Συν & Πλην: “Προμηθέας Δεσμώτης” σε σκηνοθεσία Μάρθας Φριντζήλα

Στην τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» ο Αισχύλος πραγματεύεται την αντίσταση του αλυσοδεμένου στον Καύκασο Προμηθέα να υποκύψει στη θέληση του Δία. Το ζήτημα της χρονολόγησης του έργου παραμένει ανοιχτό, ωστόσο το πιθανότερο, σύμφωνα με τους μελετητές, είναι να αποτελεί το πρώτο μέρος της τριλογίας με τους άλλους δύο τίτλους «Προμηθέας λυόμενος» και «Προμηθέας πυρφόρος» να τη συμπληρώνουν.

Όπως και να έχει, το δράμα αυτό διαφέρει από τις υπόλοιπες τραγωδίες του Αισχύλου και γενικά από τον συνήθη τραγικό κόσμο, καθώς κανείς από τους ήρωες του δεν είναι θνητό πρόσωπο.

Υπόθεση

O απρόθυμος Ήφαιστος μαζί με το Κράτος και τη Βία, εκτελώντας τη διαταγή του Δία, οδηγούν τον Προμηθέα στη Σκυθία και τον δένουν σε απρόσιτο βράχο, επειδή χάρισε τη φωτιά στους θνητούς, κλέβοντάς την από τους θεούς. Στον τόπο εκείνο φθάνουν οι Ωκεανίδες (ο χορός), που άκουσαν το σφοδρό σφυροκόπημα, ο συμπάσχων Ωκεανός, που συμβουλεύει τον Προμηθέα να αλλάξει την άκαμπτη στάση του απέναντι στον Δία, προσφερόμενος ο ίδιος να βοηθήσει, η “ομοιοπαθής” Ιώ, κόρη του βασιλιά του Άργους Ίναχου, που την ερωτεύτηκε ο Δίας και που τώρα, μεταμορφωμένη σε αγελάδα, περιφέρεται χωρίς σταματημό.

Στους επισκέπτες αυτούς ο Προμηθέας μιλάει για τη βοήθεια που προσέφερε στον Δία, για την προσφορά του στους ανθρώπους, για το μαρτύριό του, για τη δική τους μελλοντική τύχη και για κάποιο μυστικό που κατέχει σχετικά με την επικείμενη πτώση του Δία, την οποία μόνο αυτός θα μπορούσε να αποτρέψει. Τελευταίος έρχεται ο Ερμής, απεσταλμένος του Δία, που μάταια επιχειρεί με απειλές να αποσπάσει από τον Προμηθέα το μυστικό που γνωρίζει. Εκείνος αρνείται πεισματικά και καταβαραθρώνεται χτυπημένος από τον κεραυνό του Δία.

Παράσταση

Από πλευράς θεματικής η τραγωδία χαρακτηρίζεται από “ακινησία” καθώς επί της ουσίας δεν προκύπτει εξέλιξη που να διαφοροποιεί την αρχή από το τέλος της. Αυτό ελλοχεύει τον κίνδυνο να δημιουργήσει ένα θέαμα στατικό και περιορισμένων δυνατοτήτων ως προς την απεικόνισή του. Τίποτα τέτοιο όμως δε συνέβη εδώ καθώς από την πρώτη κιόλας στιγμή και για ποικίλους λόγους η εμπνευσμένη παράσταση της Μάρθας Φριντζήλα κερδίζει το ενδιαφέρον. Η κύρια πρωτοτυπία εν προκειμένω είναι ότι δεν έχουμε μια απεικόνιση συμβατικής και συνήθους μορφής με τις δραματικές εκφράσεις των ηρώων να διαγράφονται επί σκηνής. Αντίθετα, η έμφαση δίνεται στον λόγο, στον τρόπο που θα αποτυπωθεί με τα συνακόλουθα μηνύματά του.

Σε μια θεώρηση λοιπόν τέτοιου είδους η θεατρικότητα δεν εξυπηρετείται τόσο από τον καθαυτό πυρήνα της έκφρασης των προσώπων αλλά από επιμέρους στοιχεία, όπως την κίνηση, τη μουσική του Βασίλη Μαντζούκη (ζωντανή και με μια εντυπωσιακή ξύλινη κατασκευή στην ορχήστρα που παράγει ήχους), την ένδυση (εξωπραγματικά, εξωλογικά κοστούμια -μου θύμισαν αντίστοιχα του γιαπωνέζικου θεάτρου Νο-) της Ηλιάννας Σκουλάκη και της Baumstrasse team, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια νέα αισθητική πλαισίου δράσης. Έχοντας κατά νου τη μεγαλοπρέπεια που πηγάζει από τον Αισχύλο -στον λόγο, στα μηνύματα, στις ιδέες, στα πρόσωπα- ο Προμηθέας προσεγγίζεται όχι τόσο ως ήρωας επαναστάτης που αντιστέκεται στον Δία, αλλά περισσότερο με επίκεντρο την ανθρώπινη υπόστασή του, ως πρόσωπο που υποφέρει, αγωνίζεται και δεν δειλιάζει.

Επαρκής ο έμπειρος Νίκος Καραθάνος σε αυτόν τον ρόλο του πάσχοντος -υπήρχαν λίγες στιγμές που η καρτερικότητα στο μαρτύριο έδινε στη στάση του σώματος μια μορφή περισσότερο πόζας, θυμίζοντας το μαρτύριο του Χριστού στον σταυρό-. Άρτιοι παρομοίως, μέσα στα ογκώδη κοστούμια τους, συμβολίζοντας έτσι τη μεγαλοπρέπεια των θεϊκών μορφών, οι Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης (Κράτος και Βία), Κώστας Βασαρδάνης (Ήφαιστος, Ερμής), Μιχάλης Πανάδης (Ωκεανός), εντυπωσιακά ευπροσάρμοστη ως Ιώ η Κόρα Καρβούνη.

Τα λυρικά μέρη της τραγωδίας από τον χορό των Ωκεανίδων, ερμηνευμένα -σε διδασκαλία Μαρίνας Σάττι– από τις Fonέs  (Ευγενία Λιάκου, Ερασμία Μαρκίδη, Έλενα Παπαδημητρίου, Ελένη Ποζατζίδου, Βιργινία Φραγκούλατζη, Μαρία Νίκα), μπορούν να αποτελέσουν λόγο ικανό και κύριο για να δει κανείς την παράσταση: αριστουργηματική πανδαισία μελωδιών που παραπέμπει σε τραγούδι των Σειρήνων, σε βυζαντινή ψαλμωδία, από μια ομάδα Νυμφών – νεραϊδών.

Σαφής και ρέουσα η μετάφραση της Νικολέττας Φριντζήλα, αναδείχθηκε πλήρως από την καθαρή άρθρωση των ερμηνευτών, λειτουργικό και το σκηνικό του Βασίλη Μαντζούκη.

Συν (+)

• Η σκηνοθετική αντίληψη και πρωτοτυπία για την έμφαση στην απόδοση του λόγου.
• Ο χορός και η απόδοση των λυρικών μερών.
• Οι ερμηνείες, που, αν και μη οπτικοποιημένες εκφραστικά, απέδωσαν εύστοχα και με πληρότητα.
• Η ευφραντική μουσική.
• Τα εμπνευσμένα κοστούμια.

Πλην (-)

• Το στατικό περιεχόμενο δημιούργησε μια μικρή κοιλιά στη μέση περίπου της παράστασης (εξιστόρηση χρησμών).

Το σύνολο (=)

Ξεχωριστή δουλειά που, αν και είχε να αντιμετωπίσει μια εκ φύσεως στατικότητα, τα στοιχεία εμπλουτισμού της ταίριαξαν ευφυώς με το κείμενο, χωρίς να αλλοιώσουν την ταυτότητά του, αφήνοντας μια αίσθηση παραμυθιού. Από τις δουλειές που έκαναν τη διαφορά στη φετινή Επίδαυρο, ίσως η καλύτερη.

Η παράσταση θα επαναληφθεί στις 27/8 στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας.