Ζογγολόπουλος – Χουλιαράς: «Μεσσάνα», διάλογος μετάλλων πάνω στην πέτρα

Ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης αναγνωρίζει ότι η συνύπαρξη σύγχρονης τέχνης και αρχαιολογικών χώρων προκαλεί συχνά δυσανεξία στους κύκλους των αρχαιολόγων –σε αντίθεση με τα μουσεία, όπου πλέον αποτελεί κοινό τόπο. «Ήδη έχω γίνει αποδέκτης τηλεφωνημάτων διαμαρτυρίας για την έκθεση μέσα στην Αρχαία Μεσσσήνη», λέει. «Όμως η Μεσσήνη υπήρξε μια ευημερούσα ελληνιστική και ρωμαϊκή πόλη, με κοσμοπολίτικο πνεύμα, που πάντα υποδεχόταν ξένους καλλιτέχνες. Στους υπαίθριους χώρους της είχαν ανεγερθεί 140 χάλκινοι αδριάντες και αγάλματα, ενώ τα μαρμάρινα φυλάσσονταν στο εσωτερικό των ναών και των δημόσιων κτιρίων».

Ίσως ήταν αυτό ακριβώς το στοιχείο που αποτέλεσε τη σπίθα για να γεννηθεί η ιδέα μιας έκθεσης δύο γλυπτών που κατεξοχήν έχουν χρησιμοποιήσει στο έργο τους πάσης φύσεως μέταλλα, σε έναν ισότιμο και δημιουργικό διάλογο μεταξύ τους και με τα ερείπια της αρχαίας πόλης.

Στον αρχαιολογικό χώρο τοποθετήθηκαν 11 γλυπτά του Γιώργου Ζογγολόπουλου και 11 γλυπτά του Γιώργου Χουλιαρά, μεγάλης κλίμακας και κατασκευασμένα για εξωτερικό χώρο, ακολουθώντας νοερά τη διαδρομή του επισκέπτη και υπογραμμίζοντας τη δομή, τον ρόλο και τη σημασία κάθε επιμέρους μνημείου (Κρήνη Αρσινόης, αρχαία Αγορά, Ασκληπιείο, Στάδιο, Παλαίστρα κ.ά.)

«Η οργανική σύνδεση των έργων με το αρχαίο μνημείο», τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Ίρις Κρητικού, «επιτρέπει στον επισκέπτη, όχι μόνο να έρθει σε επαφή με τα σύγχρονα έργα αλλά να προσεγγίσει καλύτερα και τα αρχαία. Επιτρέπει, παράλληλα, στους καλλιτέχνες να ξαναδούν το έργο τους διαφορετικά, μέσα από το πρίσμα των αρχαίων», λέει, υπογραμμίζοντας τα θετικά αποτελέσματα αυτής της «μετατόπισης».

Τα γλυπτά, χωροθετημένα με τρόπο ώστε να αποτελούν ξεχωριστές ενότητες αφιερωμένες σε κάθε έναν από τους δύο καλλιτέχνες ξεχωριστά, αλλά και να επιτρέπει τη συνομιλία μεταξύ τους, εκτίθενται «χωρίς φώτα, βάθρα, λεζάντες. Κάθε στοιχείο μοντέρνας έκθεσης αναιρείται», επισημαίνει ο διευθυντής του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου Άγγελος Μωρέτης. «Απλά, μαζί με τις πέτρες εμφανίζονται τώρα και σίδερα, μέταλλα παρόντα για να σηματοδοτήσουν την ποικιλομορφία της συζήτησης για το όραμα της δημόσιας γλυπτικής στη χώρα μας, το οποίο υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή ο Ζογγολόπουλος». Γι’ αυτό άλλωστε, όπως λέει, η έκθεση αρχίζει με το «Χέρι» του Ζογγολόπουλου, ένα μεγάλων διαστάσεων γλυπτό που απεικονίζει το χέρι του καλλιτέχνη, εκείνο από το οποίο ξεκινούν όλα…

Η παρέμβαση αυτή στον δημόσιο χώρο πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, σημείωσε, από την πλευρά του ο ομότιμος καθηγητής της ΑΣΚΤ Γιώργος Χουλιαράς, και μάλιστα «σε έναν χώρο που είναι ιδανικός. Το ένα γλυπτό φωτίζει το άλλο», συνέχισε, σημειώνοντας πως με τον Ζογγολόπουλο έχουν κοινά γνωρίσματα την επεξεργασία του υλικού, την έγνοια για τον δημόσιο χώρο και την κλίμακα.

Η «συγγένεια» των δύο καλλιτεχνών αναδείχθηκε για πρώτη φορά με την πραγματοποίηση της αφιερωμένης στον Ζογγολόπουλο έκθεσης «Σιωπηλή παρουσία», που διοργανώθηκε το 2016, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση. «Εκεί γεννήθηκε η ιδέα για τη Μεσσάνα», λέει η Ίρις Κρητικού.

Ο δωρικός τύπος του ονόματος της Μεσσήνης «Μεσσάνα» ανταποκρίνεται στη δωρικότητα του τοπίου και του έργου των δύο καλλιτεχνών, παρατηρεί ο Πέτρος Θέμελης. «Η ερειπιώδης μορφή της Αρχαίας Μεσσήνης, άλλωστε, είναι αφηρημένη αφ’ εαυτής. Καλεί τον επισκέπτη να την ανασυγκροτήσει στο μυαλό του» λέει ο αρχαιολόγος. «Ακριβώς όπως όταν το φορτηγό έφερε για πρώτη φορά τα υλικά των γλυπτών και τα σώριασε στο έδαφος, έμοιαζαν με ένα σωρό παλιοσίδερα. Αργότερα ξεχώρισαν και πήραν μορφή, μέσα από τη χειρονομία των καλλιτεχνών…»

Ο αναστηλωτής της αρχαίας πολιτείας δεν δίστασε να παραχωρήσει αρχαίες πέτρες που βρίσκονταν στο χώρο προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως βάθρα των γλυπτών, αποφεύγοντας έτσι το τσιμέντο. Ο ίδιος άλλωστε είναι οπαδός της «κοινωνικοποίησης», όπως λέει, των αρχαιολογικών χώρων, ευνοώντας καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στο εσωτερικό τους –όπως τις παραστάσεις λυρικού δράματος που επιδιώκει να παρουσιάζονται στην Αρχαία Μεσσήνη, αλλά ακόμη και τη θέσπιση ημερών αγοράς τοπικών προϊόντων στον χώρο της Αγοράς της αρχαίας πολιτείας… «Με την έκθεση Ζογγολόπουλου – Χουλιαρά άνοιξε ένας δρόμος, κι αυτό είναι σημαντικό», καταλήγει.

Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης «Μεσσάνα», το Σάββατο 14 Ιουλίου, η σοπράνο Χριστίνα Γιαννακοπούλου, συνοδευόμενη από τον κιθαρίστα Αντώνη Κουφουδάκη, θα ερμηνεύσει τα έργα των Στάθη Γυφτάκη «Tα ρω του έρωτα», σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, και Manuel de Falla «Siete canciones populares». Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσο λεύκωμα, σχεδιασμένο από τον Ανδρέα Γεωργιάδη.