Paul Chan: Ομηρικά γλυπτά από αέρα και νάυλον στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Αυτοί είναι η κινητήρια δύναμη που προσδίδει όγκο και κίνηση στα γλυπτά του Τσαν, φτιαγμένα από ελαφρύ νάυλον, που με τον αέρα φουσκώνουν και, χάρη στο γεγονός ότι είναι ακέφαλα, με μια τρύπα στη θέση του κρανίου, μπορούν να κινούνται.

Η πρώτη εντύπωση του θεατή είναι πως η κίνηση των γλυπτών από τον αέρα είναι τυχαία –όμως παρατηρώντας προσεκτικά καταλαβαίνει ότι η κίνησή τους είναι συγκεκριμένη, πάντα η ίδια, μελετημένη ώστε να μεταδίδει στον θεατή την αίσθηση που θέλησε να τους προσδώσει ο καλλιτέχνης. Όπως είπε άλλωστε, τα υλικά του είναι μετρημένα με ακρίβεια χιλιοστού του γραμμαρίου, αφού διαφορετικό βάρος θα απέδιδε διαφορετική κίνηση στο γλυπτό. «Χρειάστηκε να πάρω στο εργαστήριο μια ζυγαριά ακριβείας, σαν αυτές που έχουν οι ναρκέμποροι», είπε χαμογελαστός.

Ο οργανισμός ΝΕΟΝ, που διοργανώνει την έκθεση, γιορτάζοντας έτσι τα πέντε χρόνια δημόσιας δραστηριοποίησής του, ζήτησε από τον Πολ Τσαν να καταθέσει, μέσα από τη δουλειά που παρουσιάζει, την δική του ερμηνεία για την έννοια της «πολυτροπικότητας», χαρακτηριστικό που Όμηρος αποδίδει στον Οδυσσέα. Ο ίδιος απάντησε με μια σειρά έργων που εμπνέονται, αφενός, από τους ήρωες του ομηρικού έπους, τον πολυμήχανο Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, την Πηνελόπη, αφετέρου, με έναν διάλογο πάνω σε ένα αγαπημένο θέμα της ζωγραφικής ήδη από τον 19ο αιώνα, τους «Λουόμενους». Ιδιαίτερα οι αναφορές του Τσαν στον Ματίς, τόσο στα ατόφια, πλακάτα χρώματα όσο και στο σχήμα των μορφών, είναι ομολογημένες και εμφανείς.

Τα γλυπτά και οι γλυπτικές εγκαταστάσεις συνοδεύονται παράλληλα με μια σειρά εκθεμάτων που αναδεικνύουν τη διαδικασία κατασκευής του έργου: υφασμάτινα προπλάσματα των μορφών, ιδιοκατασκευασμένοι κάνναβοι που θυμίζουν ιδεογράμματα, ακόμη και «καλώδια αυτοκτονίας», που απολήγουν κι από τις δύο μεριές σε «αρσενικά» βύσματα, τα οποία χρησιμοποιεί στο εργαστήριο.

Ήδη η «ανάλαφρη» εικόνα των γλυπτών του Τσαν αρχίζει να ραγίζει. Παρατηρώντας ένα απ’ αυτά, μια μαύρη φιγούρα με το κεφάλι σκυμμένο σε μία δυσεξιχνίαστη στάση, να κινείται σπασμωδικά, προσπαθώντας λες να αναπνεύσει (τα γλυπτά της έκθεσης ανήκουν σε μια ευρύτερη σειρά με τίτλο «Breathers» δηλαδή «Αναπνέοντες»), ο επισκέπτης υποπτεύεται κάτι αρκετά δυσοίωνο πίσω από τα λαμπερά χρώματα.

Πλάι σε μια σύνθεση χαρούμενων λουομένων –που θυμίζουν έντονα τον «Χορό» («La danse») του Ματίς– παρατηρούμε πεταμένα πλάι τους στην ακρογιαλιά ένα πορτοκαλί σωσίβιο και μια ασημένια θερμική κουβέρτα, σύμβολα και τα δύο της προσφυγικής κρίσης, που δημιουργούν μια εντονότατη αντίθεση. «Η αντίθεση ανάμεσα στις εικόνες των αμέριμνων παραθεριστών και των προσφύγων που έφταναν δίπλα τους στην παραλία με σημάδεψε», είπε ο Τσαν.

Χρησιμοποιώντας την χωροθέτηση της αίθουσας, που καταλήγει σε ένα τυφλό σημείο, εκμεταλλεύτηκε το αδιέξοδο για να τοποθετήσει στο τέλος τον ίδιο τον «Φτωχοδυσσέα» («Poorodysseus»), ένα γλυπτό φαλλικό, το μόνο που είναι «σαβανωμένο» μέσα σε προθήκη, παγιδευμένο ανάμεσα στην Κίρκη και την Καλυψω –που συμβολίζονται χιουμοριστικά από δύο μονοκίνι– όπως διευκρίνισε ο επιμελητής της έκθεσης Sam Thorne, διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Νότιγχαμ.

Ατόφια χρώματα, λοιπόν, που δεν αναμιγνύονται ποτέ, ούτε ακουμπούν το ένα το άλλο, όπως αυτά που χρησιμοποιεί στις ζωγραφισμένες από τον ίδιο πετσέτες των «λουομένων» του· αποτελούν, όπως είπε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, μια αναφορά στη σημερινή Αμερική του Τραμπ, που από χωνευτήρι μετατρέπεται σε μια κοινωνία δυσανεκτική απέναντι στην φυλετική, ταξική ή εθνοτική ανάμειξη… Αντίθετα, στην Αθήνα, όπως είπε, γοητεύτηκε από τη λέξη «ξενία»: «Μου άρεσε η έννοια, αλλά και ο ήχος της λέξης στα ελληνικά».