Μια (φορτισμένη) μέρα στους Δελφούς με το Θόδωρο Τερζόπουλο

Ο μύθος λέει πως ο Δίας απελευθέρωσε δύο αετούς, τον ένα στη Δύση και τον άλλο στην Ανατολή και η συνάντηση τους θα ήταν εκείνη που θα όριζε τον ομφαλό της Γης. Λίγο πριν το σούρουπο, μια γκρίζα κωνική πέτρα πλάϊ στο θησαυρό των Αθηναίων στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών υπενθυμίζει πως το κέντρο του κόσμου βρίσκεται σ’ αυτά τα ανηφορικά χώματα· και πως ο Θόδωρος Τερζόπουλος έχοντας πετάξει σαν αετός από τη μια άκρη της γης στην άλλη ορίζει ομοίως το κέντρο του εδώ· στον ίδιο τόπο.

Σκαρφαλώνοντας στα μαρμάρινα σκαλοπάτια που οδηγούν στο Αρχαίο Θέατρο των Δελφών – αυτό το κορυφαίο μνημείο της τέχνης κουρνιασμένο στις πλαγιές των Φαιδριάδων – τα πρόσωπα γύρω αναψοκοκκινίζουν από τη ζέστη του καλοκαιριού αλλά και από μιαν ανομολόγητη ανυπομονησία. Το άνοιγμα του θεάτρου, σπάνιο στο πέρασμα των χρόνων λόγω των μεγάλων φθορών που έχει υποστεί εν τω μεταξύ, στεφανώνεται από τη συγκυρία των «Τρωάδων», της σκηνοθεσίας του Θόδωρου Τερζόπουλου (που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα ακριβώς ένα χρόνο πριν στο Αρχαίο Ωδείο της Πάφου).

 
_{Προκόπης Αγαθοκλέους, Νιόβη Χαραλάμπους και Σάββας Στρούμπος σε σκηνή των «Τρωάδων».} 

Η πρόβλεψη για τη φιλοξενία 400 θεατών στην παράσταση του Σαββάτου (όπως και σε αυτήν της Παρασκευής) έχει, προ πολλού, ακυρωθεί. Το ενδιαφέρον για την επιστροφή του Τερζόπουλου στην πηγή των ονείρων του – αφού το 1986 θα ανέβαζε στο Αρχαίο Στάδιο των Δελφών τις πρώτες «Βάκχες» του ιδρύοντας το Αττις – είναι καθολικό. Μια ουρά τουλάχιστον 150 ατόμων περισσεύει στην είσοδο του χώρου ενώ ήδη έχουν διατεθεί 500 δελτία εισόδου. Οι υπόλοιποι σχηματίζουν ήδη μια σιωπηλή πομπή προς το θέατρο για να νιώσουν σύντομα πως η αίσθηση της συμμετοχής σε μια τελετουργία κάθε άλλο παρά ψευδαίσθηση είναι· απεναντίας είναι προϋπόθεση.

  
_{Η εικαστική εγκατάσταση της παράστασης δια χειρός Τερζόπουλου.}

Μια σπείρα από φθαρμένα δερμάτινα στρατιωτικά άρβυλα καταλαμβάνουν την ορχήστρα των Δελφών φυλακίζοντας στο κέντρο τους τον Τουρκοκύπριο ηθοποιό Ερντογάν Καβάζ, γόνο της διχοτομημένης πόλης της Λευκωσίας, που μοιρολογεί ακατάληπτα στα τουρκικά. Οι «Τρωάδες» του Θόδωρου Τερζόπουλου έρχονται σαν μια πολυφωνική και πολυγλωσσική προσέγγιση κατά του πολέμου και των δεινών του· όπου ηθοποιοί από εύφλεκτα μέρη του κόσμου οι οποίοι βιώνουν το δράμα του διχασμού – τη Μόσταρ της Βοσνίας, την Ιερουσαλήμ, τη Λευκωσία αλλά και τη Συρία, την Ελλάδα, την Κροατία – δηλώνουν πως οι συγκρούσεις, η προσφυγιά είναι κοινά μοιραίες για όλους και πως ο θρήνος της τραγωδίας αξιώνει να σχηματίσει μια γέφυρα μεταξύ των ανθρώπων.

_{Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη στο ρόλο της Εκάβης.}

Κάτω από το φως της μέρας που αργοσβήνει ο θίασος του Τερζόπουλου με επικεφαλής την σπουδαία Δέσποινα Μπεμπεδέλη υπόσχεται σύσσωμος, συμπαγής κι απόλυτος πως «Θα ‘ρθει μια μέρα»· κι αυτή η υπόσχεση εκκρεμής αλλά επείγουσα αντιλαλεί με ορμή στα βράχια των Φαιδριάδων που σαν φυσικό ηχείο στέλνουν πίσω την κραυγή να την ακούσουν ξανά και ξανά οι θεατές και να την κοινωνήσουν. Με συγκινησιακή σφοδρότητα χτυπούν τα λόγια τους στο κοίλον των Δελφών, ο σπαραγμός της Εκάβης – Μπεμπεδέλη ως «θλιβερό ναυάγιο της ζωής» μοιάζει να μπορεί να ραγίσει και βουνά, υπογραμμίζοντας τον πρόδηλο ανθρωπισμό που διέπει το έργο του Τερζόπουλου.

_{Στιγμιότυπο από τη στιγμή της υπόκλισης.} 

Ορθιοι οι 600 και πλέον θεατές, με την ίδια ένταση που κομίζει η παράσταση, χειροκροτούν κι επευφημούν τους πρωταγωνιστές της για το διονυσιακό θυμό, τη σεισμική παραφορά που κατέχει τα σώματα και τις φωνές τους. Μόλις σμίξει κι ο δάσκαλος Τερζόπουλος μαζί τους στην υπόκλιση, το χειροκρότημα θα παραταθεί, τα χέρια δεν θα κουραστούν να επιβραβεύουν αυτή την συνταρακτική προσωπική και συνάμα συλλογική εμπειρία που επιφύλασσε το θέατρο του και που, όσο εκείνος μεγαλώνει αντί να κοπάζει, θεριεύει.

_{Σε μια από τις συνεδρίες του συμποσίου οι Ε. Μπάρμπα, Ζ. Φρετ, Κ. Αρβανιτάκης, Γ. Σαμπατακάκης, Ιλ. Δημάδη και Φ. Ράτατζ.} 

«Η αξία του Τερζόπουλου μας πλουτίζει το μυαλό, μας μπερδεύει γιατί τελικά βρισκόμαστε να μιλάμε με δικά του λόγια για τον εαυτό μας· κι ίσως αυτό να είναι μια κάθαρση» έλεγε νωρίτερα στη διάρκεια του αφιερώματος που προς τιμήν του πρώτου διοργάνωνε το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση,  ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, καθηγητής Ψυχανάλυσης στο Πανεπιστήμιο McGill. 

_{Ο Εουτζένιο Μπάρμπα σε εισήγηση του.} 

Ανθρωποι από όλο τον κόσμο, ακαδημαϊκοί, σκηνοθέτες, μαθητές, θεατρολόγοι, ερευνητές, ηθοποιοί, άνθρωποι που, όπως αυθόρμητα, είπε ο Δανός σκηνοθέτης και ιδρυτής της Διεθνούς Σχολής Θεατρικής Ανθρωπολογίας Εουτζένιο Μπάρμπα «έχουν ξοδέψει τη μισή ζωή τους για να μελετούν το έργο του» βρέθηκαν στους Δελφούς για τέσσερις ημέρες όχι μόνο για να τιμήσουν αυτή τη διεθνή προσωπικότητα αλλά και να προσπαθήσουν να την αποκωδικοποιήσουν. «Τι μας εντυπωσιάζει στο θέατρο του Τερζόπουλου;» συνέχιζε ο Μπάρμπα ρωτώντας ρητορικά. «Η ακρίβεια της κάθε κίνησης και του κάθε ήχου. Αυτή είναι μια εκφραστική πρόκληση που όμοια της δεν υπάρχει. Ο Τερζόπουλος μας έμαθε πως στο θέατρο υπάρχουν κι άλλες γλώσσες».

_{Επίδειξη της, παγκοσμίου φήμης, μεθόδου από τον Θόδωρο Τερζόπουλο.} 

Η σωματικότητα που μπαίνει στο επίκεντρο του σκηνικού σύμπαντος του Ελληνα σκηνοθέτη αποθεώθηκε από τους περισσότερους εισηγητές ως το υλικό εκείνο που «ενθαρρύνει την παγκόσμια επικοινωνία, που αποδίδει στην τραγωδία ένα παγκόσμιο χαρακτήρα και δίνει τη δυνατότητα στο θέατρο του να μεταβαίνει από τον έναν πολιτισμό στον άλλο» συμπύκνωνε χαρακτηριστικά η Αύρα Σιδηροπούλου, επίκουρη καθηγήτρια στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου.

Πόσω μάλλον, όταν στην, πάσης φύσεως, αδράνεια της εποχής μας, η σωματικότητα που προάγει ο Τερζόπουλος ανάγεται σε επαναστατική πράξη. Η Μαρίκα Θωμαδάκη, καθηγήτρια Θεωρίας και Σημειολογίας του Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών θα υπερθεμάτιζε εδώ πως «ό,τι αναπνέει είναι επαναστατικό. Η πολιτική ανυπακοή είναι δικαίωμα μας και πρέπει να επιστρέφουμε σε αυτό».

Η πολιτική ιδέα για το θέατρο, η αγωνία για τον πάσχων άνθρωπο, η σκέψη για ένα νέο ουμανισμό (όπως έχει χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης Φρέντι Ντεγκρούς), η αισθητηριακή εμπειρία του θεάτρου που αντλεί από την πρωτόγονη, μυστηριακή φύση του, η άσκηση και η εξέλιξη της διάσημης μεθόδου του, δεν αποτυπώθηκαν μόνο στα λόγια των εισηγητών που έσπευσαν από κάθε γωνιά του κόσμου αλλά και στις εικόνες μνήμης που ζωντάνευαν στα διαλείμματα του πολύπτυχου συμποσίου.

Οι προβολές ταινιών όσο και οι φωτογραφίες της Γιοχάνα Βέμπερ που έχουν εντυπωθεί ως εγκατάσταση στα παράθυρα του Συνεδριακού Κέντρου Δελφών ανακαλούν στιγμές από πάθος του έργου του εδώ και 30 χρόνια, στην Ελλάδα και στον κόσμο. Η αρχή των πάντων, οι πρώτες, εν Δελφοίς, «Βάκχες» του 1986, η «Αντιγόνη» του 1994, οι «Πέρσες» του 1991, οι «Επίγονοι» του 2003, ο «Ηρακλής μαινόμενος» και πάλι στους Δελφούς το 1999, όλα ξυπνούν μνήμες μιας τρομακτικά ανήσυχης διαδρομής και κορυφώνονται στο έργο του Αλέξανδρου Κόκκινου που αποδομεί εικαστικά φωτογραφίες της Βέμπερ στον «Διαμελισμό του Διονύσου».

Ακολουθώντας κάποια από τα χνάρια αυτής της διαδρομής, από τα γεμάτα αμφιθέατρα των συζητήσεων στα ζωηρά διαλείμματα για τσιγάρο και δροσερούς χυμούς μέχρι το προσκύνημα στο δελφικό ιερό, θα απαντήσει κανείς μύστες του έργου του Τερζόπουλου – ανάμεσα τους αρκετοί διακεκριμένοι και φωτισμένοι όπως εκείνος: Βασίλης Παπαβασιλείου, Ανατόλι Βασίλιεφ, Φρανκ Ράντατζ, Εουτζένιο Μπάρμπα, Φρέντι Ντεγκρoυς, Καλλιόπη Λεμού, Ελένη Βαροπούλου, Ζάροσλαβ Φρετ. Δίκαια το αφιέρωμα «Η επιστροφή του Διονύσου» παίρνει την τροπή μιας ολοκληρωμένης πράξης μύησης στο έργο του Θόδωρου Τερζόπουλου. Αλλά και όπως κάποιος είπε «ο θεός δεν έφυγε από εδώ· θα υπάρχει όσο υπάρχει η θεατρική τελετουργία».

Είπαν στο συμπόσιο για το Θόδωρο Τερζόπουλο:

«Ισως τελικά ο Θόδωρος Τερζόπουλος να θέλει να μας μεταφέρει κάτι από τον κρυμμένο κόσμο των άχραντων μυστήριων. Ξέρει καλά πως τα διαθέσιμα ιστορικά δεδομένα δεν επαρκούν για να μας επιβεβαιώσουν τι γινόταν σε αυτά. Ζητά, όμως, από τους ηθοποιούς του την υπέρβαση, μια ενεργοποίηση της φαντασίας που να αποκαλύπτει αυτόν τον άγνωστο κόσμο. Όπως οι πιστοί, προ της Θείας Κοινωνίας, προετοιμάζονται διπλά, σωματικά με τη νηστεία και πνευματικά με την προσευχή, έτσι και οι μύστες της μεθόδου του θεάτρου Άττις γυμνάζονται διττά: στο νου και στο σώμα και δη στο κρυμμένο σώμα».
Ιλειάνα Δημάδη, θεατρολόγος υπεύθυνη δραματουργίας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

«Το θέατρο του Τερζόπουλου προσφέρει τη δυνατότητα νέων δομών – όχι μόνο υπό την έννοια μιας ανανεωμένης αισθητικής αλλά και των νέων μορφών σκέψης και συναισθηματος».
Γιώργος Σαμπατακάκης, Επικούρος καθηγητής Θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών

«Η πολυφωνική προσέγγιση του έργου του Τερζόπουλου είναι μια πρακτική πολιτικής συνειδητότητας. Τα ταξίδια του ανά τον κόσμο τον έκαναν πιο ευαίσθητο πάνω στο πως η συνύπαρξη διαφορετικών γλωσσών ενδυναμώνει και ικανοποιεί μια επιθυμία υπέρβασης και σύνδεσης. Και τελικά μας βοηθά στην κατανόηση των πρωτογενών στοιχείων της ανθρωπότητας».
Αύρα Σιδηροπούλου, επίκουρη καθηγήτρια στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου

«Κάθε παράσταση του Θόδωρου Τερζόπουλου προτείνει μια πιθανή ουτοπία, ελεγχόμενη από μια πιθανή πραγματικότητα».
Μαρίκα Θωμαδάκη, καθηγήτρια Θεωρίας και Σημειολογίας του Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών