Ο χορός της ελευθερίας για εννέα γυναίκες των φυλακών του Ελαιώνα

Ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, λιοντάρια και άλλα ζώα της ζούγκλας σαν από ταινία της Disney αφήνουν χρώμα πάνω στον γκρίζο τοίχο. Το κλάμα ενός μωρού αντηχεί στους διαδρόμους πίσω από τη μεγάλη καγκελένια πόρτα. Η Aretha Franklin στα ηχεία τραγουδά εθεριστικά για την ελευθερία. Κι ένα ελάφι – αληθινό – που μακάριο μασουλάει φύλλα μαρουλιού εντοπίζει τις φιγούρες που το παρατηρούν από το περιφραγμένο τζάμι.

Είναι παράξενα θλιμμένο αυτό το μεσημέρι στις γυναικείες Φυλακές του Ελαιώνα στη Θήβα. Κι ας χορεύουν ξέφρενα εννιά από τις κρατούμενες του ιδρύματος· κι ας τις χειροκροτούν όλοι όσοι βρίσκονται στην αίθουσα εκδηλώσεων στον ίδιο ρυθμό. Η αντίφαση ανάμεσα στην αναπάντεχη απελευθέρωση του χορού και το αμείλικτο συναίσθημα του εγκλεισμού είναι κυρίαρχη, ορίζει τα πάντα.

Μόλις το πούλμαν της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρκάρει στην είσοδο των Φυλακών της Θήβας, όλοι σπρώχνωνται από μιαν ανεξήγητη ανυπομονησία να διαβούν το κατώφλι της. Σβήνουν γρήγορα τα αναμμένα τσιγάρα και δείχνουν τις αστυνομικές τους ταυτότητες: Χορευτές, δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι του Υπουργείου Δικαιοσύνης, γιατροί και κοινωνικοί λειτουργοί των φυλακών, συγγενείς των κρατουμένων, όλοι όσοι βρίσκονται εκεί για να παρακολουθήσουν την κορύφωση του εργαστηρίου χορού που έχει οργανώσει η Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, έχει χορηγήσει το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τελείται υπό την καθοδήγηση και τη διδασκαλία δύο χορευτριών, της Χαράς Κότσαλη και της Κατερίνας Σπυροπούλου.

Εξι μήνες μετά την έναρξη του δεύτερου εργαστηρίου χορού της Εναλλακτικής, η Κατερίνα, η Εύα, η Αθηνά, η Τόνια, η Ελλη, η Βούλα, η Ζωή, η Σάντι και η Ελίζαμπεθ, οι κρατούμενες με τα μικρά ονόματα και το μεγάλο θάρρος, οι «Δέκα επί Θήβας» (όπως ονομάζεται η παράσταση τους) παρουσιάζουν μια περφόρμανς για τις γυναίκες που διέπρεψαν στην παγκόσμια σκηνή και ιστορία του χορού. Η Μαργκότ Φοντέιν, η Ισιδώρα Ντάνκαν, η Μάρθα Γκράχαμ, η Πίνα Μπάους, η Αν Τερέζα Ντε Κεερσμάκερ τους δίνουν πίσω και ερήμην τους, τη χαρά της δημιουργίας, την υγιή ξεγνοιασιά της πρόβας, τη συγκίνηση της ποίησης, το απωθημένο χιούμορ. Είναι όλα εκεί στα σώματα που στροβιλίζονται άναρχα λες και τα πόδια τους θέλουν να σκάψουν ένα λαγούμι διαφυγής. «Σαν να μην είμαστε εδώ, σαν να βρισκόμαστε σε μια κανονική αίθουσα χορού» σχολιάζει εξ ονόματος όλων, η Κατερίνα που πράγματι, σε λίγες εβδομάδες, δεν θα είναι πια εκεί καθώς περιμένει άμεσα την αποφυλάκιση της.

_{Οι χορογράφοι και υπεύθυνες του εργαστηρίου Χαρά Κότσαλη και Κατερίνα Λυμπεροπούλου.} 

Χορεύουν για να μη χαθούν
«Ο χορός ήταν η ώρα της ελευθερίας. Αυτό περιμέναμε όλην την εβδομάδα, την πρόβα του χορού και το επισκεπτήριο» λέει η Αθηνά και αγκαλιάζει με λαχτάρα τον εγγονό της που γεννήθηκε όσο η ίδια βρισκόταν στη φυλακή. Καταδικασμένη από την «πλειοψηφία του άδικου», με απόφαση πρωτόδικου δικαστηρίου 4 προς 3 για μια απάτη στην οποία ενεπλάκη από τη θέση της οικονομικού συμβούλου επιχειρήσεων μιλάει για τους «πικραμένους καιρούς» που βιώνει έγκλειστη και καταγγέλλει τις, βασανιστικά, αργές διαδικασίες με τις οποίες κινείται το σύστημα δικαιοσύνης – η ίδια θα χρειαστεί να περιμένει τουλάχιστον ένα χρόνο ακόμα πριν ενεργοποιηθεί η ακύρωση κατά της απόφασης του Εφετείου.

Η μεγαλύτερη αδικία όμως που η ίδια επισημαίνει η ίδια δεν την αφορά – τουλάχιστον όχι άμεσα. Κι «όμως είναι και δικά μου παιδιά» διαμαρτύρεται η Αθηνά υπερασπιζόμενη τα 14 νήπια που μεγαλώνουν στις φυλακές της Θήβας σηκώνοντας το βάρος των επιλογών που έκαναν οι μητέρες τους· «για τα παιδιά που δεν έχουν γνωρίσει τον έξω κόσμο, που δεν ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι αυτοκίνητο, για τα παιδιά που κρύβουν τη μεγαλύτερη αδικία στο βλέμμα τους».

Η Εύα που πριν χόρευε επί σκηνής Αretha Franklin και Μανώλη Αγγελόπουλο είναι μια τέτοια μάνα. Μόλις 33 ετών, μητέρα τριών παιδιών – εκ των οποίων το ένα γεννήθηκε αφού η ίδια καταδικαζόταν ισόβια για συνέργεια στο φόνο του πρώην συζύγου της. «Εδώ τον γέννησα, εδώ τον μεγάλωσα μέχρι τα 4.5 του χρόνια κι από εδώ τον έστειλα έξω» μουρμουρίζει. Οπου έξω βλέπε το «Χαμόγελο του Παιδιού» που φιλοξενεί σε έναν από τους ξενώνες του και τα τρία παιδιά της, 8, 12.5 και 15 ετών. Ο μικρός όμως, κάθε φορά που επιστρέφει στις φυλακές για να την επισκεφθεί, ζητάει να μπει στο κελί που ακόμα αναγνωρίζει ως σπίτι, να δει τους δεσμοφύλακες που αναγνώριζε ως πατρικές φιγούρες· εικονοποιώντας τη στρεβλή όψη του σωφρονισμού που καταδικάζει βρέφη σε εγκλεισμό.

Σε μια στιγμή, η Εύα αναρωτιέται γιατί τα μοιράζεται όλα αυτά με αγνώστους. Γιατί μοιράζεται την αγωνία των παιδιών της να την πιάσουν από το χέρι, τον οδυνηρό αποχαιρετισμό τους που είναι κάθε φορά ο ίδιος, τις βόλτες στη θάλασσα όταν παίρνει άδεια, την ανάγκη κάποιος να της πει «πως όλα θα πάνε καλά». Μετά συνειδητοποιεί πως σε αυτό το μοίρασμα την έχει μυήσει η τέχνη και γρήγορα απαντά στον εαυτό της.

 
Το εργαστήρι
Η Χαρά Κότσαλη και η Κατερίνα Λυμπεροπούλου, έχοντας ξοδέψει 1.5 χρόνο στις φυλακές του Ελαιώνα Θήβας και έχοντας νωρίτερα εργαστεί εθελοντικά στις φυλακές Κορυδαλλού μιλούν για δυνατότερους ανθρώπους μετά τις συναντήσεις τους. «Καταρχάς, δεν τους αντιμετωπίζουμε σαν να έρχονται από άλλο κόσμο. Η τέχνη έχει την ίδια επίδραση σε όλους, τα ίχνη από την επαφή με άλλους ανθρώπους κάτω από μια δημιουργική διαδικασία είναι τα ίδια. Απλώς, εδώ διακρίνονται περισσότερο λόγω των, ήδη, δύσκολων συνθηκών» λένε.

Η μοναξιά της φυλακής πάντως δεν ακυρώνεται όσες κρατούμενες κι αν φιλοξενηθούν εντός της. Πάνω από 450 γυναίκες ζουν στον Ελαιώνα αλλά η διαφορά των «Δέκα επί Θήβας» είναι πως οι δεύτερες έγιναν ομάδα. Οργάνωναν πρόβες ακόμα και χωρίς τις δασκάλες τους. Βεβαίως, εκτός από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Εναλλακτικής Σκηνής, τρέχουν προγράμματα μαγειρικής, γιόγκα, λάτιν, ζωγραφικής και άλλων εξωστρεφών δραστηριοτήτων. «Μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, αλλά είναι μια “ανοιχτή” φυλακή. Μπορείς να κάνεις πράγματα αν το θελήσεις· να μη νιώθεις τον χρόνο που παγώνει εδώ μέσα» τονίζει η Αθηνά.

Οι ροζ καρέκλες της αίθουσας εκδηλώσεων έχουν απομείνει από ώρα άδειες. Οι διάδρομοι εκκενώνονται σταδιακά και μόνον οι δεσμοφύλακες συνοδεύουν τα βήματα προς την έξοδο. Αναμμένα τσιγάρα ξανά· και σιωπή. Κι ούτε το κλάμα του μωρού για να την ταράξει.