Μάκης Παπαδημητρίου: Δεν πρόκειται να γίνω νεροκουβαλητής του καθενός για να κάνω καριέρα

Τα νάϋλον που καλύπτουν τα, ντυμένα με χαλί, σκαλιά φουσκώνουν με τον αέρα που μπαίνει στη στοά. Χαρτόνια στο χρώμα της γης είναι στρωμμένα όπου κι αν πατήσεις μέσα στην κεντρική αίθουσα και τα πορφυρά καθίσματα διακρίνονται θολά κάτω από καινούργιες ποσότηες νάϋλον. Ολα μαρτυρούν πως το «Βρετάνια» βρίσκεται σε αναμονή μέχρι να ξεκινήσει ο χειμώνας που θα το επαναφέρει στη ζωή. Μέχρι τότε, η χαμηλή φωνή του Μάκη Παπαδημητρίου καθώς δίνει οδηγίες στους ηθοποιούς του Δημήτρη Πασσά και Αγγελική Γρηγοροπούλου – τους πρωταγωνιστές του «Αν υπάρχει, δεν το έχω βρει ακόμα» του Νικ Πέιν – θα επιβάλλεται στο χώρο.

Δεν ήταν το, πλέον, αναμενόμενο θέατρο για να βρει κανείς το Μάκη Παπαδημητρίου· πόσω μάλλον με καθήκοντα σκηνοθέτη κι επίσης ένα έργο καθόλου προφανές για εμπορική σκηνή. Αλλά ο ίδιος αποκρούει και την παραμικρή ένσταση με ένα «έτσι γουστάρω» που θα ξεσπάσει σε νευρικά γέλια.

Αλλωστε, δεν πρόκειται για έναν αναμενόμενο τύπο. Ο Μάκης Παπαδημητρίου είναι ο άνθρωπος που θέλει να είναι αστείος αλλά όλοι τον παίρνουν στα σοβαρά, που αισθάνεται περισσότερο τυχερός παρά ταλαντούχος, που του αρέσει πιο πολύ το δράμα κι ας έχει μεγάλο γκελ στην κωμωδία, που στα τρελά του όνειρα θέλει να ταξιδέψει στο χρόνο αλλά στην πραγματικότητα έρχεται στο θέατρο με το ποδήλατο. Γενικά, αυτή δεν εξελίχθηκε σε μια αναμενόμενη συνέντευξη.

Πολλοί, βλέποντας σε να παίζεις στο θέατρο, λένε πως ο Μάκης Παπαδημητρίου «αλωνίζει στη σκηνή». Πως μεταφράζεις αυτό το σχόλιο;
Αν μιλάμε για τις «Θεσμοφοριάζουσες» αυτό συνέβη γιατί είναι έτσι ο ρόλος και φτιαγμένη με τέτοιο τρόπο η παράσταση ώστε μου αφήνουν χώρο. Εννοείται πως δεν κάνω του κεφαλιού μου και δέχομαι αυτό το σχόλιο εξ ονόματος και των υπολοίπων συνεργατών. Δεν θέλω να καρπωθώ ένα κοπλιμέντο που δεν μου αξίζει καθ’ ολοκληρίαν αφού δεν σχετίζεται μόνο με την προσωπική μου δουλειά. Δεν παίζω απουσία σκηνοθέτη, χορογράφου κλπ ή κάτι άλλο. Γι’ αυτό και γενικότερα στα καμαρίνια δεν λέω «ευχαριστώ» στα καλά λόγια των θεατών. Λέω πάντα «ευχαριστούμε».

Πάντως, υπάρχουν φορές που παρασύρεσαι και παίζεις μπάλα μόνος σου;
Αν το κάνω, μου έχει επιτραπεί εξ αρχής, υπό συνθήκες πρόβας και προετοιμασίας μιας παράστασης. Πρόκειται, δηλαδή, για συμφωνία μεταξύ όλων των συντελεστών. Για πρόβα δηλαδή. Από εκεί και πέρα, δεν με ενδιαφέρει καθόλου να είμαι βάσανο για τους συνεργάτες μου ακόμα κι αν το αποτέλεσμα επικροτείται από το κοινό. Δεν θα έκλεβα τη σκηνική ελευθερία κάποιου άλλου. Επιδιώκω να συμμετέχω σε μια δουλειά όπου όλοι θα είμαστε ευχαριστημένοι που την κάνουμε και δευτερευόντως με απασχολεί αν αυτή η δουλειά θα αρέσει.

Ωστόσο, διεκδικείς την ελευθερία σου στη σκηνή;
Πάρα πολύ. Ματώνω. Σε μια παράσταση προσπαθώ να είμαι όσο καλύτερος μπορώ. Αυτό όμως είναι πολύ διαφορετικό από το να αυθαιρετεί κανείς εις βάρος άλλων εν ώρα παράστασης και να παρουσιάζει ένα άλλο πράγμα από αυτό που έχει συμφωνηθεί μόνο και μόνο από καπρίτσιο. Φυσικά και πρέπει να δοκιμάζει κάποιος αλλά ο ηθοποιός που δοκιμάζει και ηθελημένα ενοχλεί και προσβάλει, είναι απλώς, μαλάκας.

Αν δεν μοιράζεσαι το θέατρο ως ομαδικό άθλημα, δεν αξίζει να είσαι εκεί πάνω

Εγινες έστω και για μια στιγμή ένας ηθοποιός από αυτούς που απορρίπτεις;
Καλό θα ήταν να ερωτηθούν άλλοι γι’ αυτό, γιατί ενώ έχω συνείδηση των πραγμάτων την ίδια ώρα έχω και το δικαίωμα να λέω ψέματα…(χαχαχα) Πολύ πιθανόν να το έχω κάνει. Συνειδητά σίγουρα όχι. Στο θέατρο, πάντως, κανείς δεν πρέπει να συμπεριφέρεται σαν να είναι μόνος του γιατί το θέατρο προϋποθέτει ομάδα. Αν δεν μοιράζεσαι το θέατρο ως ομαδικό άθλημα, δεν αξίζει να είσαι εκεί πάνω.

Ησουν πάντα παιδί της ομάδας;
Ξεκίνησα να κάνω θέατρο για την ομάδα και μόνο. Το γεγονός ότι κατέληξα να γίνω επαγγελματίας ηθοποιός είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Θυμάμαι πως όταν ξεκινούσα, η διαδικασία των προβών δεν είχε να κάνει μόνο με το θέατρο αλλά με την ιδέα να βγάλουμε κιθάρες και κρασιά πάνω στο τραπέζι και να μείνουμε εκεί μέχρι τα ξημερώματα. Κι αν περίσσευαν και δυο ώρες για να δουλέψουμε το κείμενο, ήταν εντάξει· αλλά το βασικό κίνητρο ήταν η παρέα. Αυτό ομολογώ πως δεν το έχω χάσει γιατί – όταν επιλέγω συνεργάτες που θέλω ή με επιλέγουν συνεργάτες που με θέλουν – φροντίζω η συνθήκη της πρόβας να έχει πολλά χαρακτηριστικά από εκείνη την κατάσταση. Δεν κοιτάζω το ρολόϊ για να φύγω αλλά ούτε κάνω και δεκάωρες πρόβες για να ταλαιπωρώ τον κόσμο που δουλεύει μαζί μου.  Δυστυχώς, κάποιοι νομίζουν ότι ο βασανισμός παράγει «καλό θέατρο» – όχι. Οταν δουλεύουν έτσι τα πράγματα νιώθω πολύ τυχερός.

Γενικά είσαι τυχερός;
Ναι, είμαι. Είμαι πολύ τυχερός. Τυχερός που γνώρισα αυτούς που γνώρισα, που συνεργάστηκα με αυτούς που συνεργάστηκα και που διατηρώ πολύ καλές σχέσεις με ανθρώπους που εκτιμώ και με εκτιμούν. Κάποιες φορές, όμως, δεν γίνεται. Θα βρεθείς σε δουλειές που δεν θέλεις γιατί πρέπει να ζήσεις. Όπως και να ‘χει μ’ αρέσει να συνεργάζομαι με ωραίους ανθρώπους.

Κάπως έτσι προέκυψε και η φετινή συνεργασία με το «Βρετάνια»;
Ενας πολύ καλός μου φίλος γνώριζε τον παραγωγό Κάρολο Παυλάκη. Την ίδια ώρα εγώ αποχωρούσα από μια άλλη δουλειά κι έτσι ζήτησα από τη φιλική μου επαφή να ρωτήσει τον κ. Παυλάκη για τα σχέδια του. Τότε έμαθα πως το «Βρετάνια» ήταν ελεύθερο και αμέσως κλείσαμε ραντεβού. Και μόνο για αυτή τη συγκυρία – τη στιγμή που έγινε – θεωρώ πως είμαι τυχερός.

Δίστασες λίγο που θα σκηνοθετήσεις παράσταση για ένα θέατρο 600 θέσεων;
Όχι. Δεν με τρομάζει αυτό. Είναι σαν να μου θέτεις το ερώτημα «Ελα Μάκη, είναι ελεύθερο το Βρετάνια, θα ‘ρθεις να κάνεις μια παράσταση;». Κι εγώ σου απαντάω: «Οχι, ρε συ, το Βρετάνια είναι 600άρι». Θα σου πω, ναι θα έρθω. Δεν με αφορά μόνο, να κάνω μια παράσταση για 50 άτομα που θα είναι sold out και όλοι θα λένε τι γαμάτος που είμαι. Κι επίσης, δεν με αφορά να κάνω μια παράσταση πχ στο Εθνικό κι ακόμα κι αν πάει άπατη να με χρίσει σκηνοθέτη. Οχι και πάλι όχι. Πολλοί έγιναν στην πλάτη μας σκηνοθέτες χωρίς να έχουν ιδέα. Αρκετά.

Δυστυχώς, κάποιοι νομίζουν ότι ο βασανισμός παράγει «καλό θέατρο»

Εσύ, πάλι, γιατί έγινες σκηνοθέτης;
Γιατί έτσι γουστάρω και δεν θα δώσω λογαριασμό σε κανέναν (γέλια). Μου αρέσει αυτή η δουλειά και όποτε μπορώ να σκηνοθετώ με τους όρους μου, θα το κάνω. Διαφορετικά, θα παίζω εκεί που μου αρέσει – και μπορώ. Κι αν τελικά τίποτα δεν μου αρέσει θα κάνω μια άλλη δουλειά. Χέστηκα. (γέλια). Δεν πρόκειται να γίνω νεροκουβαλητής του καθενός για να κάνω καριέρα. Αν κάνω καριέρα έτσι όπως θέλω, εντάξει. Διαφορετικά, δεν με νοιάζει κιόλας.

Μα δεν κάνεις καριέρα ήδη;
Μιλάω για την σκηνοθετική καριέρα. Δεν αισθάνομαι πως γίνομαι σκηνοθέτης επειδή ανεβάζω μια παράσταση στο «Βρετάνια». Αυτή η αντίληψη ακολουθεί όλους όσοι με δύο παραστάσεις βαφτίζονται σκηνοθέτες.

Ακούγεσαι θυμωμένος με αυτή την ιστορία.
Δεν είμαι θυμωμένος. Είμαι έξαλλος… χαχαχα. Απλώς δεν γουστάρω τις κλίκες. Δεν αντέχω την κατάσταση όπου επί 8 ώρες πρόβας ο ένας κάθεται και γλύφει τον άλλον. Αυτό δεν είναι θέατρο.

Εχεις βρεθεί σε τέτοιο σχήμα;
Ευτυχώς μόνο μια φορά κι έφυγα τρέχοντας. Κι άλλη μια μάλλον που έπρεπε να φύγω αλλά δεν έφυγα. Κι άλλη μια που… 

Γενικά σου αρέσει να σε σκηνοθετούν;
Ναι. Όχι. (γέλια)

Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένας σκηνοθέτης για να συνεργαστείς μαζί του;
Τα ίδια χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος για να συνεργαστώ μαζί του· συνεπώς δεν συνδέεται με την ιδιότητα του. Συνδέεται με την προσωπικότητα, το χιούμορ του, την αγάπη γι’ αυτό που κάνει και την εκτίμηση για τους συνεργάτες του. Γι’ αυτό θεωρώ πως οι καλύτεροι σκηνοθέτες δεν είναι εκείνοι που παρουσιάζουν “άρτιες” παραστάσεις αλλά αυτοί για τους οποίους οι συνεργάτες τους λένε εκ των υστέρων καλά λόγια. Αυτό είναι πολύ πιο σημαντικό. Εξ’ άλλου αυτό που αρέσει σε κάποιον, κάποιον άλλο τον αφήνει αδιάφορο.

Τι θα ήθελες να πουν οι συνεργάτες σου;
Η αλήθεια είναι πως δεν με νοιάζει τι θα πουν.

Δεν σε απασχολεί να ειπωθεί ότι ο Παπαδημητρίου έχει φτιάξει μια καλή παράσταση φέτος;
Φυσικά και είναι κολακευτικό. Απλώς, πιστεύω πως το καλό σχόλιο δεν θα με κάνει ούτε καλύτερο, ούτε χειρότερο. Υπάρχουν άνθρωποι που μέσα από τη δουλειά τους αναζητούν την επιβεβαίωση. Δεν ψάχνω την επιβεβαίωση στα λόγια των άλλων και ίσως αυτό να μου προσφέρει μια ελευθερία. Ξέρω τι μπορώ και τι δεν μπορώ να κάνω. Δεν περιμένω την επιδοκιμασία του τύπου «μπράβο, ήσουν πολύ καλός». Κι επίσης δεν περιμένω να επιβεβαιωθώ ως σκηνοθέτης για να ακολουθήσω μια σκηνοθετική διαδρομή. Σκηνοθέτω επειδή μου αρέσει να συνεργάζομαι με αυτούς τους ανθρώπους κι επειδή βρήκα ένα εξαιρετικό έργο που μ’ αρέσει. Το σίγουρο πάντως είναι πως αν μείνω άνεργος θα είμαι άνεργος ηθοποιός και όχι άνεργος σκηνοθέτης.

Δεν με αφορά να κάνω μια παράσταση πχ στο Εθνικό κι ακόμα κι αν πάει άπατη να με χρίσει σκηνοθέτη

Μιλάς συχνά για τους όρους με τους οποίους θέλεις να εργάζεσαι. Εχεις μπει στη φάση που επιδιώκεις να ορίζεις τα πράγματα;
Οταν οι συνθήκες το επιτρέπουν θα το ήθελα, ναι· και όχι απαραίτητα από θέση “αρχηγού”.  

Εχεις τις αρετές ενός “αρχηγού”;
Επίσης μια ερώτηση που δεν απαντιέται απο μένα. Θα ήθελα να έχω τις αρετές ενός καλού συνεργάτη σε όλα τα πόστα.

Πιστεύεις στον εαυτό σου;
Ναι. Από την άλλη, το θέατρο είναι μια δουλειά που δεν κρίνεται αντικειμενικά. Δεν είναι μαθηματικά, δεν καλείσαι να αποδείξεις μια θεωρία, επομένως δεν είμαι καν σίγουρος γι’ αυτό το «ναι». Είναι καλό να έχεις αυτοπεποίθηση αλλά την ίδια ώρα οφείλεις να είσαι προσγειωμένος για το τι μπορείς να κάνεις. Εξάλλου, η πολλή δουλειά είναι δεδομένη αν θέλεις να καταφέρεις κάτι καλό. Ασφαλώς, τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα όταν ο κόπος που έχεις καταβάλει αποδίδει καρπούς· κι αυτό σχετίζεται με την εμπερία, με τα βιώματα σου, το πως έχεις μεγαλώσει, ποιους συναναστρέφεσαι, τι επιλογές κάνεις. Ολα αυτά συνεισφέρουν στο χτίσιμο της αυτοπεποίθησης.

Νομίζεις πως έχεις δικό σου κοινό; Κόσμο που σε ακολουθεί;
Λόγω της τηλεόρασης μπορεί και να συμβαίνει. Κατά τα άλλα, είναι νωρίς να πω ότι ο κόσμος έρχεται στο θέατρο επειδή με εμπιστεύεται. Αν και στις «Πέτρες» πάρα πολλοί θεατές μας ρωτούσαν τι θα κάνουμε μετά για να έρθουν να μας δουν. Από την άλλη, δεν νομίζω ότι κανείς ξυπνάει και πριν τον καφέ του λέει, «αν δεν δω τον Παπαδημητρίου στο θέατρο σήμερα θα πεθάνω…». 

Δημιουργικά σε τι φάση βρίσκεσαι;
Εντονη. Εχω κινηματογραφικά γυρίσματα («Η αναζήτηση της Λώρα Ντουραντ» του Δημήτρη Μπαβέλλα), μόλις ολοκληρώθηκαν οι παραστάσεις των «Θεσμοφοριαζουσών», εκκρεμούν μερικές παραστάσεις από τις «Πέτρες», ετοιμάζω την παράσταση στο «Βρετάνια» ενώ από το Νοέμβριο ξαναμπαίνω σε διαδικασία γυρισμάτων για μια επόμενη ταινία του Σωτήρη Γκορίτσα.

Εχεις, αυτό που λέμε, ζήτηση.
Η’ έχω ζήτηση ή έχει μεγάλη προσφορά αυτή την περίοδο! Η ταινία δεν γινόταν να αναβληθεί και επίσης, την ίδια περίοδο βρήκα διαθέσιμο το «Βρετάνια». Τι να πω; Μάλλον είμαι περισσότερο τυχερός, παρά έχω ζήτηση.

Το πιστεύεις πραγματικά αυτό;
Μάλλον όχι! Δεν πιστεύω πως θα έμενα χωρίς δουλειά (εύχομαι…) αλλά από την άλλη νιώθω τυχερός γιατί ήρθαν έτσι τα πράγματα ώστε δεν αναγκάστηκα να πω «ναι» σε κάτι που δεν θα με ικανοποιούσε.

Είναι νωρίς να πω ότι ο κόσμος έρχεται στο θέατρο επειδή με εμπιστεύεται

Εχεις μείνει ποτέ χωρίς δουλειά;
Στην αρχή, είχα μείνει άνεργος ένα οκτάμηνο. Επίσης έμεινα πρόωρα άνεργος όταν συμμετείχα σε δύο παραστάσεις που δεν πήγαν καλά και κατέβηκαν.

Το γεγονός ότι προέρχεσαι από τις θετικές επιστήμες έχει βάλει ένα πρακτικό μυαλό μέσα στο θέατρο;
Εντελώς.

Αυτό εξηγεί και την επιθυμία σου να υποδύεσαι ρόλους επιστημόνων;
Ναι κι ομολογώ πως ένα από τα όνειρα που μου είναι κάνω μια παράσταση σχετική με τα Μαθηματικά και τη Φυσική.

Αν γινόσουν τελικά φυσικός τι θα ήθελες να είχες εφεύρει;
Δεν νομίζω ότι είναι εφικτό αλλά αν κάποιος μπορούσε να εφεύρει το ταξίδι στο χρόνο θα ήθελα να συμμετέχω στην ομάδα επιστημόνων που θα το κατάφερνε.

Σε ποια εποχή του χρόνου θα γύριζες;
Δύσκολη ερώτηση. Αλλά πιθανότατα θα ήθελα να πάω στο μέλλον. Στο πολύ μακρινό μέλλον.

Στο έργο, πάντως, ο ήρωας σου γοητεύεται από το μακρινό παρελθόν, την εποχή των δεινοσαύρων.
Όχι ακριβώς. Ο χαρακτήρας μου προσπαθεί να προειδοποιήσει και να διασώσει τον κόσμο. Οι δεινόσαυροι επικράτησαν στον πλανήτη για 20 εκατομμύρια χρόνια. Αμφιβάλλω αν θα φτάσουμε ως είδος το 1/100 του κύκλου ζωής τους. Δηλαδή, αν αυτή τη στιγμή, καταστραφεί ο ανθρώπινος πολιτισμός νομίζω ότι ιστορικά θα καταγραφεί ως ένα είδος που πέρασε από τη γη για εκατό, διακόσιες, χιλιάδες χρόνια. Η ανθρώπινη ζωή σε σχέση με τη ζωή της Γης ή των δεινοσαύρων είναι ένα «τσακ». Με αυτό ασχολείται εν μέρει και το έργο του Πέιν (στο κομμάτι που αφορά στον χαρακτήρα που υποδύομαι), πώς θα καταφέρουμε να διασωθούμε ως είδος αφού μας μένει ελάχιστος χρόνος για να αντιδράσουμε και να σώσουμε τον πλανήτη.

Υποδύεσαι έναν καθηγητή Περιβαντολλογίας, σωστά;
Ναι, ο οποίος γράφει ένα βιβλίο για τις εκπομπές άνθρακα που παράγονται από τη χρήση καθημερινών λειτουργιών σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για το πως επιβαρύνει το περιβάλλον γύρω του. Ο καθηγητής γνωρίζει ότι ο πλανήτης έχει στη διάθεση του λιγότερο από τρεις δεκαετίες για να μπλοκάρει μια τεράστια οικολογική καταστροφή. Ωστόσο, είναι τόσο αφοσιωμένος στη δουλειά και στη σωτηρία του κόσμου που έχει αφήσει την οικογένεια του πίσω. Το «If there is, I haven’t found it yet» είναι ένα από τα πιό ωραία έργα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια, ένα αριστούργημα χαρακτήρων, απλά δομημένο και εξαιρετικά γραμμένο με υπέροχο χιούμορ· μου θυμίζει ταινίες του Μάικ Λι και του Ρόι Αντερσον.

Αν κάποιος μπορούσε να εφεύρει το ταξίδι στο χρόνο θα ήθελα να συμμετέχω στην ομάδα επιστημόνων που θα το κατάφερνε

Είναι μια ευαίσθητη κωμωδία;
Δεν ξέρω αν είναι καν κωμωδία. Είναι ένα δραματικό έργο με κωμικά ξεσπάσματα. Με ενδιαφέρει πολύ να αντιμετωπίζω τις σκηνές του έργου φωτίζοντας όσο πρέπει το δραματικό κομμάτι κι ας προκαλέσω μόνο μικρά χαμόγελα στους θεατές.

Αγαπάς αυτά τα αμφίσημα έργα;
Ναι, πολύ. Το γεγονός ότι υπάρχουν πέντε αστείες ατάκες δεν κάνει ένα έργο κωμικό. Είναι σαν να έχεις ένα θείο πολύ σοβαρό, πολύ καθώς πρέπει που λέει κάτι που ακούγεται αστείο παρότι ο ίδιος δεν θέλει να κάνει χιούμορ. Ο θείος λοιπόν, δεν είναι αστείος άνθρωπος απλώς λέει αστεία πράγματα.

Είσαι αστείος άνθρωπος;
Θέλω πολύ να είμαι. Στη δουλειά πάντως συχνά με παρεξηγούν, με παίρνουν για πολύ σοβαρό τύπο. (γέλια)

Είσαι κωμικός ηθοποιός;
Νομίζω ότι αυτό που πιστεύουμε για την κωμωδία είναι ένα είδος που δεν υπάρχει πια ούτε στο θέατρο ούτε στο σινεμά. Υπάρχουν στις μέρες μας οι παλιοί κωμικοί; Το παλιό ελληνικό σινεμά και το θέατρο αντιμετώπιζαν με μεγαλύτερη αφέλεια την κωμωδία. Εμένα πάλι μου αρέσουν οι Μόντι Πάιθον, που όταν κάνουν μπαλαφάρα την υποστηρίζουν 100% κι όταν κάνουν εγκεφαλικό χιούμορ είναι πολύ σοβαροί.  

Παρόλα αυτά, αισθάνεσαι πιο ασφαλής μέσα στην κωμωδία;
Γενικά, δεν θέλω να αισθάνομαι “ασφαλής”. Δεν είναι αυτός ο στόχος μου.

Θα έπαιζες ξανά δραματικό ρόλο δηλαδή, όπως τον «Εμμάνουελ Καντ»;
Φυσικά.

Στη δουλειά με παρεξηγούν, με παίρνουν για πολύ σοβαρό τύπο

«Αν υπάρχει, δεν το εχω βρει ακόμα» εισηγείται το έργο του Πέιν. Εσύ, τι αναζητάς ακόμα;
Νομίζω πως θέλω να παραμείνω στην αναρώτηση: «Τι είναι αυτό που δεν έχω βρει ακόμα;». Σε αυτή την περίπτωση, το καλό είναι πως κάθε φορά μπορείς να αλλάζεις το ερώτημα για εκείνο που ψάχνεις.

Μοιάζει με κάτι που είχε πει ο Τζον Λένον, πως «όλα θα είναι εντάξει στο τέλος. Αν δεν είναι εντάξει, δεν είναι το τέλος».
Ωραίο! Εμένα μου αρέσει κι αυτό που λένε πως «όλα θα πάνε καλούτσικα»! (γέλια). Επίσης, ο Καντ έλεγε – ή του το χρέωσαν ότι το έλεγε – πως «ο κόσμος είναι ο καλύτερος που έχουμε».

Υπάρχει κάτι στο οποίο πιστεύουν οι πολλοί αλλά όχι κι εσύ;
Δεν ξέρω αν είναι πολλοί ή λίγοι αλλά δεν πιστεύω σε ζώδια, ούφο, τηλεπάθεια, μαγεία κ.λ.π, ατελείωτος ο κατάλογος.

Πιστεύεις, ελπίζεις σε κάτι καλύτερο από αυτό που έχουμε;
Είναι πιο φιλοσοφική η διαπίστωση. Το αναφέραμε και προηγουμένως. Γιατί αν δεν ήταν ο καλύτερος κόσμος που θα μπορούσαμε να έχουμε, δεν θα τον είχαμε καν. Κάθε στιγμή, είναι ο καλύτερος που έχουμε απλώς γιατί αυτόν μπορούμε να έχουμε.

Ισχύει το ίδιο και για την Ελλάδα;
Σε καμία περίπτωση. (χαχαχα) Αλλά, δυστυχώς, είναι αυτή που έχουμε. Το κακό είναι πως η ερώτηση για το μέλλον στην Ελλάδα είναι πάντα έγκυρη, σε κάθε εποχή. Ζούμε προφανώς μια οκταετία μεγάλης πίεσης, αλλά κάποιοι συμπεριφέρονται λες και τα προηγούμενα χρόνια από την κρίση να ήταν «και γαμώ». Αλλά όχι δεν ήταν, ή ίσως ήταν «και γαμώ» για κάποιους. Ξέρω πολλούς ανθρώπους που πεινούσαν την δεκαετία του ’80 και του ’90.

Ελπίζεις, όπως και ο ήρωας σου, ν’ αφήσεις ένα θετικό αποτύπωμα σ’ αυτόν τον κόσμο;
Ο,τιδήποτε κι αν πασχίσω να αφήσω, σε 100 χρόνια θα έχει σβηστεί και κανείς δεν θα θυμάται τίποτα. Με λίγα λόγια, δεν με απασχολεί η υστεροφημία μου· ποιος χέστηκε αν αφήσω μια κληρονομιά και σε ποιο πράγμα; Ασε που μου τη σπάει που έχουμε δημιουργήσει την ανάγκη της αυθεντίας. Εννοείται, βεβαίως, πως δεν θέλω να είμαι βάρος, να δημιουργήσω μεγαλύτερα προβλήματα με την ύπαρξη μου.