“Οιδίπους / Ο μύθος της Ιστορίας του Κόσμου όπως τον είπαν οι Έλληνες” από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας

Υπερβολικά φιλόδοξο ήταν το σχέδιο του Σταύρου Τσακίρη, να παρουσιάσει ως καλοκαιρινή παραγωγή του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Πάτρας (του οποίου είναι καλλιτεχνικός διευθυντής) μία συρραφή των επτά τραγωδιών που αφηγούνται τον μύθο του Οίκου των Λαβδακιδών σε μία παράσταση με τίτλο «Οιδίπους / Ο μύθος της Ιστορίας του Κόσμου όπως τον είπαν οι Έλληνες».

Ο ίδιος στο σκηνοθετικό σημείωμά του απαντά στο ερώτημα αν μία σύνθεση με αποσπάσματα από τραγωδίες είναι ασέβεια στα έργα και τους ποιητές τους, με το επιχείρημα ότι στο θέατρο είναι παλιά συνήθεια οι συνθέσεις αποσπασμάτων. Μόνο που δεν πρόκειται για ζήτημα ασέβειας, ούτε και δικαιολογείται ένα εγχείρημα επειδή είναι εγγεγραμμένες στην Ιστορία του θεάτρου τέτοιες επιλογές. Κάθε επιλογή δικαιώνεται από την επιτυχία του αποτελέσματος και, δυστυχώς, εδώ το αποτέλεσμα ήταν τουλάχιστον προβληματικό.

Ο Τσακίρης πήρε τις τραγωδίες «Οιδίπους Τύραννος», «Οιδίπους επί Κολωνώ» και «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, «Φοίνισσες», «Βάκχες» και «Ικέτιδες» του Ευριπίδη και «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου κι έφτιαξε ένα νέο σκηνικό κείμενο. Ένας πρόλογος μας ενημερώνει για το πώς δημιουργήθηκε η Θήβα με την άφιξη του Κάδμου (η λέξη «πρόσφυγας» ακούγεται αρκετά συχνά σε μία προσπάθεια να συνδεθούν εκβιαστικά οι τραγωδίες με το σημερινό πρόβλημα της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης) και, αμέσως, περνάμε στον «Οιδίποδα Τύραννο», από τον οποίο προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης. Βλέπουμε να τυφλώνεται ο Οιδίπους και να εγκαταλείπει τη Θήβα. Όμως η Ιοκάστη δεν αυτοκτονεί – κι αυτό γιατί ο Στ. Τσακίρης ήθελε να εντάξει στην παράστασή του την εκδοχή του μύθου που υιοθετεί ο Ευριπίδης στις «Φοίνισσες», όπου η Ευριδίκη έχει σημαντικό ρόλο.

Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, «φυλάκισαν» τον πατέρα τους στο σπίτι, επιδιώκοντας να εξαφανίσουν την ντροπιαστική ρίζα τους και κείνος, οργισμένος, τους καταράστηκε να μοιράσουν τον πατρικό κλήρο με ακονισμένο σίδερο. Όταν ο Πολυνείκης εκστρατεύει ενάντια στην πατρική πόλη, η Ιοκάστη προσπαθεί να συμφιλιώσει τα δύο παιδιά της αλλά δεν καταφέρνει τελικά να αποτρέψει την μονομαχία τους και αυτοκτονεί πάνω στα πτώματά τους.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται ένα βασικό πρόβλημα της παράστασης. Οι τραγωδίες ακολουθούν, ως γνωστόν, παραλλαγές του βασικού μύθου και καθώς και το τραγικό είδος εξελίσσεται από τον (παλαιότερο) Αισχύλο στον (νεότερο) Ευριπίδη, σημειώνονται αλλαγές όχι μόνο στα δραματουργικά χαρακτηριστικά των έργων όσο και στο ήθος των ηρώων. Το ήθος της Ιοκάστης στον «Οιδίποδα τύραννο» και στις «Φοίνισσες» είναι διαφορετικό. Στον πρώτο η συνείδηση των ανεξέλεγκτων δυνάμεων που καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων και η ενοχή οδηγούν την ηρωίδα στην αυτοκτονία. Στις «Φοίνισσες», αντιθέτως, η ηρωίδα ζει και βασιλεύει κατ’ έναν τρόπο, έχοντας «αθωωθεί» από το μέγεθος της οικογενειακής τραγωδίας, με έγνοια για την πόλη και τα παιδιά της. Προφανώς επειδή ο αγών των τριών (μητέρας και γιων) στις «Φοίνισσες» έχει μεγάλο ενδιαφέρον ο Τσακίρης τον εντάσσει στη δική του σύνθεση. Πράγματι έχει μεγάλο ενδιαφέρον – όχι, όμως, για την Ιστορία του κόσμου, όσο για τον τρόπο που ο Ευριπίδης παραπέμπει στη ανήθικη σοφιστική ρητορική.

Την αυτοκτονία της Ιοκάστης δεν την είδαμε γιατί μετά τον αγώνα από τις «Φοίνισσες» ο Τσακίρης πέρασε στο Β΄ Επεισόδιο των «Επτά επί Θήβας», την περίφημη «Σκηνή των Ασπίδων», όπου μαθαίνουμε ποιος πολεμιστής του στρατού του Πολυνείκη τοποθετήθηκε σε κάθε μία από τις επτά πύλες της Θήβας και ποιον από τους δικούς του ορίζει ο Ετεοκλής για να τους αντιμετωπίσει. Πρόκειται για μία εκπληκτική, με ποιητικούς όρους, σκηνή, που δείχνει τη στενή σχέση της τραγωδίας με το έπος, αλλά στη σύνθεση του Τσακίρη λειτούργησε σαν περιττή παρένθεση.

Αμέσως μετά περνάμε στην «Αντιγόνη» για να καταλήξουμε, μετά από τόσες μυθολογικές παρακάμψεις και πρωθύστερα, στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» και στο τέλος του κεντρικού ήρωα.

Αν ο σκηνοθέτης, που υπογράφει και την απόδοση και διασκευή των έργων, διαμόρφωνε ένα νέο δικό του κείμενο, που να παρακολουθεί την Ιστορία του Οιδίποδα και των παιδιών του, ίσως να πετύχαινε το στόχο μιας «επικής» αφήγησης που να μπορούν να υποστηρίξουν οι ηθοποιοί. Εδώ η βίαιη συγκόλληση διαφορετικών έργων και διαφορετικών μυθολογικών δρόμων, δεν τους βοήθησε – παρά τις φιλότιμες προσπάθειές τους – να αναπτύξουν μία υποκριτική αποκαλυπτική του τραγικού μεγέθους. Ο Δημήτρης Λάλος, ας πούμε, σαφώς ακαθοδήγητος, ήταν ο χειρότερος Οιδίποδας που έχω δει. Η Λένα Δροσάκη θα μπορούσε, αν ερμήνευε την Αντιγόνη στην ομότιλη τραγωδία του Σοφοκλή, να έδινε μία πολύ καλή ερμηνεία. Εδώ, πηδώντας από την μία τραγωδία στην άλλη, έχασε το στοίχημα που είναι πάντα ένας μεγάλος τραγικός ρόλος.

Ίσως αν η παράσταση προέκυπτε μέσα από δουλειά ενός ensemble, όπου η επικοινωνία σκηνοθέτη και ηθοποιών είναι δεδομένη και αποδοτική, οι δραματουργικές ατέλειες να ξεπερνιόνταν. Αλλά με τόσο διαφορετικούς ηθοποιούς ως προς την πορεία, την εμπειρία και τις υποκριτικές δυνατότητές τους, το αποτέλεσμα έδινε την εντύπωση μιας παράστασης χωρίς συνοχή, με θίασο που δεν είχε ενθουσιασμό – σα να μην πίστευε στην υπόθεση που καλούνταν να υπερασπίσει.

Αυτό που συνέβη είναι να διασωθούν ηθοποιοί με γερή υποκριτική σκευή και προσωπικό εκτόπισμα (η Μαρία Κίτσου, ο Γεράσιμος Γεννατάς, ο Τάκης Χρυσικάκος) και οι υπόλοιποι (Γιώργος Παπαπαύλου, Μάνος Καρατζογιάννης, Δημήτρης Παγώνης, Κώστας Νικούλι, Νάνσυ Χριστοπουλου, Ελένη Ανδρικοπούλου) να παίζουν όπως μπορούσαν.

Το σκηνικό (λευκές καρέκλες) και οι «χώροι» που δημιουργούν τα video animation θα μπορούσαν να φέρουν την υπογραφή οποιουδήποτε, όχι ενός ιδιαίτερου εικαστικού όπως ο Αλέξανδρος Ψυχούλης. Τόσο φτωχά σε έμπνευση και αδιάφορα ήταν.

Η ωραία μουσική του Μίνου Μάτσα λειτουργούσε από μόνη της, ερήμην της προβληματικής δραματουργίας.

Κατά τ’ άλλα, ιδέες σαν αυτές που διατυπώνει ο σκηνοθέτης περί της σχέσης Μύθου και Ιστορίας, έχουν ενδιαφέρον για την μελέτη των τραγωδιών, για την αποκωδικοποίησή τους, αλλά όχι ως αφετηρία για μία σύγχρονη παράσταση. Άλλωστε, το έχει πει ο Κλωντ Λεβί-Στρως, η Ιστορία είναι ο τελευταίος μύθος των «μοντέρνων» κοινωνιών. Γι’ αυτό και ο ρόλος των αρχαίων μύθων, για μας, σήμερα, είναι διαφορετικής τάξης και χρησιμότητας.