Δημήτρης Καραντζάς: Τη δεδομένη στιγμή, όπου κι αν κοιτάξω στη ζωή μου, έχω πάρει τα μεγαλύτερα ρίσκα

Ο Δημήτρης Καραντζάς μεγάλωσε. Οχι μόνο επειδή το παραδέχεται και ο ίδιος, όχι μόνο επειδή σήμερα γιορτάζει τα γενέθλια του (και έχει συμπληρώσει κιόλας τα 30) αλλά και γιατί πολλά μέσα (κι έξω του) έχουν αλλάξει. Τι κι αν το ραντεβού μας δίνεται σταθερά στα Εξάρχεια; Το αγόρι που εμφανιζόταν ως ένας από τους νεότερους σκηνοθέτες της ελληνικής θεατρικής ιστορίας έχει μείνει πίσω.

Ο Δημήτρης Καραντζάς έχει περάσει σε μια καινούργια φάση της δημιουργικής και προσωπικής ζωής του που ορίζεται από νέους στόχους, μεγαλύτερη ψυχραιμία, περισσότερες ελευθερίες. Και καθώς καταπιάνεται με τον «Γυάλινο κόσμο» του Τένεσι Γουίλιαμς (για λογαριασμό του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας), ένα υπαρξιακό υλικό που χτυπά επίμονα στο κέντρο της προσωπικής μνήμης του, το αγόρι αυτό μοιάζει να συνομιλεί ακόμα μαζί του και να του δείχνει τα επόμενα του βήματα.

Εχω μια απορία: Γιατί δίνουμε ραντεβού πάντα στα Εξάρχεια;
Μένω εδώ πολλά χρόνια και όλα περιστρέφονται γύρω από αυτή γειτονιά. Εδώ πίνω τον καφέ μου το πρωί, εδώ βλέπω τους φίλους μου, εδώ διαβάζω. Θέλω να περνάω το χρόνο μου σε οικεία μέρη.

Συμβάλλει σε αυτό και η παράξενη ελευθερία της γειτονιάς;
Δεν ξέρω αν είναι παράξενη αλλά σίγουρα αποπνέει μια αίσθηση ελευθερίας και οικειότητας. Στα Εξάρχεια μπορεί κανείς να κάνει φοβερές συναντήσεις από το πουθενά. Έχει κάτι ζωντανό αυτή η περιοχή ακόμα και τις μεγάλες ώρες – τις οποίες τιμώ.

Εσύ, σε προσωπικό επίπεδο, διανύεις μια περίοδο μεγαλύτερης προσωπικής ελευθερίας;
Σίγουρα είμαι πιο ήρεμος, λιγότερο αγχωμένος. Μέχρι πρόσφατα, η ιδέα μιας πρεμιέρας, μιας επικείμενης δουλειάς με απέκλειε από την υπόλοιπη ζωή ώστε ακόμα κι αν βρισκόμουν σε μια συντροφιά δεν άκουγα λέξη∙ το μυαλό μου βρισκόταν πάντα εκεί. Πλέον, νιώθω πως υπάρχει και λίγος χώρος για να βρεθώ στο παρόν. Μοιράζω καλύτερα το χρόνο μεταξύ του φαντασιακού και του πραγματικού. Αυτό μοιραία δημιουργεί μια μεγαλύτερη αίσθηση ελευθερίας.

Μέχρι πρόσφατα, η ιδέα μιας πρεμιέρας με απέκλειε από την υπόλοιπη ζωή ώστε ακόμα κι αν βρισκόμουν σε μια συντροφιά δεν άκουγα λέξη

Τι συνέβη και μετακινήθηκες;
Μεγάλωσα, κάτι ησύχασε μέσα μου. Βεβαίως, νιώθω πως έχω χάσει χρόνια, πως δεν έχω χαρεί πράγματα λόγω υπερβολικής φροντίδας απέναντι στη δουλειά μου. Δεν έχω χαρεί πολύ βασικά πράγματα αλλά και χαρές που μου έφερε η ίδια η δουλειά. Θα περίμενε κανείς να πετάξω στα ουράνια πηγαίνοντας στην Επίδαυρο ή στη Αβινιόν κι όμως σε διαβεβαιώ ότι εκείνο το καλοκαίρι ήμουν ψυχολογικό ράκος. Το άγχος μου ώστε να ανταποκριθώ σε όλα αυτά σχεδόν με παρέλυε, είχα παγώσει εντελώς την υπόλοιπη ζωή μου. Ήταν μια τεράστια ψυχολογική βουτιά και δεν θέλω να το βιώσω ξανά. Θέλω να πιστεύω ότι, μάλλον, έκανα κάποια πράγματα σωστά κι όχι ότι άφησα σημαντικά γεγονότα της ζωής μου να περάσουν στο ντούκου. Συμφιλιώνομαι με το μη αυτό-μαστίγωμα.

Είσαι επιεικής με τον εαυτό σου;
Προσπαθώ γιατί ακόμα και τώρα δεν υπάρχει περίπτωση να πω ότι «αυτή ήταν μια καλή παράσταση». Μέσα στο μυαλό μου διορθώνω όλες τις σκηνοθεσίες μου.

Ποιες είναι οι χαρές που ζεις μέσα στο θέατρο;
Έχω αρχίσει να είμαι λιγότερο ελεγκτικός στη διάρκεια της πρόβας, είμαι πιο ανοιχτός στο να ακολουθήσω τον ηθοποιό το οποίο με χαροποιεί ιδιαίτερα γιατί διαπιστώνω πως μια παράσταση μπορεί να πάει πιο πέρα από ότι είχα φανταστεί. Επίσης μεγάλη χαρά μου δημιουργούν οι συνεργασίες. Πάντα θα υπάρχουν οι άνθρωποι στους οποίους θέλω να επιστρέφω αλλά οπωσδήποτε τροφοδοτούμαι από τις καινούργιες συναντήσεις. Με κάνουν να αναθεωρώ τα εργαλεία μου, με μετατοπίζουν. Το θέατρο, άλλωστε, είναι μια ιστορία συνεχών μετατοπίσεων.

Πόσο έχεις αλλάξει λοιπόν από τη μετεφηβική εμφάνιση σου στο θέατρο μέχρι σήμερα;
Δεν νιώθω την ανάγκη να είναι τόσο μπροστά η κατασκευή μου, η ιδέα μου για μια παράσταση. Συνειδητοποιώ πως όσο ήμουν μικρότερος είχα την αγωνία να δείξω τον τρόπο σκέψης μου. Δεν άφηνα τους ηθοποιούς μου να προτείνουν πολλά, κάτι που οδηγούσε να πράγματα σε μια αυτοπροβολή μου. Τώρα με απασχολεί να γεννηθεί κάτι μέσα στην ίδια τη συνάντηση. Εχω μια μεγαλύτερη περιέργεια κι αυτό με οδηγεί να πάρω μεγαλύτερα ρίσκα. Πλέον, θυμώνω σκεπτόμενος αυτόν τον τρόπο, ότι περιόριζα, έπνιγα πράγματα, δεν έδειχνα εμπιστοσύνη στη λειτουργία του ηθοποιού αποκαλύπτοντας ξαφνικά μια μεγαλομανία.

Ήσουν μεγαλομανής;
Δεν ήταν συνειδητό αλλά ναι.

Απομακρύνεσαι από τη φόρμα;
Φόρμα είναι και ο πιο βαθύς νατουραλισμός. Το ενδιαφέρον για μένα εστιάζεται στο πως ηθοποιός και έργο δημιουργούν τη φόρμα και δεν έρχεται η φόρμα πριν από αυτά.

Συμφιλιώνομαι με το μη αυτό-μαστίγωμα

Παρά τους “εφιάλτες” που σου προκάλεσαν έχεις καταφέρει πράγματα που πολλοί και εμπειρότεροι σου θα ζήλευαν. Πως φαντάζεσαι τον εαυτό σου να εξελίσσεται μετά από όλα αυτά;
Αυτή την περίοδο κοιτάζω πολύ για μεταπτυχιακά. Έχω μελετήσει όλες τις πιθανές εκδοχές και πόλεις. Δεν ξέρω αν θα το επιχειρήσω, αν θα μπω ξανά σε μια συνθήκη φοιτητικής ζωής αλλά νιώθω ότι θέλω να ασχοληθώ με το θέατρο χωρίς να έχω την αγωνία ενός αποτελέσματος. Χωρίς το άγχος του να σχεδιάζω πως θα επιβιώσω, κάνοντας αυτό, αυτό κι αυτό. Σε μια ιδανική συνθήκη θα ήθελα να βρεθεί ένας χώρος όπου θα μπορούσα να δουλέψω έργα με αυτούς που θέλω.

Αυτό προϋποθέτει ομάδα και παραγωγό. Θα ήθελες να δημιουργήσεις μια σταθερή βάση;
Η ιδέα του σταθερού χώρου με αγχώνει. Από την άλλη, οι στροβιλισμοί στα διάφορα θέατρα κρύβει μεγάλη κούραση και εμποδίζει την απερίσπαστη εργασία. Αν όμως θέλω να εμβαθύνω σε πράγματα που με απασχολούν πρέπει να εξασφαλίσω ένα σταθερό κύκλο των ανθρώπων που θα έχω γύρω μου. Αλλά και πάλι αυτή τη στιγμή μιλάω για το ιδανικό: Να έχω εξασφαλίσει χώρο και συνθήκες εργασίας και να διαθέτω το χρόνο για έρευνα. Τώρα, απλώς, προλαβαίνω να είμαι αποτελεσματικός – αν προλαβαίνω. Δυστυχώς, αυτήν την εποχή, οι όροι και οι τρόποι παραγωγής ευτελίζουν το ίδιο το αντικείμενο. Όταν οι πρόβες είναι απλήρωτες δεν μπορώ να ζητήσω από τους ηθοποιούς μου να δουλέψουμε για πέντε μήνες αδιαφορώντας γι’ αυτήν την κατάσταση.

Προλαβαίνεις; Σκηνοθετείς έργα για βιοποριστικούς λόγους που δεν θα επέλεγες συνειδητά;
Μέχρι στιγμής, επιλέγω εκείνα που θέλω να κάνω χωρίς να αγνοώ το πώς θα ζήσω. Ο μοναδικός τρόπος για να επιβιώσεις είναι να δουλεύεις συνέχεια. Πέρυσι, για πρώτη φορά, τόλμησα να κάτσω για 8 μήνες. Κι έτσι μετά μου βγήκε μια επιθυμία υπερδραστηριότητας.

Σου έλειπε το θέατρο όσο απείχες;
Καθόλου. Έβλεπα συνεχώς θέατρο αλλά δεν μου έλειπε να είμαι εγώ ο δημιουργός.

Τρεις παραστάσεις το χρόνο θεωρούνται υπερδραστηριότητα;
Θα μπορούσαν να θεωρούνται αλλά αν έρθουν μετά από ένα διάστημα μεγάλης παύσης είναι εντάξει. Βεβαίως, αν αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο κάπου θα καεί το σύστημα σου. Από την άλλη είναι μια ενδιαφέρουσα δοκιμασία, σαν το ένα να φορτίζει το άλλο.

Αισθάνθηκες ποτέ ότι δούλεψες παραπάνω, ότι “κάηκες”;
Ναι γι’ αυτό και πήρα αυτήν την απόσταση.

Τα ταξίδια σε έβαλαν να σκεφτείς τη ζωή σου εκτός Ελλάδας;
Τέθηκαν τέτοιες συζητήσεις που τότε φάνταζαν ιδεατές αλλά τελικά δεν είναι πολύ εύκολο. Το θέατρο δεν αφορά στην εικόνα, αφορά στη γλώσσα κι έχω μεγάλη αμφιβολία πως μπορείς να κάνεις μια δουλειά όπου η δόνηση των λέξεων μπορεί να μην είναι τόσο οικεία. Παλιότερα, βέβαια, μου που είχε γίνει μια τέτοια πρόταση την αρνήθηκα· μου είχαν προτείνει να ανεβάσω Αριστοφάνη στην Ελβετία. Ιδανικά, λοιπόν, θα ήθελα να συνεχιστεί αυτό που έχει ξεκινήσει όπου σκηνοθεσίες μου ταξιδεύουν στην Ευρώπη.

Οσο ήμουν μικρότερος είχα την αγωνία να δείξω τον τρόπο σκέψης μου. Δεν άφηνα τους ηθοποιούς μου να προτείνουν πολλά, κάτι που οδηγούσε σε μια αυτοπροβολή μου

Μιλάμε όλη την ώρα για θέατρο και αναρωτιέμαι ποιος είσαι έξω από αυτό;
Καπνίζω πολύ, πίνω καφέδες και τζιν. Τι άλλο κάνω στη ζωή μου; Μισό λεπτό για να μην πάθω κατάθλιψη! Με ενεργοποιεί ο έρωτας. Βέβαια μέσα στον κυκεώνα της δουλειάς δεν υπήρξα και πολύ διαθέσιμος γι’ αυτόν, ήμουν κλειστός. Από εκεί και πέρα αγαπώ το διάβασμα, γενικά είμαι πολύ τεμπέλης – η ιδέα του αν πάω στην Εφορία ή να πληρώσω το λογαριασμό που λήγει μου φαίνεται εφιαλτική. Δεν μπορώ να ανταποκριθώ εύκολα στα μικρά της ζωής κι έτσι αν δεν υπάρχει κάτι που επείγει – πρόβα ας πούμε – μπορώ να μείνω στο σπίτι όλη μέρα χωρίς να κάνω τίποτα. Κι ενώ είμαι πολύ αναβλητικός τίποτα από όλα αυτά δεν ισχύει όταν κάνω πρόβα. Το θέατρο μου δίνει μεγάλη χαρά. Με βοηθά να συνομιλήσω μ’ έναν ηθοποιό κι αυτό έχει μια τεράστια παρηγοριά, μια σύνδεση, σχεδόν, υπαρξιακή. Νιώθω λιγότερη μοναξιά μέσα στη θεατρική νεύρωση.

Στέκομαι σε μια πληροφορία που προσπέρασες: Άφησες έρωτα για τη δουλειά;
Όχι, αλλά μπορεί να μην επέτρεψα στις συνθήκες να ανθίσουν επειδή ακριβώς επέλεξα να αφοσιωθώ στη δουλειά. Γιατί και ο έρωτας θέλει αφοσίωση και δόσιμο. Αφοσιώθηκα στο θέατρο γιατί ένιωθα μεγαλύτερη ασφάλεια. Αλλά το έκανα ερήμην μου.

Είσαι άνθρωπος που επιλέγεις την ασφάλεια;
Τη δεδομένη στιγμή, όπου κι αν κοιτάξω στη ζωή μου, έχω πάρει τα μεγαλύτερα ρίσκα.

Πως ήσουν ως παιδί;
Αρκετά κλειστό. Ζούσα μιαν αντίφαση: Από τη μια μεγάλωνα στην οδό Φυλής όπου έβλεπα τα πάντα. Απέναντι από το σπίτι μας είχε σπίτια με κόκκινα φωτάκια και θυμάμαι ρωτούσα τον πατέρα μου «τι είναι αυτά;» και μου απαντούσε «χώροι αναψυχής» κι εγώ σκεφτόμουν γιατί δεν πάμε εκεί και τρέχουμε στα λούνα παρκ. Είχα έρθει δηλαδή σε επαφή με τη θλίψη κι από την άλλη πήγαινα σχολείο στο Αρσάκειο στην Εκάλη, άρα είχα εκτεθεί και σε μια άλλη, νεοπλουτίστικη καθημερινότητα όπου όλοι κοιτούσαν τι μάρκα παπούτσια φορούσε ο διπλανός τους. Ετσι δεν επικοινωνούσα πράγμα που με οδήγησε στην ανακάλυψη του θεάτρου. Στο θέατρο ένιωσα λιγότερο ούφο, άρχισα να γνωρίζω ένα τοπίο ιδεών που με ενδιάφερε πολύ, να αναπτύσσω πιο βαθιές επικοινωνίες σε αντίθεση με τη βαθιά ανοησία της σχολικής μου ζωής. Και χαίρομαι που την αξιολογούσα ως ανοησία γιατί καθώς ήμουν σε μια ευαίσθητη ηλικία θα μπορούσα να είχα παρασυρθεί από αυτήν. Θα μπορούσα να είχα γίνει μάνατζερ, να νοιάζομαι να κάνω περιουσία όπως οι περισσότεροι συμμαθητές μου. Χαίρομαι που και οι γονείς μου με απομάκρυναν από αυτό. Γενικά νομίζω με έλκουν πιο πολύ τα θλιβερά πρόσωπα παρά τα επίπλαστα ευτυχισμένα.

Είχες καλή σχέση με την οικογένεια σου;
Ναι καλές σχέσεις και καλή επικοινωνία, αλλά μοιραία σε μια οικογένεια αναλαμβάνεις ρόλους. Καμιά φορά αναλαμβάνεις το ρόλο του σοφού και ανθεκτικού παιδιού, κάτι που ωστόσο δεν αναιρεί πως παραμένει ένα παιδί με συγκεκριμένες ανάγκες. Γενικά, η οικογένεια μου φαίνεται ένα πολύ δύσκολο σύστημα και δεν μπορώ να κατηγορήσω κανέναν για το τι γονιός είναι γιατί κανείς δεν είναι προετοιμασμένος γι’ αυτήν την ευθύνη. Ακόμα κι αν νιώθεις ενοχή ή θυμό για την οικογένεια σου, δεν μπορείς να μην τρέφεις και μια απέραντη κατανόηση αναγνωρίζοντας τους σαν κανονικούς ανθρώπους. Συνεπώς, το θέμα είναι πώς θα βγεις από τον κύκλο των στενών συγκρούσεων και θα δεις τον εαυτό σου μόνο του. Όπως έχει γράψει και η Σάρα Κέιν στο «Λαχταρώ» «μεγάλωσες πια, μη τα φορτώνεις όλα στη μαμά».

Μιλάς σαν η νέα σου σκηνοθεσία πάνω στο «Γυάλινο κόσμο» να σε αφορά και σε προσωπικό επίπεδο.
Ναι γιατί οι μνήμες πάνω σε οικογενειακά ζητήματα, οι ενοχές που δεν σου επιτρέπουν να συνεχίσεις είναι πράγματα που συμβαίνουν και σε μένα. Όλοι οι άνθρωποι κουβαλούν, μέχρι το θάνατο τους, ενοχές για το πώς έχουν υπάρξει απέναντι σε αγαπημένους τους ανθρώπους. Μάλιστα υπάρχει μια φωτογραφία του πατέρα του Τομ στο έργο – η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στη σκηνογραφία μας – και είναι, παρά την τρομερή επεξεργασία, μια φωτογραφία του πατέρα μου. Ακριβώς γιατί το ίδιο το έργο μου δημιουργεί μεγάλη οικειότητα.

Αφοσιώθηκα στο θέατρο κι όχι στον έρωτα γιατί ένιωθα μεγαλύτερη ασφάλεια. Αλλά το έκανα ερήμην μου

Αφού ο «Γυάλινος κόσμος» είναι υλικό μνήμης θα αυθαιρετούσες για μα γυρίσεις σε μια στιγμή της νεανικής ζωής σου;
Εχω στο μυαλό μου μια εικόνα: Η γιαγιά μου – που πέθανε πριν από 1.5 χρόνο – να στέκεται στο μπαλκόνι του εξοχικού μας στον Ωροπό με αγωνία για το πότε θα έρθουμε.

Το θέατρο έγινε ο γυάλινος κόσμος σου;
Όχι, γιατί δεν με έχει πληγώσει.

Τι σημαίνει για σένα η έννοια του γυάλινου κόσμου;
Αυτό που λέει στον πρόλογο του ο Τένεσι Γουίλιαμς· πως ένα κομμάτι γυαλί σου φέρνει δύο πράγματα στο νου: Πόσο όμορφο είναι και πως μπορεί να σπάσει. Ένας ιδανικός κόσμος που μπορεί να καταστραφεί εν ριπή οφθαλμού.

Ο δικός μας κόσμος από τι υλικά είναι φτιαγμένος;
Από βαρβαρότητα, έλλειψη έγνοιας για τον άνθρωπο, με πολλά στοιχεία τραπεζοκεντρικής αντίληψης. Νιώθω μεγάλη ανησυχία για τη βία που ξεσπάει ανεμπόδιστα. Φυσικά και έχουμε άπειρα ιστορικά παραδείγματα για ξεσπάσματα βίας κατά την αποσταθεροποίηση κοινωνικών συνθηκών όμως εδώ η βαθιά ακροδεξιά αντίληψη έχει αρχίσει να γίνεται κρατούσα. Η στάση πολλών σε μια σειρά από θέματα έχει ως πρώτη επιλογή τη βία και την τιμωρητική διάθεση. Η παρακίνηση σε βίαιες αντιδράσεις μου φαίνεται αδιανόητη. Αρκεί να δει κανείς τα social media όπου όλοι καταγγέλουν, βρίζουν, χωρίς επιχειρήματα και τελικά έχουν τη δύναμη να καλλιεργούν το μίσος. Τηλεοπτικές εκπομπές ευρείας απήχησης μπαίνουν στην διαδικασία να σκυλεύσουν νεκρό κι αυτό περνάει έτσι, ως κανονικό. Νιώθω ότι είμαστε σε πολύ κρίσιμη στιγμή…

Σε δηλητηριάζει όλο αυτό;
Φοβάμαι ότι όσο συνεχίζεται ως κανονικό, θα αρχίσουμε να αντέχουμε την τοξικότητα του ή θα βρούμε τρόπο να την εξηγήσουμε κάπως άρα και να τη δικαιολογήσουμε. Αναρωτιέμαι κι εγώ τι πρέπει να κάνω. Πιστεύω ότι ποτέ δεν πρέπει να σταματήσει να μας κινεί η σύσταση και η λογική μας. Από την άλλη, σε μια ακραία πολωμένη κοινωνία λειτουργεί πολύ περισσότερο ο φόβος κι έτσι προκύπτει η καταστολή και οι τερατογεννέσεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Απλώς για την ώρα βαυκαλιζόμαστε πως ζούμε μια επίπλαστη κανονικότητα.