Τρεις μέρες αφιερωμένες στο έργο του Μάνου Ελευθερίου στο Μέγαρο Μουσικής

Η τιμητική συναυλία, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Λιγνάδη, που ήταν ήδη προγραμματισμένη από καιρό, ήταν μια ιδέα που και ο ίδιος ο Μάνος Ελευθερίου ήθελε πολύ να υλοποιηθεί, γι’ αυτό και αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί, εν τέλει, παρά το γεγονός της απρόοπτης απουσίας του, σε ένα τριήμερο με ιδιαίτερους και ξεχωριστούς συντελεστές.

Μάλιστα, το πολύ σημαντικό στο αφιέρωμα αυτό, είναι ότι θα πραγματοποιηθεί στο πρώτο μέρος του αφιερώματος μια ουσιαστικά πρώτη πανελλήνια θεατροποιημένη εκτέλεση ενός έργου με στιχους του Μάνου Ελευθερίου, επιμελημένη από τον Γιώργο Ανδρέου. Το έργο αυτό είναι «Ο Νοητός Λύκος», ένα αριστουργηματικό κείμενο, από τα μεγαλύτερα της ελληνικής λογοτεχνίας, το οποίο αποδεικνύεται και αρκετά “προφητικό”, μιας και στο ποιητικό έργο αυτό, ο Ποιητής Μάνος Ελευθερίου καταδύεται σε μια προσωπική Νέκυια, κατά τα πρότυπα του ομηρικού Οδυσσέα. Εκεί συναντά πρόσωπα – κομμάτια της προσωπικής του μυθολογίας, συνομιλεί – ή δε συνομιλεί μαζί τους -, κατευθυνόμενος προς τη μεγάλη συνάντηση με τη μητέρα του.

Ο Μάνος Ελευθερίου είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τη μητέρα του, άλλωστε το ποιητικό πρόσωπο της μάνας είναι αντιληπτό σε πολλά ποιήματα του, αλλά και σε σπουδαία στιχουργήματά του για το ελληνικό τραγούδι. 

Ο συνθέτης Γιώργος Ανδρέου ζήτησε λοιπόν την άδεια από τον ίδιο να συνθέσει ένα μουσικό δράμα, πάνω στο έμμετρο κείμενο του Νοητού Λύκου  και αφού εκείνος το ενέκρινε, έγινε μια συζήτηση για το ποιά από τα πρόσωπα είχαν πρωταρχικό ρόλο γι΄αυτόν και για το πώς θα έπρεπε να παρουσιαστούν στη θεατρική προσαρμογή. «Ευτυχώς – και το λέω αυτό με μια ανακούφιση – ο Μάνος πρόλαβε να ακούσει τις συνθέσεις στην πρώιμη εκδοχή τους, ερμηνευμένες από εμένα με τη συνοδεία ενός πιάνο, τις ενέκρινε και χαίρομαι γιατί πλησίασα κάτι από το όραμα του», αναφέρει ο Γιώργος Ανδρέου. Τότε ο Μάνος Ελευθερίου μάλιστα, αστειευόμενος του είχε πει πως δεν νοείται μελοποίηση δικού του έργου χωρίς να έχει πολλά κρουστά, που ήταν και η αδυναμία του! Γι’ αυτό λοιπόν και στην ορχήστρα που είναι ένα κλασικό σύνολο 12 μουσικών θα υπάρχουν και  δύο κρουστά!

Ο δεύτερος “όρος” που έθεσε ο Μάνος όταν άκουσε για πρώτη φορά τις συνθέσεις ήταν, τον ρόλο του κεντρικού αφηγητή – που ουσιαστικά είναι ο ίδιος μέσα στο κείμενο – να τον ερμηνεύσει ο Γιώργος Νταλάρας. Από την πρώτη στιγμή ο Γιώργος Νταλάρας “αγκάλιασε” το έργο και την ιδέα να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο επί σκηνής και ξεκίνησαν μαζί για την αναζήτηση του σκηνοθέτη. «Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καταλληλότερος σκηνοθέτης γι’ αυτή την παραγωγή από τον Δημήτρη Λιγνάδη, ο οποίος διαθέτει την ικανότητα να καταλαβαίνει τί σημαίνει ποίηση και πώς τη διαχειριζόμαστε!», τοποθετήθηκε ο Γιώργος Ανδρέου για το χρονικό της πορείας υλοποίησης της αρχικής ιδέας για το αφιέρωμα. 

_{Φώτο: Γιάννης Βελισσαρίδης}

Στη συνέχεια για τον ρόλο του Αγγέλου, που κατεβάζει στον Κάτω Κόσμο τον αφηγητή, επιλέχθηκε πολύ συνειδητά ο τραγουδοποιός και ερμηνευτής Χρήστος Θηβαίος. Η καλλιτέχνις Μάρθα Φριντζήλα ήρθε για να πλαισιώσει με τη σειρά της την ομάδα αυτή των συντελεστών, ερμηνεύοντας τον κρίσιμο ρόλο, αυτόν της μάνας του Ποιητή. 

Το αφιέρωμα ωστόσο είναι δίπτυχο, αποτελείται και από ένα δεύτερο μέρος που τιτλοφορείται «Σταθμοί στα ωραιότερα τραγούδια του» και θα ερμηνεύσουν επί σκηνής, τα ομορφότερα ποιήματα του Μάνου Ελευθερίου – που σφράγισαν τη ζωή μας – σε μουσική μεγάλων ελλήνων συνθετών, μερικές από τις πιο εκφραστικές φωνές της ελληνικής μουσικής σκηνής κι αυτοί είναι ο Γιώργος Νταλάρας, η Ελένη Τσαλιγοπούλου, ο Χρήστος Θηβαίος και η Μάρθα Φριντζήλα. 

Ο Δημήτρης Λιγνάδης, ως σκηνοθέτης του όλου εγχειρήματος αυτού, δηλώνει «Θα ήθελα ιδανικά ο θεατής να φύγει από το Μέγαρο λέγοντας τα εξής κατά σειράν: Τι ωραίους στίχους που έχει γράψει ο Μάνος Ελευθερίου, τι ωραία μουσική που έχει ντύσει αυτούς τους στίχους, τι ωραίο έργο που είναι ο Νοητός Λύκος και τελευταίο, τι ωραία παράσταση που είναι αυτή!» Συμπληρώνει, πως είναι πολύ συχνό το φαινόμενο στη σημερινή εποχή, τους ανθρώπους που αρέσκονται να διαβάζουν ποίηση, να τους θεωρούμε οπισθοδρομικούς και αρχαίους. Ωστόσο, η ποίηση ανιχνεύεται παντού, όχι μόνο στα βιβλία. «Η εκδήλωση μας για εμένα έχει, πέρα από τον καλλιτεχνικό κι έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, έτσι ώστε οι θεατές που βλέπουν ένα τέτοιο θέαμα να μπορέσουν να καταλάβουν και την αξία του λόγου!» επισημαίνει. 

Όσον αφορά στον Νοητό Λύκο αναφέρει πως πρόκειται για ένα αρκετά δύσκολο εγχείρημα, γιατί είναι μια βαθιά ποίηση – στιχουργία του Μάνου Ελευθερίου, συμπυκνωμένη μέσα στους στίχους. Έγινε λοιπόν μια προσπάθεια από τον σκηνοθέτη και τους υπόλοιπους συντελεστές να αποτυπωθεί ακριβώς αυτός ο χαρακτήρας στο εγχείρημα, να δοθεί η απαραίτητη σημασία στον στίχο, στη μουσική που αποτελεί και τον βασικό πυλώνα και η “εικόνα” της παράστασης να παραμείνει συμβολική, διακριτική, αλλά και ταυτόχρονα δυναμική για να ακουστούν, έτσι όπως οφείλουν να ακουστούν, ο λόγος και η μουσική! 

«Ο Νοητός Λύκος είναι ένα μουσικό και όχι ένα θεατρικό έργο, με έναν θεατρικό καμβά ως προς την πλοκή του!» τονίζει ο Δημήτρης Λιγνάδης. Ο τίτλος του έργου προέρχεται από μια βυζαντινή φράση – παράκκληση του Ιωάννη του Χρυσοστόμου που λέει «Για να μη με εξαφανίσει/κατασπαράξει το θηρίο που λέγεται Νοητός Λύκος…». Το ποιός ακριβώς είναι ο Νοητός Λύκος θα το μάθουμε στην παράσταση…

Τον ρόλο του θεατρικού αφηγητή, στις δύο πρώτες παραστάσεις 26 και 27 Οκτωβρίου, θα τον ενσαρκώσει ο Γιάννος Περλέγκας και στην τελευταία παράσταση, στις 29 Οκτωβρίου, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Λιγνάδης. 

Ο Γιώργος Νταλάρας, με τη σειρά του αποκαλύπτει πως στην αρχή αυτης της συνεργασίας προσπαθούσε να πείσει τον ίδιο τον Μάνο Ελευθερίου να ανέβει στη σκηνή μαζί τους και εκείνος αν και ποτέ δεν το πήρε στα σοβαρά δεν το είχε αρνηθεί και δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό του με τη συνολική προσπάθεια που γινόταν πάνω στο έργο του.

Σχετικά με τα τραγούδια που θα ειπωθούν στο δεύτερο μέρος της παράστασης αναφέρει «Πρόκειται για τραγούδια – σταθμούς για την ελληνική τραγουδοποιία, τα γνωρίζουμε όλοι, αλλά θα πούμε και κάποια τραγούδια που είναι λιγότερο γνωστά, που είναι στο περιθώριο θα μπορούσαμε να πούμε…». Κάνει λόγο και για τη βαθιά αντιεξουσιαστική αντίληψη στα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου, που δεν σταμάτησε να αποδεικνύει με θάρρος μέχρι και το τέλος της ζωής του. 

Σημειώνουμε πως το εικαστικό μέρος έχει αναλάβει η Εύα Νάθενα και την επιμέλεια της κίνησης ο Φωκάς Ευαγγελινός. 

Στη δομή της παράστασης θα υπάρχουν δύο ξεχωριστές ορχήστρες για το κάθε μέρος, στο α’ μέρος συμμετέχει μια ορχήστρα κλασικής δομής, 12 μουσικών και στο β’ μέρος κάποιοι από αυτούς θα παραμείνουν και θα προστεθούν σημαντικοί μουσικοί της “λαϊκής” ορχήστρας, συνεργατών του Γιώργου Νταλάρα που συνοδεύουν τα τραγούδια του. 

Η Ελένη Τσαλιγοπούλου κάνει λόγο για τη σημερινή εποχή και για το ελληνικό τραγούδι, αναφέροντας μάλιστα, χαρακτηριστικά, «Είναι κρίμα να μην υπάρχει σήμερα η λυρική μουσική και γι΄αυτό θέλω να εκφράσω ένα μεγάλο μπράβο που γίνονται πράξη τέτοιου είδους πρωτοβουλίες!». 

Η Μάρθα Φριντζήλα στο α’ μέρος της παράστασης ερμηνεύει τον πολύ σημαντικό ρόλο της μάνας, η οποία παρόλο που δεν είναι εν ζωή καταφέρνει να ελέγχει με απέραντη τρυφερότητα και να “βασανίζει”, όπως οφείλει να κάνει μια μητέρα, τον γιό της Ποιητή. «Το βάρος του ρόλου αυτού είναι πολύ μεγάλο, το ίδιο και η συγκίνηση!» αναφέρει η ίδια. 

Τέλος, ο Χρήστος Θηβαίος τονίζει πως αισθάνεται πολύ τυχερός που είναι μέρος όλης αυτής της διαδικασίας και κάτω από την μπαγκετα του Δημήτρη Λιγνάδη του δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψει έναν άλλο εαυτό μέσα από έναν πολύ ιδιαίτερο ρόλο, αυτόν του Αγγέλου που κατεβάζει στον Κάτω Κόσμο τον μουσικό και θεατρικό αφηγητή, τον Μάνο Ελευθερίου. «Αυτό που έχω διδαχθεί περισσότερο αυτές τις μέρες είναι το εξής: O ρόλος του Αγγέλου επιβάλλει οποιοσδήποτε στίχος, φράση, λέξη ή συλλαβή να είναι κυριολεξία. Αυτή η κυριολεξία, με την καθοδήγηση του Δημήτρη Λιγνάδη, μου έχει εμπλουτίσει το μυαλό με έναν χρόνο, τον Ενεστώτα. Και οφείλω να μιλώ σε αυτόν. Γι’ αυτό θα μιλώ για πάντα για τον Μάνο, στον Ενεστώτα! Γιατί θεωρώ πως η ποίηση είναι ο πιο σύντομος δρόμος για την αλήθεια!».