Γιάννης Μόραλης, αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Ούτε ένα, ούτε δύο, αλλά τέσσερα πνευματικά ιδρύματα χρειάστηκε να ενώσουν τις δυνάμεις και τις συλλογές τους προκειμένου να γίνει δυνατή η πραγματοποίηση της αναδρομικής αυτής έκθεσης, της μεγαλύτερης που γίνεται μετά την αναδρομική του 1988, που διοργάνωσε η Εθνική Πινακοθήκη.

Στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζονται περίπου 200 ζωγραφικά έργα, με τον σημαντικότερο πυρήνα να προέρχεται από τη δωρεά του ζωγράφου προς την Εθνική Πινακοθήκη, καθώς και άλλα 200 (χαρακτικά, γλυπτά, κεραμικά, προσχέδια για εξώφυλλα, ταπισερί κ.λπ.), που προέρχονται από τη δωρεά του Μόραλη προς το Μουσείο Μπενάκη και από το αρχείο του που φυλάσσεται στο ΜΙΕΤ.

Από αυτό το τελευταίο προέρχεται ένα μικρό έκθεμα, που ο επισκέπτης θα μπορούσε εύκολα να προσπεράσει: μια ιδιόχειρη κονσερτίνα με έξι μικροσκοπικές ξυλογραφίες, που στο εξώφυλλό της φέρει τα γράμματα ΛΑ/ΙΜ και τις χρονολογίες 1932, 1934, 1936. Πρόκειται για το αποχαιρετιστήριο δώρο του Μόραλη στη φίλη του Λίντα Αντωνιάδη, λίγο πριν φύγει για το Παρίσι…

Αυτό είναι ένα από τα κλειδιά για να περιδιαβεί κανείς την έκθεση, που έχει σε μεγάλο βαθμό οργανωθεί βιογραφικά: μέσα από τις γυναίκες που ζωγράφιζε –και με τις οποίες σχετιζόταν σε ποικίλους βαθμούς.

Αν ο έρωτας είναι ο ένας πόλος της ζωγραφικής του Μόραλη –που μάλιστα κυριαρχεί όσο ο ίδιος μεγαλώνει– ο άλλος υπήρξε ο θάνατος. Ένα θέμα που άρχισε να αναπτύσσεται έντονα στη δεκαετία του 1950, όταν παρουσιάζει τις «επιτύμβιες» συνθέσεις του, γυναικείες μορφές από τις οποίες αναδίδεται το «μακάριον πένθος», ένα κατεξοχήν κλασικό αίσθημα, όπως σημείωσε παρουσιάζοντας την έκθεση η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

Ο Μόραλης, τόνισε, αναζητούσε το κλασικό. Μεγαλωμένος μέσα στην ατμόσφαιρα της Γενιάς του ’30, πάσχιζε και αυτός να ανακαλύψει τον δρόμο για έναν ελληνικό μοντερνισμό. Αυτή η αναζήτηση γίνεται φανερή στην τελεολογική εξέλιξη του έργου του, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο, συμπλήρωσε.

Όταν ζητούσαν από τον Μόραλη να εξηγήσει το έργο του, απαντούσε: «Το έργο μου είναι αυτό που βλέπετε», θύμισε η Πέγκυ Ζουμπουλάκη, που αναφέρθηκε στην προσωπική τους γνωριμία. «Ήταν τελειομανής, πάντα ευγενικός και κατά βάθος μοναχικός, εσωστρεφής», είπε.

Για τον διευθυντή του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης Διονύση Καψάλη, ο Μόραλης ήταν «ένας ολοκληρωμένος ευρωπαίος ζωγράφος, που εξέφρασε τον ζωτικό μοντερνισμό ο οποίος χαρακτήριζε την εμποδισμένη αλλά δημιουργική μετεμφυλιακή κοινωνία, ο οποίος ανακόπηκε από τη δικτατορία». «Έκανε τέχνη που συμμετείχε στην ελληνική κοινωνία», παρατήρησε.

Την επιμέλεια του ογκώδους αυτού υλικού, που καλύπτει 80 περίπου χρόνια καλλιτεχνικής πορείας, ανέλαβε να επιμεληθεί ο Νίκος Παΐσιος, γιατρός και εξαιρετικός γνώστης του έργου του Μόραλη. Όπως τόνισε, ένα έργο κλασικό απαιτεί μια κλασική παρουσίαση.

Έτσι, η διάταξή της έκθεσης είναι χρονολογική και παρακολουθεί τον Μόραλη από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 2000. Τη χρονολογική ροή «σπάνε» αρκετές θεματικές ενότητες μικρότερου μεγέθους, αφιερωμένες στο έργο του «Σύνθεση Α’» που αποτέλεσε κατάληξη και ολοκλήρωση δεκάδων σχεδίων, προσχεδίων και σπουδών, σε πορτρέτα φίλων και προσωπικοτήτων, στον συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι και τους ποιητές Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη.

Τα έργα συμπληρώνονται και αναδεικνύονται από σχέδια, χαρακτικά, εικονογραφήσεις βιβλίων, συνθέσεις σε κεραμικά πλακίδια, μεγάλου μεγέθους γλυπτά και μικρογλυπτά, κοστούμια και μακέτες σκηνικών από θεατρικές παραστάσεις, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά αυθεντικά κοστούμια από τις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου και του Ελληνικού Χοροδράματος, πρωτότυπα αρχειακά έγγραφα και φωτογραφίες, συνολικά 400 εκθέματα.

Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τον ζωγράφο από τα χρόνια του στη Σχολή Καλών Τεχνών, με δάσκαλό του τον Γιάννη Κεφαλληνό, στη Ρώμη και το Παρίσι μαζί με τον επιστήθιο φίλο του Νίκο Νικολάου, όπου συνέχισε τις σπουδές, τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, την αρχική αναγνώριση από το κοινό, την εκλογή του ως καθηγητή στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, τη σκηνογράφηση παραστάσεων του Ελληνικού Χοροδράματος, του Θεάτρου Τέχνης, του Εθνικού Θεάτρου και τη συνεργασία του με την Ραλλού Μάνου, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Κάρολο Κουν, τη συμμετοχή του στη Μπιενάλε της Βενετίας του 1958, τη φιλοτέχνηση των όψεων του ξενοδοχείου Χίλτον, την επίπονη γέννηση των μνημειακών «Επιτύμβιων συνθέσεων» του 1958-1962, την έναρξη της συνεργασίας του με την κεραμίστα Ελένη Βερναδάκη με τη δημιουργία συνθέσεων σε κεραμικά πλακίδια για έργα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, την εικονογράφηση των Ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη και τη δημιουργία εξωφύλλων για τις εκδόσεις Ίκαρος και, τέλος, τη στενή του συνεργασία με τη Γκαλερί Ζουμπουλάκη και την είσοδό του στην ώριμη περίοδο της αφαίρεσης.