωθώ. Με απασχολεί πολύ περισσότερο να αποδίδει η έρευνα που κάνω κι αν αυτό αρέσει ακόμα καλύτερα αφού ανοίγει μια άλλη οπτική στη δουλειά μου.

Αισθάνεσαι αγαπητός;

Το εισπράττω γενικά από τους ανθρώπους που συναντάω. Όχι απαραίτητα από το κοινό που θα έρθει στο θέατρο.

Με φέρνει σε πολύ αμήχανη θέση ο θαυμασμός των άλλων

Έχεις ανάγκη για το όμορφο;

Το όμορφο και το άσχημο είναι ένα παιχνίδι του μυαλού. Είναι υποκειμενικό το όμορφο, συνεπώς είναι υποκειμενικό και το όμορφο που αναζητώ εγώ. Για μένα όμορφο είναι εκείνο που συναρτάται με την αρμονία και δεν εννοώ απαραίτητα με την ισορροπία – αφού μια έξαρση μπορεί να ισορροπεί μιαν άλλη κατάσταση. Όμορφο για μένα είναι αυτό που με αναπαύει. Το πρωί, ας πούμε, έβλεπα τη Ζόλα (την καυκάσια σκυλίτσα του) να έχει ξαπλώσει στον καναπέ και ήταν μια πολύ όμορφη εικόνα για τα δικά μου μάτια.

Έχεις φόβους που προσπαθείς να παραμερίσεις;

Φοβάμαι το θάνατο, φοβάμαι την αγωνία του θανάτου, την αγωνία να κατανοήσω τον κόσμο άρα και τον εαυτό μου, φοβάμαι να βάλω τον εαυτό μου σε νέες διαδικασίες για να γνωρίσει πράγματα. Νομίζω πως για όλα αυτά ευθύνεται η μνήμη του θανάτου. Υποσυνείδητα γεννιόμαστε με τη μνήμη του θανάτου, είναι καταγεγραμμένη στη μνήμη του σώματος μας.

Για τα πράγματα που έχεις κάνει μέχρι τώρα τι αίσθηση έχεις;

Δεν ξέρω αν έχω κάνει μεγάλα πράγματα πάντως αισθάνομαι ότι ασχολούμαι με κάτι που μου αρέσει πολύ. Ασχέτως αν τις περισσότερες φορές αγκομαχώ για να το καταφέρω· αυτό δεν ακυρώνει την ευλογία.

Τι σε αναγκάζει συνήθως σε αδράνεια;

Η ανάγκη για αποφόρτιση. Και ξεκουράζομαι συνήθως σε πολύ απλές συνθήκες· μένοντας στο σπίτι, με φίλους κυρίως, πολύ ήσυχα…

Δεν έχω κυνηγήσει καθόλου τη δουλειά στο εξωτερικό. Και η αλήθεια είναι πως μου έχουν δοθεί πολλές ευκαιρίες

Στη Νέα Υόρκη έγινες για λίγο Δον Κιχώτης; Έζησες έξω από αυτό που συνήθως φαντάζεσαι;

Αλήθεια, η Νέα Υόρκη ήταν ένα ωραίο διάλειμμα και ήταν καλό που κράτησε τόσο.

Γιατί;

Γιατί στις δέκα μέρες με πιάνει μελαγχολία – δεν μπορώ να απομακρύνομαι πολύ από τη βάση μου. Μου αρέσει η Ελλάδα και στη Νέα Υόρκη μου φάνηκε πολύς ο θόρυβος, μεγάλη η μάζα, το πλήθος, τρομερός ο ανταγωνισμός και η πληροφορία. Η πόλη είναι φτιαγμένη για να απευθύνεται σε μια μάζα που πρέπει να καταναλώσει. Μικραίνει ο άνθρωπος εκεί μέσα.

Δεν “πέταξε” καθόλου το μυαλό σου προς το όνειρο να κάνεις κάτι εκτός Ελλάδας;

Όχι δεν έχω κυνηγήσει καθόλου τη δουλειά στο εξωτερικό. Και η αλήθεια είναι πως μου έχουν δοθεί πολλές ευκαιρίες για να δουλέψω έξω. Τόσο με το Δημήτρη Παπαϊωάννου όσο και παλαιότερα είχα προτάσεις τις οποίες δεν αξιοποίησα. Καλώς ή κακώς αποχωρούσα πάντα από τέτοιες προτάσεις. Αισθάνθηκα πως δεν μπορούσα να ανταπεξέλθω, πως δεν μου πάει και στιγμή δεν μετάνιωσα για την απόφαση μου αυτή. Μπορώ να φεύγω για λίγο αλλά δεν μπορώ να κάνω αυτό που κάνουν ομάδες οι οποίες περιοδεύουν για ένα ολόκληρο χειμώνα ή εδρεύουν στο εξωτερικό. Ίσως αν ήμουν μικρότερος να σκεφτόμουν αλλιώς… Μου φαίνεται, ας πούμε, πιο ελκυστικό να δουλέψω σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό παρά σε μια μεγαλούπολη της Ευρώπης. Και τώρα που το λέμε, πολύ θα ήθελα να πάω σ’ ένα χωριό. Το θέμα είναι ποιος άλλος θα έρθει στο βουνό για να κάνουμε πρόβα;

Ο Σίμος Κακάλας ίσως.

Μόνο αυτός.

Μήπως έχεις εθιστεί στον ελληνικό τρόπο δουλειάς;

Δεν αποκλείεται. Είναι πιο εύκολο να συμβούν πράγματα σε μια γνώριμη συνθήκη ακόμα κι αν αυτή υψώνει διαρκώς εμπόδια.