Ένα θεματικό πρόγραμμα video art “διακόπτει” τη ροή του προγράμματος του Summer Nostos Festival

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ/SNF) επιστρέφει για τέταρτο καλοκαίρι, ως οικοδεσπότης, διοργανωτής και αποκλειστικός δωρητής των ανοιχτών εκδηλώσεων του Summer Nostos Festival (SNFestival), στο σπίτι που δημιούργησε για όλο τον κόσμο, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Από τις 17 έως τις 24 Ιουνίου 2018, το ΙΣΝ ανοίγει τις πόρτες του Δικού Σας σπιτιού σε μουσικές, χορό, σύγχρονη τέχνη, παιχνίδια, παραστάσεις, αθλητικές εκδηλώσεις, ένα διεθνές συνέδριο για τη φιλανθρωπία, ομιλίες και άλλα πολλά.

Για ακόμη μια χρονιά, η ενότητα των εικαστικών τεχνών του φεστιβάλ φιλοξενεί τον καταξιωμένο επιμελητή, κριτικό τέχνης, ακαδημαϊκό και ζωγράφο, Robert Storr, ο οποίος, μαζί με τις διεθνώς αναγνωρισμένες επιμελήτριες Barbara London, Καλλιόπη Μηνιουδάκη και Francesca Pietropaolo, παρουσίασε πέρσι το Only Connect!, ένα θεματικό πρόγραμμα επιλεγμένων περφόρμανς στο δημόσιο χώρο, ενώ τα δύο προηγούμενα καλοκαίρια επιμελήθηκαν τα προγράμματα προβολών video art Fireflies in the Night και Fireflies in the Night Take Wing.

Επιστρέφοντας στις κινούμενες εικόνες, φέτος παρουσιάζουν για το κοινό του SNFestival ένα θεματικό πρόγραμμα video art με τίτλο «Διακόπτουμε το Πρόγραμμά μας για να σας Μεταδώσουμε μια Έκτακτη Είδηση!», το οποίο θα λάβει χώρα στον Φάρο του ΚΠΙΣΝ, καθημερινά, κατά τις ώρες λειτουργίας του ΚΠΙΣΝ, από τις 6 το πρωί έως το κλείσιμο των εκδηλώσεων του SNFestival στις 12 τα μεσάνυχτα (εκτός των 17, 19, 21 και 23 Ιουνίου όπου το πρόγραμμα θα παραμείνει ανοιχτό προς το κοινό μέχρι τις 2 μετά τα μεσάνυχτα).

Μέσα από επιλεγμένα βίντεο και φιλμ διαφορετικής διάθεσης, τεχνοτροπίας και επίκαιρης ή διαχρονικής θεματικής, εννέα διακεκριμένοι καλλιτέχνες από το εξωτερικό αλλά και από την Ελλάδα, πραγματεύονται με ποικίλους τρόπους την έννοια της Ανατροπής (Disruption).

Διακόπτουμε το Πρόγραμμά μας για να σας Μεταδώσουμε μια Έκτακτη Είδηση!

Όπως σημείωσε κάποτε ο γνωστός Νεοϋορκέζος συγγραφέας και ευφυολόγος James Thurber, ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ζωής αναλώνεται σε «συναγερμούς και εκτροπές». Σήμερα αυτό ισοδυναμεί με δυσάρεστες ειδήσεις, ψευδείς ειδήσεις (τα γνωστά μας fake news), και έναν εναλλασσόμενα διασκεδαστικό και απωθητικό παραλογισμό. Οι τέχνες όμως έχουν τη σπάνια ικανότητα να πιάνουν τον σφυγμό των καιρών και να αποκρυσταλλώνουν τις πιο ακραίες εκφάνσεις του, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να τις βιώσουμε πιο ολοκληρωμένα και να αξιολογήσουμε ενδελεχώς τα πιθανά τους νοήματα αλλά και τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μας γεννά η αβέβαιη σημασία τους.

Το θέμα του φετινού Διεθνούς Συνεδρίου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για την Κοινωφελή Δράση, το οποίο θα λάβει χώρα από τις 21 έως τις 23 Ιουνίου στο ΚΠΙΣΝ, είναι η Ανατροπή (Disruption). Εμπνεόμενο από το θέμα αυτό, το εικαστικό μέρος του Summer Nostos Festival ανατρέπει ή «διακόπτει» τη ροή του προγράμματος με επιλεγμένα βίντεο και φιλμ από εννέα διακεκριμένους διεθνείς καλλιτέχνες, τα οποία αντιμετωπίζουν την ίδια την έννοια της ανατροπής με ποικίλους τρόπους, καθώς πραγματεύονται διάφορα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και πανανθρώπινα υπαρξιακά θέματα. Με τον ίδιο τρόπο που στη μουσική η αντίστιξη βασίζεται και χτίζει πάνω σε ένα μοτίβο, εμπλουτίζοντάς το, έτσι και τα βίντεο και φιλμ αυτού του προγράμματος τονίζουν άμεσα ή έμμεσα τα κύρια θέματα του συνεδρίου του ΙΣΝ.

Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το πρόγραμμα βίντεο και φιλμ, που προορίζεται για ένα ποικιλόμορφο ακροατήριο, θα έχει πραγματικό ενδιαφέρον για όλους όσοι το παρακολουθήσουν, είτε στο σύνολό του, είτε επιλεκτικά. Επιπλέον, ελπίζουμε ειλικρινά ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, θα αποτελέσει καταλύτη για την ελεύθερη και ανοιχτή συζήτηση ανάμεσα σε όλους όσοι του δώσουν την προσοχή τους.

Υπό την επιμέλεια των Barbara London, Καλλιόπης Μηνιουδάκη, Francesca Pietropaolo και την καλλιτεχνική διεύθυνση του Robert Storr.

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Martha Colburn, Kahlil Joseph, Erkan Özgen, Didem Pekün, Wong Ping, Liliana Porter, Jérémie Reichenbach, Belit Sağ, Γιώργος Ζώης.

Πρόγραμμα Προβολών:

Liliana Porter, Actualidades / Έκτακτες Ειδήσεις, 2016, 22:00’.

Γιώργος Ζώης, 8η Ήπειρος, 2017, 11:02’.

Jérémie Reichenbach, Les corps interdits (Απαγορευμένα Κορμιά), 2016, 12:30’.

Belit Sağ, Ανατροπή, 2016, 4:59’.

Martha Colburn, Δύση Άγρια… ή πώς ανακάλυψα το Πάθος μου για Ταξίδια και συνάντησα τον Old Shatterhand, 2017,9:09’.

Wong Ping, Οι Μύθοι του Wong Ping 1, 2018, 13:00’.

Kahlil Joseph, Until the Quiet Comes, 2012, 3:49’.

Erkan Özgen, Η Χώρα των Θαυμάτων, 2016, 3:54’.

Didem Pekün, άνθρωποι και ζάρια, 2016, 43:06’.

Martha Colburn (γενν. 1972, Αμερική)
Δύση Άγρια… ή πώς ανακάλυψα το Πάθος μου για Ταξίδια και συνάντησα τον Old Shatterhand, 2017
Animation (έγχρωμο, με ήχο), 9:09’.

Τα σχολαστικά stop animation φιλμ της Martha Colburn χαρακτηρίζονται από ζωηρές εικόνες και συνεχή ρυθμό. Η δουλειά της είναι συχνά αποτέλεσμα εντατικής έρευνας και επίπονης διαδικασίας. Η Colburn συνήθως συνδυάζει ευρεθείσες εικόνες (found imagery) με φιγούρες και τοπία κομμένα από χαρτί, τα οποία έχει ζωγραφίσει και σχεδιάσει η ίδια, και έντονα soundtrack. Αυτό το ιδιαίτερα συμπυκνωμένο animation φιλμ είναι ένα ντοκιμαντέρ για μία δημιουργό ταινιών, την ίδια την Colburn, που κάνει μία ταινία για τον Γερμανό συγγραφέα Karl May (1842-1912), γνωστό για τα μυθιστορήματα περιπέτειας που διαδραματίζονται στην παλιά αμερικανική Άγρια Δύση –την οποία ο ίδιος δεν επισκέφτηκε ποτέ, σε αντίθεση με τα όσα υποστήριζε. (Ένας από τους πρωταγωνιστές των βιβλίων του είναι και ο αναφερόμενος στον τίτλο του φιλμ της Colburn, ο Old Shatterhand). Μέσα από μία ερμηνεία tour de force, η Colburn αφηγείται, σε πρώτο πρόσωπο, τις περιπέτειες του ταξιδιού της, με στόχο τη διερεύνηση της ζωής του May, από την πατρίδα της, την Πενσυλβάνια, μέχρι τη Γερμανία, κοντά στη Δρέσδη, συμφύροντας το παρελθόν με το παρόν, με μοναδικό τρόπο. Στην πορεία, καταπιάνεται με επίκαιρα ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα και την εκπροσώπηση, την ένοπλη βία και τον πόλεμο. Οι εικόνες της Αμερικανικής Δύσης συνδυάζονται με πρόσφατες εικόνες κοινωνικής και πολιτικής έντασης.

Το έργο αυτό αμφισβητεί, με αναζωογονητικό τρόπο, τις αντιλήψεις μας για την αλήθεια και τη φαντασία. Η Colburn και ο May μοιράζονται το πάθος για ταξίδια (Wanderlust), την τάση δηλαδή να «ξεφύγουν» από το οικείο περιβάλλον τους (την πατρίδα της καλλιτέχνιδος στην αγροτική Πενσυλβάνια, στα βουνά της Απαλαχίας, και την πατρίδα του May στη Γερμανική Αυτοκρατορία του Kaiser Wilhelm, αντίστοιχα). Συνυφαίνοντας το stop-motion animation με τη φωτογραφία, το ευρεθέν βιντεοσκοπημένο υλικό, και την ημερολογιακή κινηματογράφηση, το έργο αυτό παραπέμπει σε φανταστικούς κόσμους και υποδεικνύει τη θέληση για απόδραση. Η Colburn φαίνεται να προτείνει πως η φαντασία και το όνειρο μπορούν να ανατρέψουν και να διαταράξουν θετικά τους περιορισμούς του πλαισίου της καθημερινότητας, και να διευρύνουν τους ορίζοντές μας.

Η ίδια η καλλιτέχνιδα, έχει επισημάνει: «Η βασική ιδέα πίσω από το φιλμ είναι ότι η τέχνη είναι κάτι μέσα από το οποίο βιώνουμε τον κόσμο, πραγματικό ή φανταστικό, και το μοναδικό πράγμα που αντιπροσωπεύει την ελευθερία, ανεξάρτητα με τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει ο καθένας μας».

Kahlil Joseph (γενν. 1981, Αμερική)
Until the Quiet Comes,2012
Βίντεο (έγχρωμο, με ήχο), 3:49’.
Ο Kahlil Joseph, ο πολυτάλαντος καλλιτέχνης, κινηματογραφιστής και σκηνοθέτης μουσικών βίντεο, είναι ενεργό μέλος της ομάδας What Matters Most, με βάση το Seattle. Η online αυτή κολεκτίβα καθοδηγείται από μία νέα γενιά καλλιτεχνών και κινηματογραφιστών, και επιδιώκει τη βελτίωση των επιμέρους τεχνών των μελών της, μέσω της συνεργασίας.

Το βίντεο του Joseph, με τίτλο Until the Quiet Comes, αντικατοπτρίζει με επιτυχία το περίπλοκο ηχητικό κομμάτι και το στυλ του ηλεκτρονικού μουσικού, DJ, σκηνοθέτη και ράπερ, Flying Lotus. Το βίντεο περιστρέφεται γύρω από τον εκπληκτικό χορευτή του δρόμου, Storyboard P, του οποίου το απόκοσμο performance διαδραματίζεται ανάμεσα στους θεατές της γειτονιάς, στις εργατικές κατοικίες (housing projects) του Los Angeles, δηλαδή της πατρίδας του Flying Lotus. Σε αυτή την κοινότητα, όπως η χαρά συγκατοικεί με τον πόνο, έτσι και η εκδήλωση της αγάπης πάει χέρι-χέρι με το θανατηφόρο μίσος προς τον εαυτό, όπως αποδεικνύεται από το σώμα του Storyboard, που κείτεται νεκρό από πυροβολισμό. Ο αποπροσανατολιστικός συναισθηματικός ίλιγγος που προκαλείται από τη θέαση του σώματος, ενισχύεται από το γεγονός ότι ο Joseph «παίζει» με το χρόνο και την αφήγηση, παρουσιάζοντας αντίστροφα μία σκηνή, ενός άντρα που τρέχει, προσπερνώντας το νεκρό σώμα. Είναι αυτός που πυροβόλησε τον Storyboard; Τρέχει πριν ή μετά τον πυροβολισμό;

Η αφήγηση υπογραμμίζει έμμεσα τη γειτνίαση του θανάτου και της ζωής –της τραγωδίας και της εκστατικής χαράς– υπό τη συνεχή υπενθύμιση των αστυνομικών ελικοπτέρων που βρίσκονται παντού, όπως τα αστέρια στον καλοκαιρινό ουρανό. Διάφορα αγόρια τρέχουν ανέμελα μέσα σε μια άδεια αλάνα. Είναι ανέμελα, καθώς είναι υπερβολικά νεαρά για να σκεφτούν πως το καλοκαίρι τελειώνει.

Erkan Özgen (γενν. 1971, Ντέρικ, Μάρντιν, Τουρκία)
Η Χώρα των Θαυμάτων, 2016
Βίντεο (έγχρωμο, με ήχο), 3:54’.

Ο Erkan Özgen είναι ένας Κούρδος καλλιτέχνης, επιμελητής και οικολογικός ακτιβιστής από την Τουρκία, που ζει και εργάζεται στο Ντιγιαρμπακίρ. Το αποστομωτικό αυτό βίντεο είναι η απάντησή του στον πόλεμο της Συρίας, μέσω μιας ελάχιστα επεξεργασμένης ενσώματης κατάθεσης που περικλείει είδη ντοκιμαντέρ της τέχνης, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, του ακτιβισμού, αλλά και κάθε είδους έρευνας τα οποία καταγράφουν «μαρτυρίες».

Με τον ειρωνικό τίτλο Wonderland (Η Χώρα των Θαυμάτων), το σοκαριστικά εύγλωττο αυτό έργο δίνει φωνή σε έναν δεκατριάχρονο κωφάλαλο επιζώντα της σφαγής στο Κομπάνι, που ονομάζεται Μοχάμεντ. Το νεαρό αγόρι από τη Συρία ήταν πρόσφυγας στην Τουρκία, όταν προσφέρθηκε εθελοντικά να μοιραστεί την ιστορία του, ωθώντας τον καλλιτέχνη να τον κινηματογραφήσει, με τη συγκατάθεση της οικογένειάς του. Με άναρθρους ήχους και δραματικές χειρονομίες αφηγείται τις εφιαλτικές αναμνήσεις των γεγονότων που ανέτρεψαν την παιδική του ηλικία: την βίαιη πολιορκία της πρωτίστως κουρδικής πόλης στην αυτόνομη περιοχή Ρογιάβα της Βόρειας Συρίας από το ISIS, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2014, και την απόδρασή του. Οι εμπειρίες της αιμοβόρας και απάνθρωπης αγριότητας και της στέρησης, που ο Μοχάμεντ μοιράζεται με πάθος που προδίδει περισσότερο την επιτακτική ανάγκη του να τις κοινοποιήσει παρά θλίψη, βοηθούν τον Özgen να καταγγείλει την επίθεση γενοκτονίας κατά των Κούρδων στο Κομπάνι από το ISIS, καθώς και να αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με την συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή. Η ασάφεια της αυτοσχέδιας νοηματικής γλώσσας του Μοχάμεντ, και των αποκαλύψεών της, επιτρέπουν στον καλλιτέχνη να μετατρέψει έναν τόσο συναισθηματικά φορτισμένο απολογισμό της αδιανόητης βαρβαρότητας της επίθεσης και της αντίστασής της, σε μία ισχυρή κραυγή ενάντια σε όλους τους πολέμους και στις φρικαλεότητές τους, ενώ παράλληλα καταφέρνει να τονίσει, πειστικά και με σεβασμό, την αδυναμία απεικόνισης της οδύνης των άλλων, και την αναπόφευκτη ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα της καταγραφής και μετάδοσης των δεινών τους από τα μέσα ενημέρωσης και την τέχνη.

Η Χώρα των Θαυμάτων συμπεριλήφθηκε στην 15η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης το 2017, και έλαβε το βραβείο Vision Award 2016 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου POLARIZED!, το οποίο είχε ως θεματική τον πόλεμο και την ειρήνη.

Didem Pekün (γενν. 1978, Κωνσταντινούπολη)
άνθρωποι και ζάρια, 2016
Δικάναλο βίντεο (ασπρόμαυρο, έγχρωμο, με ήχο), 43:06’.

Το άνθρωποι και ζάρια της Didem Pekün είναι ένα ημερολογιακό δοκίμιο (essay film), το οποίο γυρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη και στο Λονδίνο μεταξύ 2011 και 2015, και αποτελεί ένα πολυσήμαντο αρχείο της εποχής μας, υπό τη μορφή επιλεγμένων σελίδων ενός οπτικοακουστικού ημερολογίου.

Συνδυάζοντας τη διαλεκτική αντιπαράθεση λέξεων και εικόνων σε δύο οθόνες, με τη δίγλωσση αφήγηση της καλλιτέχνιδος, αποδίδει εύγλωττα τη διάσπαση που χαρακτηρίζει τη διαπολιτισμική ύπαρξή της, υπό τη συνεχή μετατόπισή της ανάμεσα στην πόλη από την οποία προέρχεται και την πόλη της νέας Ευρωπαϊκής υπηκοότητάς της, ενώ παράλληλα διερευνά κριτικά τη διασταύρωση του εαυτού και της ιστορίας στο πλαίσιο των πρόσφατων στροφών και ρήξεών της. Ξεκινώντας με σκηνές από τις διαδηλώσεις του κινήματος Occupy Movement στο Λονδίνο (2011), και τελειώνοντας με τις επιθέσεις του ISIS στο Κομπάνι (2014) και μία ομιχλώδη θέα του Λονδίνου, η Pekün συνθέτει σημαντικές στιγμές και ειδυλλιακές όψεις της καθημερινότητάς της με συμβάντα της κοινωνικοπολιτικής επικαιρότητας που την πλαισιώνουν, είτε τα βίωσε άμεσα είτε μέσω των ειδήσεων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, αναμιγνύοντας σταθερές και κινούμενες εικόνες που προέρχονται από τα κοινωνικά μέσα ή από τον ίδιο της τον φακό. Εκ του αποτελέσματος, το άνθρωποι και ζάρια εξιστορεί επιλεκτικά μία ταραχώδη τετραετή περίοδο, καταγράφοντας – μέσω ενός συχνά ποιητικού, υποκειμενικού φίλτρου– την επισφάλεια, τη βία, τον πόλεμο, τον ρατσισμό, τον εθνοθρησκευτικό φονταμενταλισμό και την τρομοκρατία που σηματοδοτούν τη ζωή στην Τουρκία και σε ολόκληρο τον κόσμο σήμερα, μαζί με την άνοδο της ελπίδας, υπό τη μορφή της ανατροπής, των διαδηλώσεων και των κοινωνικών κινημάτων. Μεταξύ των πρόσφατων ιστορικών γεγονότων της αφήγησής της, ξεχωρίζουν οι διαδηλώσεις του πάρκου Γκεζί, για το μετασχηματιστικό τους ρόλο στην καλλιέργεια της πολιτικής υποκειμενικότητας και του ονείρου ενός κοινού κόσμου, καθώς και για την «απέλπιδα ελπίδα» μίας ρίψης των ζαριών.

Ο τίτλος της ταινίας (of dice and men) επικαλείται τις πραγματικότητες της μεταναστευτικής εργασίας στην εποχή της Μεγάλης Ύφεσης στο βιβλίο του John Steinbeck, Άνθρωποι και Ποντίκια (Of Mice and Men), τοποθετώντας κριτικά αυτή την αυτοβιογραφική εξερεύνηση του εκτοπισμού και του ανήκειν από την Pekün, στην εποχή του παγκόσμιου καπιταλισμού και των νέων συνόρων. Αναφέρεται, επίσης, στο στοιχειωτικό μοτίβο μιας γυναίκας που ρίχνει ζάρια, το οποίο δομεί το φιλμ ως κεντρικός συμβολισμός των περιορισμένων συνδυασμών της τύχης και των δυνατοτήτων δράσης που διέπουν την επαναληπτικότητα της ιστορίας και της ζωής, καθώς και τα καλά και τα κακά «νέα», ή τις χαρές και τις τραγωδίες που εναλλάσσονται σε αυτό το φιλμ.

Wong Ping (γενν. 1984, Χονγκ Κονγκ)
Οι Μύθοι του Wong Ping 1, 2018
Animation βίντεο (έγχρωμο, με ήχο), 13:00’.

Ο Wong Ping είναι ένας αυτοδίδακτος animator, ο οποίος έχει αποκτήσει σημαντικό διαδικτυακό κοινό χάρη στα «παιδιάστικα» καρτούν του, που καταπιάνονται με δυσάρεστα θέματα. Οι τρελές, ονειρικές του ταινίες, πολύ συχνά κρύβουν περίεργες ιστορίες που θα ήταν δύσκολο να τις παρακολουθήσει κανείς, αν δεν ήταν σε μορφή animation. Το εκκεντρικά διασκεδαστικό του animation, με τίτλο Οι Μύθοι του Wong Ping 1 αφορά την καθημερινή ζωή στο Χονγκ Κονγκ –τα μουσικά κλαμπ και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, καθώς και τις οικονομικές ανησυχίες που τείνουν να «σπάνε» και να απομονώνουν τους ανθρώπους της γενιάς του. Στο βίντεο, τα μοτίβα που μοιάζουν με πλέγματα, παραπέμπουν στη βαθιά ψηφιακή δομή του έργου, ενώ οι κομιξάτες εικονογραφήσεις παρουσιάζουν μία σειρά από παράξενους ηθικούς μύθους. Το έργο παρουσιάζει την ιστορία της Elephant (Ελεφαντίνα), μιας διανοούμενης που ανακαλύπτει το «τρίτο της μάτι», του Chicken (Κοτόπουλου), ενός αστυνομικού με σύνδρομο Tourette, ο οποίος σκοτώνει κατά λάθος την οικογένειά του, και του Tree (Δέντρου), ενός επιβάτη λεωφορείου, ο οποίος αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τους πιο σκοτεινούς του φόβους. Οι χαρακτήρες, που έχουν αποδοθεί με έντονα χρώματα και ναΐφ σχεδιασμό, είναι σίγουρα «ελαττωματικοί». Ο Wong Ping σχολιάζει την κάθε μία από τις ιστορίες τους με ένα σύντομο, θεμελιώδες ρητό, μέσα από το οποίο οι πολιτικές του πεποιθήσεις μοιάζουν τόσο υπαρξιακές, όσο και περιστασιακές. Ο καλλιτέχνης έγραψε πρόσφατα:

«Η παράδοση των μύθων που παρέχουν και από ένα ρητό, είναι σαν την παράδοση των καλλιτεχνικών σημειωμάτων… Προσπαθούν να εξηγήσουν το έργο, πολύ συχνά χωρίς να χρειάζεται. Αλλά, στην εποχή του Διαδικτύου, ίσως δεν έχουμε πια το χρόνο για μακράς διάρκειας παραμύθια –θέλουμε τα πάντα να είναι σύντομα και περιεκτικά».

Liliana Porter (γενν. 1941, Αργεντινή)
Actualidades / Έκτακτες Ειδήσεις, 2016
Ψηφιακό βίντεο (έγχρωμο, με ήχο), 22:00’.

Το δελεαστικό αυτό βίντεο της Liliana Porter ξεδιπλώνεται μέσα από μια σειρά από σύντομα, διεισδυτικά κεφάλαια-ιστορίες, με διακριτική παραξενιά και μια τάση για αθόρυβα ανατρεπτικό παραλογισμό. Έχει εμπνευστεί από το πρόσφατο φαινόμενο των σχεδόν πανταχού παρόντων έκτακτων ειδήσεων που αναστατώνουν απροσδόκητα τη ροή της καθημερινής μας ζωής. Σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασιακή απόδοση της Porter, τα θέματα αυτών των «ειδήσεων» βρίσκονται πάντα παγιδευμένα μεταξύ του συνηθισμένου και του ασυνήθιστου. Το βίντεο ξεκινά με ένα ταιριαστά υπαινικτικό απόσπασμα από τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες: «Δεν υπάρχει τίποτε στον κόσμο που να μην ξεθωριάζει από τη λήθη ή να μην παραλλάσσεται από τη μνήμη, ενώ κανείς δεν ξέρει σε τι εικόνες θα μεταφραστεί από το μέλλον».

Λίγο αργότερα, μία παιχνιδιάρικη εξερεύνηση της ανατροπής του γραμμικού χρόνου λαμβάνει χώρα υπό το βλέμμα του θεατή, συγχέοντας το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Η Porter δομεί την κάθε σκηνή στο Έκτακτες Ειδήσεις σαν να ήταν κομμάτι ενός ειδησεογραφικού δελτίου ή εφημερίδας, όπως «Τέχνες & Ψυχαγωγία», «Μόδα & Στιλ», «Εξωτερικές Ειδήσεις», «Ακίνητα», «Πρόγνωση Καιρού», και «Θρησκευτικά Θέματα», για να αναφέρουμε μερικά. Οι πρωταγωνιστές αυτών των σκηνών είναι μικρές φιγούρες, vintage παιχνίδια και διάφορα αντικείμενα μαζικής παραγωγής, επιλεγμένα από την τεράστια συλλογή της καλλιτέχνιδος, την οποία έχει συγκεντρώσει από τα πολυάριθμα ταξίδια της σε όλον τον κόσμο. Τοποθετημένοι σε απροσδόκητες καταστάσεις που αντιπαραθέτουν διαφορετικές εποχές και πολιτιστικές/ιστορικές αφηγήσεις, οι περίεργοι αυτοί χαρακτήρες, μεταμορφωμένοι σε ευάλωτα ανθρώπινα υποκατάστατα, είναι ανοιχτοί σε πολιτικές και υπαρξιακές ερμηνείες. Η εικόνα και ο ήχος είναι δύο χαρακτηριστικά συνυφασμένα στοιχεία στο έργο της Porter. Με τις συνθέσεις και την ενορχήστρωση της Sylvia Meyer, τα κεφάλαια του Έκτακτες Ειδήσεις αποδίδουν καυστικά τις ασυμφωνίες και τις ευαισθησίες της ανθρώπινης ζωής. Το αποτέλεσμα είναι ένας «ανεμοστρόβιλος» γοητείας, παιχνιδιάρικης διάθεσης, ενσυναίσθησης, ειρωνείας, και παραλογισμού, φαινομενικά «τυλιγμένων» σε ένα βίντεο.

Jérémie Reichenbach (γενν. 1975, Γαλλία)
Les corps interdits (Απαγορευμένα Κορμιά), 2016
Φιλμ (ασπρόμαυρο, έγχρωμο, με ήχο), 12:30’.

Στο αριστοτεχνικό αυτό documentarie decréation, ο Γάλλος σκηνοθέτης Jérémie Reichenbach ανοίγει ένα «οδυνηρό» παράθυρο στην κατά τα άλλα αόρατη ύπαρξη των προσφύγων που ζούσαν στον καταυλισμό κοντά στο Καλαί (στη Βόρεια Γαλλία), κατά την περίοδο της κινηματογράφησης. Έχοντας πρώτα διασχίσει αρκετές διαφορετικές χώρες –κάποιοι μέσα από τα Βαλκάνια, άλλοι από τη Λιβύη, την Ελλάδα και την Ιταλία– κατέληξαν εκεί, παγιδευμένοι. Εξακολουθούσαν να ελπίζουν ότι θα φτάσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά, εκτοπισμένοι, βρέθηκαν σε μία μόνιμη κατάσταση δραματικής αναμονής. Σπάνε τη σιωπή της «αορατότητάς» τους, καταγγέλλοντας τις απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες υποβάλλονται στη «ζούγκλα», όπως είναι γνωστός ο καταυλισμός προσφύγων στο Καλαί. (Ο καταυλισμός υπήρχε από τον Ιανουάριο του 2015 έως τον Οκτώβριο του 2016, όταν οι γαλλικές αρχές τον έκλεισαν.) Στην ταινία, δεν τους βλέπουμε ποτέ –τα σώματά τους είναι απαγορευμένα, όπως ακριβώς και η ίδια τους η ύπαρξη. Μονάχα ακούμε τις φωνές τους, ενώ ασπρόμαυρες εικόνες που καταγράφουν τη μιζέρια του καταυλισμού περνούν από τα μάτια μας, εμπλουτισμένες από φωτογραφικά καρέ που σταματούν στιγμιαία το χρόνο, δημιουργώντας έτσι μία μεγάλη οπτική ένταση.

Ο Reichenbach αφιερώνει την ταινία του «σε εκείνους που μου εμπιστεύτηκαν τη φωνή τους». Χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο του ντοκιμαντέρ με τρόπο ξεχωριστό, έτσι ώστε να παρουσιάσει ένα οπτικά ελκυστικό και συναισθηματικά ισχυρό διαλογισμό για την τραγική ύπαρξη των προσφύγων. Αποκαθιστά την ανθρωπιά τους. Η αγωνία τους είναι και δική μας αγωνία, ως συνάνθρωποι.

Κλείνοντας, ακούμε μία φωνή που δηλώνει: «Αυτό που συμβαίνει στο Καλαί είναι ντροπή για όλη την Ευρώπη! Αρκετά!» Η ταινία αυτή ανατρέπει τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις και, με αυτόν τον τρόπο, αντανακλά, σε βάθος, παγκόσμια υπαρξιακά ζητήματα, προκαλώντας νέες σκέψεις και συναισθήματα.

Belit Sağ (Τουρκία)
Ανατροπή, 2016
Βίντεο (έγχρωμο και ασπρόμαυρο, με ήχο), 4:59’.

Δουλεύοντας κυρίως με βίντεο, η Belit Sağ διερευνά θέματα που αφορούν την ταυτότητα και τον εκτοπισμό. Το σύντομο αυτό βίντεο εξετάζει την εμπειρία της πολιτικής και της προσωπικής ανατροπής, διερευνώντας, στην πορεία, τη μετασχηματιστική δύναμη που έχουν οι εικόνες στην καθημερινή ζωή. Επικεντρωμένο γύρω από τις έκτακτες ειδήσεις για την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος στην Τουρκία –την πατρίδα της καλλιτέχνιδος– τον Ιούλιο του 2016, όταν η ίδια ζούσε στο Άμστερνταμ, το Ανατροπή εκφράζει έντονα τον εκτοπισμό. Η Sağ θυμάται: «Δε μπορούσα να επιστρέψω στην Τουρκία. Παρακολουθούσα διαρκώς τις ειδήσεις». Το υλικό του ντοκιμαντέρ καταγράφει το περπάτημά της –μόνο τα πόδια της είναι ορατά, περπατάει χωρίς να φτάνει πουθενά, σα να παγιδεύεται σε μία κατάσταση μόνιμης αποξένωσης. Στο φόντο της κινηματογραφημένης αυτής περιπλάνησης, εμφανίζεται σύντομα ένα κολάζ ψηφιακών εικόνων που συλλέχθηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μαζί με σύντομα αποσπάσματα, κυρίως ασπρόμαυρα, από ταινίες που διερευνούν τη λεπτή γραμμή μεταξύ της πραγματικότητας και της φαντασίας –από Το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου (Γούντυ Άλλεν, 1985) και την τουρκική ταινία Zevmek Zamani (Καιρός για Έρωτα) του Metin Erksan. Η τελευταία ταινία, που διαδραματίζεται στην Κωνσταντινούπολη, παρουσιάζει την ιστορία ενός άνδρα που ερωτεύεται την εικόνα μίας γυναίκας, προτιμώντας την εικόνα από την ίδια τη γυναίκα –ένα σχόλιο σχετικά με την ικανότητα των εικόνων να μας κυριεύουν. Αυτά τα φανταστικά αποσπάσματα αντιπαρατίθενται με την πρόσφατη ιστορία: συγκεκριμένα, μοιράζονται το πλάνο με τις εικόνες του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, οι οποίες μεταδίδονται ζωντανά από την τουρκική τηλεόραση, μέσω κινητού τηλεφώνου, καθώς παρακινεί τους υποστηρικτές του να βγουν στους δρόμους και να αντιταχθούν στο επικείμενο πραξικοπήμα• καθώς και με εικόνες από την τελευταία τηλεοπτική ομιλία του Προέδρου της Ρουμανίας, Νικολάε Τσαουσέσκου, προς τις μάζες, το 1989, που καταγράφουν την καθοριστική στιγμή που κατέστη σαφές ότι είχε χάσει την επιρροή του στο πλήθος. Το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ συμπυκνωμένο, προσωπικό σύμπαν που ταλαντεύεται ανάμεσα σε μία καταπιεστική αίσθηση εγκλωβισμού και στην ενστικτώδη παρόρμηση για απόδραση. Το Ανατροπή προσφέρει έναν διαλογισμό για την αβεβαιότητα του μέλλοντος, ενώ παράλληλα επιβεβαιώνει την ανθεκτική ελπίδα στις μετασχηματιστικές δυνατότητες της αλλαγής.

Γιώργος Ζώης (γενν. 1982, Ελλάδα)
8η Ήπειρος, 2017
Φιλμ (έγχρωμο, με ήχο), 11:02’.

Μέσα από αυτή την ταινία, που έκανε πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας το 2017, ο Έλληνας καλλιτέχνης και σκηνοθέτης, Γιώργος Ζώης, δίνει πνοή σε έναν οδυνηρό διαλογισμό για τα κύματα των προσφύγων στις ακτές της Ευρώπης, και συγκεκριμένα στην Ελλάδα. Το οπτικά εκπληκτικό έργο του Ζώη ανοίγει με μία εικόνα της ανοιχτής γαλάζιας θάλασσας, με τη θέα του ορίζοντα να υποδηλώνει κόσμους μακρινούς, και την πιθανή συνάντηση διαφορετικών πολιτισμών. Η κάμερα εφιστά την προσοχή μας σε ένα έντονα πορτοκαλί αντικείμενο που επιπλέει στο μπλε της θάλασσας: αναγνωρίζουμε ότι πρόκειται για ένα σωσίβιο. Σταδιακά, χιλιάδες από αυτά τα σωσίβια συγκεντρώνονται σε μία παλιά εγκαταλελειμμένη χωματερή στο νησί της Λέσβου. Παίρνοντας το σχήμα ενός βουνού, το νέο αυτό τεχνητό τοπίο, μετατρέπεται φαινομενικά σε κομμάτι της γύρω φύσης. Το περίγραμμά του έρχεται σε αντιπαράθεση με τις απαλές κορυφογραμμές των γύρω βουνών. Η μοναδική ανθρώπινη παρουσία είναι αυτή ενός εργάτη• του προσωρινού κατοίκου ενός τόπου που μοιάζει με ξένο πλανήτη ή μια νέα ήπειρο, την 8η Ήπειρο. Όπως σχολίασε ο Ζώης: «Αυτό το νεκροταφείο των σωσιβίων αποτελεί σύγχρονο μνημείο του παράλογου κόσμου μας. Δεν απεικονίζει μόνο τα επακόλουθα αυτής της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών στον 21ο αιώνα. Μας στοιχειώνει με εικόνες που χαράσσονται βαθιά στην ύπαρξή μας, και μεταφέρουν ένα πανανθρώπινο νόημα ζωής που ξεπερνά τις καθημερινές ειδήσεις».

Ο Φάρος στο ΚΠΙΣΝ, όπου θα προβληθεί η ταινία του Ζώη, έχει θέα τη Μεσόγειο Θάλασσα, καθώς η σχέση του αρχιτεκτονικού συγκροτήματος του ΚΠΙΣΝ με το νερό (και το λιμάνι του Φαληρικού κόλπου) έχει σκόπιμα αποκατασταθεί από τον αρχιτέκτονα Renzo Piano και το σχεδιασμό του. Πρόκειται για την ίδια Μεσόγειο Θάλασσα που παρακολουθούμε στο 8η Ήπειρος και είναι απολύτως ταιριαστό ο χώρος της έκθεσης και η ίδια η τέχνη που παρουσιάζεται μέσα σε αυτόν να αλληλοσυνδέονται, πυροδοτώντας έτσι νέες σκέψεις και προβληματισμούς.