Το «Σκλαβί» στο θέατρο Πόρτα: Επιστροφή στο μέλλον

Το σκηνικό της Ελλης Παπαγεωργακοπούλου που σκάει σαν κύμα από χρυσό πάνω στη σκηνή του «Πόρτα», κάτι θυμίζει. Η Ξένια Καλογεροπούλου συζητά παράμερα με τους δυο νέους ηθοποιούς και ο Θωμάς Μοσχόπουλος έχει μόλις ολοκληρώσει μια οκτάωρη πρόβα. Βουτιά στο χρόνο; Θα μπορούσε, πράγματι, να πρόκειται για μια εικόνα παρελθόντος μέχρι που στο πλάνο μπαίνει η Σοφία Πάσχου. Τρεις γενιές δημιουργών, ο καθένας εκ των οποίων έχει επιβάλλει μια τομή στο παιδικό θέατρο, συμπράττουν για να ανεβάσουν το «Σκλαβί». Το παρελθόν, δηλαδή, επιστρέφει στο μέλλον.

Το έργο – σταθμός στη σύγχρονη ιστορία της ελληνικής παιδικής σκηνής και μια κορυφαία στιγμή στην πορεία του «Πόρτα» καλείται να ξανακοιτάξει τον ευατό του, 18 χρόνια μετά από το πρώτο του ανέβασμα. Η Ξένια Καλογεροπούλου ανακαλεί την περίοδο που, μαζί με το Θωμά Μοσχόπουλο, είχαν ανακαλύψει το παραδοσιακό συμιακό παραμύθι και συζητούσαν το ενδεχόμενο να το αντιμετωπίσουν ως θεατρικό έργο. «Ηταν ένα κείμενο με τρομερές δυσκολίες, με μυστικά κι αινίγματα που μου πήρε δύο χρόνια για να το αποκωδικοποιήσω και να βρω τις σωστές λύσεις για να το πλησιάσω» λέει η Ξένια Καλογεροπούλου. «Τώρα σκέφτομαι εκείνη την εποχή με πολλή αγάπη, μακάρι να ξαναζούσα κάτι τέτοιο. Το “Σκλαβί” γεννήθηκε σαν θαύμα και είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτό». Κι αν ο Θωμάς Μοσχόπουλος συναντούσε το έργο από μια άλλη θέση, θα αποτελούσε και για τον ίδιο σημείο αναφοράς. «Ηταν η αφετηρία» θυμάται, «για πολλά προσωπικά μου σκηνοθετικά ιδιώματα. Για πρώτη φορά άρχισε να με απασχολεί η έννοια του συνόλου. Κι επίσης, τότε άρχισα να πλησιάζω την αφήγηση και την τεχνική της αποστασιοποίησης. Ξεκαθάρισα πολλά με το “Σκλαβί”· ναι, ήταν και για μένα μια καμπή».

_{Ξένια Καλογεροπούλου.}

Μακριά από τη νοσταλγία
Η νοσταλγία, πάντως, φαίνεται πως έχει λίγο χώρο σ’ αυτή τη συνάντηση – μολονότι κανείς δεν είναι εύκολο να παραβλέψει τη μεγάλη, σχεδόν μνημειώδη, επιτυχία του τότε. «Ποιος έχει άλλωστε την πολυτέλεια να αναμετρηθεί με το νεότερο εαυτό του;» αναρωτιέται ακαδημαϊκά ο Μοσχόπουλος που ανατριχιάζει στην ιδέα να στήσει μνημείο στον εαυτό του. «Σέβομαι την αξία της μνήμης. Μα, αν μπούμε σε μια διαδικασία αυτοαναφορικότητας θα χάσουμε την προσήλωση στη δουλειά» συνεχίζει. Και η δουλειά – όταν μιλάμε για “μαστόρια” σαν την Ξένια Καλογεροπούλου, το Θωμά Μοσχόπουλο και τη Σοφία Πάσχου – πρωτεύει.

Η νέα μορφή της παράστασης είναι ένα άλμα προς την ουσία, ενδεχομένως προς το αρχέτυπο του. Ετσι το περιγράφουν οι δύο συν-σκηνοθέτες του που νιώθουν «σαν να πετάξαμε πράγματα, φορτία από πάνω του, σαν να αναδεικνύουμε τις λεπτομέρειες του με τον πιο απλό, εύληπτο τρόπο».

Η σύγκριση μεταξύ των δύο σκηνοθεσιών προκύπτει, μάλλον, αναπόφευκτα. «Για τα δεδομένα της εποχής, η παράσταση ήταν και τότε αφαιρετική αλλά σήμερα διευρύνει κι άλλο τα όρια της αφαιρετικότητας. Από εκεί και πέρα, τώρα είμαστε πιο κατασταλλαγμένοι, δεν έχουμε την ίδια αγωνία να δούμε αν αυτό το έργο θα λειτουργήσει – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το προσεγγίζουμε με ευκολία. Απλώς τότε, η απειρία θόλωνε την κρίση και η δε επιμονή μου στα λάθη και στις λεπτομέρειες ήταν παροιμιώδης» εξηγεί ο σκηνοθέτης που, αυτή τη φορά, συνυπογράφει την παράσταση με τη Σοφία Πάσχου.

_{Πλάνο από την παράσταση.} 

Παιδικό θέατρο χωρίς εντυπωσιασμούς
Το «Σκλαβί» προσγειώνεται, σχεδόν 20 χρόνια μετά, σε μια εποχή όπου η απλότητα και η αφαίρεση δεν περιγράφει τη γενικότερη πραγματικότητα του θεάτρου. Η εντυπωσιοθηρία, το θέαμα, η αφομοίωση των νέων μέσων της τεχνολογίας έχουν οριστεί ως εργαλειακές προτεραιότητες συμπιέζοντας την ουσιαστική αποστολή του θεάτρου να αφηγηθεί ιστορίες. Η ρήξη της αισθητικής του «Πόρτα» με την επικρατούσα εικόνα στο ελληνικό παιδικό θέατρο είναι ξεκάθαρη και οριστική. «Το ερώτημα είναι αν επιμένεις να βάζεις πολύ μέικ απ ή αντέχεις να βγεις στη σκηνή αμακιγιάριστος. Εμείς έχουμε δώσει την απάντηση» λέει σαρκαστικά ο Θωμάς Μοσχόπουλος που, στο μεταξύ, αποκαλύπτει πως το σκηνικό της Ελλης Παπαγεωργακοπούλου έχει φτιαχτεί και με φύλλα αληθινού χρυσού. Και δεν τρολάρει!

_{Θωμάς Μοσχόπουλος.} 

Κι αφού ο χρυσός είναι παντοτινός το σκηνικό διατηρείται αναλοίωτο όπως και η μουσική (η σύνθεση είναι του Νίκου Κηπουργού και οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου). Αυτές θα είναι και οι μοναδικές ομοιότητες κατά τη δεύτερη εκδοχή της παράστασης. Η Ξένια Καλογεροπούλου πάλι, έχει τον ενθουσιασμό της πρώτης φοράς. «Πριν από 18 χρόνια δεν θα μπορούσα να διαννοηθώ αυτό το ανέβασμα. Τώρα που το βλέπω ο τρόπος του μου φαίνεται καταπληκτικός. Σκέφτομαι πως μόνον έτσι θα μπορούσε να γίνει».

Το «Σκλαβί», δηλαδή, τότε και τώρα, έμελλε να προτείνει και να εγκαινιάσει νέες συνθήκες. Και παρότι δεν σηματοδοτεί την πρώτη συν-σκηνοθεσία του Μοσχόπουλου (είχε προηγηθεί η συνεργασία του με την Λίλο Μπάουρ στον «Ελαφοβασιλιά» το 2004), η πρακτική εξακολουθεί να σπανίζει. Και να διατυπώνει κάτι σε μια εποχή όπου οι συνεργασίες αποτελούν φωτεινές εξαιρέσεις.

Η συνεργασία
Πάνε τέσσερα χρόνια, από την πρώτη φορά που η Σοφία Πάσχου σκηνοθέτησε για το «Πόρτα» με τους Patari Project («Πιάνω παπούτσι πάνω στο πιάνο») και δύο χρόνια από την πρώτη συνύπαρξη της (από τη θέση της κινησιολόγου) με το Θωμά Μοσχόπουλο σε μια παράσταση – τη «Δίκη» για να ακολουθήσει ο «Καντίντ» και το «Φαρενάϊτ». Εδώ, η συνεργασία τους είναι τόσο ελεύθερη και ρευστή που κανείς δεν θέλει να οριοθετήσει τα όρια των καθηκόντων του άλλου. «Υπάρχουν στιγμές που φοβάμαι ότι καπελώνω τη Σοφία και άλλες που συνειδητοποιώ πως η Σοφία δεν καπελώνεται. Κι έτσι, δεν κάναμε καμία μοιρασιά, καμία συμφωνία, πέραν από το να συνεργαστούμε» δηλώνει ο Θωμάς Μοσχόπουλος που παραδέχεται πως θα βαριόταν θανάσιμα να επιστρέψει στο υλικό του «Σκλαβί» αν δεν ήταν στο πλευρό του η Πάσχου.

_{Θωμάς Μοσχόπουλος, Ξένια Καλογεροπούλου, Σοφία Πάσχου.} 

Μοιάζουν οι δυο τους, λένε. Είναι και οι δύο πρακτικοί – «μαστόρια» όπως θέλουν να αυτοαποκαλούνται κι όχι καλλιτέχνες – δεν θεωρητικολογούν, δεν παίρνουν πολύ στα σοβαρά τους ευατούς τους και δεν επιμένουν σε ιδέες. «Ξέρουμε τι αξίζει να υπερασπιστούμε και επιλέγουμε να απαλλαγούμε από περιττές ανασφάλειες» προσθέτουν.

Μαζί με την Ξένια Καλογεροπούλου συνθέτουν ένα τρίπτυχο γενεών με παρόμοιες ανησυχίες που, τώρα, εκτονώνονται στην ίδια παράσταση. «Τόσο η Ξένια όσο και ο Θωμάς είναι δυο άνθρωποι που δείχνουν εμπιστοσύνη. Είναι ανοιχτοί, αφήνουν χώρο, βλέπουν και ακούνε, κάτι που δεν συναντάς εύκολα σε καταξιωμένους δημιουργούς αυτού του βεληνεκούς. Γι’ αυτό και ποτέ δεν τους πλησίασα με δέος» παραδέχεται η Σοφία Πάσχου.

Η εξέλιξη στο «Πόρτα»
Η σκηνοθέτης και χορογράφος είναι το πιο πρόσφατο κεφάλαιο στην εξέλιξη της «Πόρτας». Κι ενώ η συνεργασία της με το θέατρο ξεκίνησε το 2009 όταν ως ηθοποιός συμμετείχε στην παράσταση «Γκριμ και Γκριμ», η πρώτη της σκηνοθεσία εντός του θα ερχόταν το 2014 με τη μεγάλη επιτυχία του «Πιάνω παπούτσι πάνω στο πιάνο». Η ριζοσπαστική της προσέγγιση – όπου όλη η δράση του παραμυθιού της Σταχτοπούτας συντελούνταν σ’ ένα πατάρι με ελάχιστα μέσα – είχε οδηγήσει την παιδική σκηνή της Μεσογείων ξανά προς το μέλλον. «Η σκηνοθεσία της Σοφίας έδωσε πραγματικό νόημα στο ξανάνοιγμα της Πόρτας. Σκεφτόμουν πως ακόμα κι αν το θέατρο ξανάκλεινε την επόμενη χρονιά, κάτι σημαντικό θα είχαμε καταφέρει στο μεταξύ. Και φυσικά έβαλε τέλος στο προσωποπαγές προφίλ του που εξαντλούνταν ανάμεσα στην Ξένια και σε μένα», ομολογεί ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

_{Σοφία Πάσχου.}

Ο τελευταίος τρομάζει στην ιδέα πως οι θεατές στις πρώτες παραστάσεις του «Σκλαβί» είναι σήμερα εν δυνάμει φοιτητές στο Πανεπιστήμιο ή φαντάροι στο στρατό,. Η Ξένια Καλογεροπούλου επιμένει να κατατάσσει το έργο στα δημιουργήματα της νεότητας της «παρότι ήμουν κιόλας 60άρα όταν το έγραφα». Η Σοφία Πάσχου δεν είχε παρακολουθήσει την πρώτη του εκδοχή και έτσι προτιμά να το αντιμετωπίζει ως ολοκαίνουργιο κείμενο. Να που το «Σκλαβί» βάζει τρεις ανθρώπους να παίξουν με το χρόνο μέσα τους.

Ο χρόνος άφησε ορατά σημάδια και στη φυσιογνωμία του παιδικού θεάτρου. Η Ξένια Καλογεροπούλου, η – χωρίς αμφιβολία – μητέρα του παιδικού θεάτρου στην Ελλάδα, παρατηρεί τις αλλαγές στη διαμόρφωση του: «Από την απόλυτη άρνηση των δασκάλων να φέρουν τα παιδιά στο θέατρο, στην αποδοχή και τη δημοφίλια. Για να φτάσουμε σήμερα να παράγονται ένα σωρό παιδικά θεάματα που καταναλώνονται άκριτα από γονείς κι εκπαιδευτικούς, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το παιδικό θέατρο έχει ανέβει στην εκτίμηση τους». Δεν έχει ανέβει, άλλωστε, ούτε στην εκτίμηση των θεσμών, του υπουργείου Πολιτισμού που για κάποιο, άγνωστο, λόγο δεν επιχορηγεί παιδικές παραγωγές.

Σ’ αυτό το τοπίο εξακολουθεί να αντιστέκεται το «Πόρτα» και τούτο έρχεται, ίσως κι ερήμην του, να υπενθυμίσει το «Σκλαβί». «Μοιάζει ο κόσμος να πηγαίνει προς τα πίσω, να εμμένει στο συντηρητισμό και κάποιοι να επιχειρούν πεισματικά να τον κινήσουν ελάχιστα μπροστά» λέει ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

Αυτό το χειμώνα και σε αυτήν την προσπάθεια έχουν στα χέρια τους ένα ανθεκτικό, στο χρόνο, υλικό. Ανθεκτικό γιατί, όπως λέει η Ξένια Καλογεροπούλου, «το “Σκλαβί” δεν είναι ένα παιδικό έργο· είναι ένα έργο για όλους. Απευθύνεται και σε παιδιά, όχι μόνο σε παιδιά. Και θα αναζητά το κοινό του παντού και πάντα».

Εορταστικές παραστάσεις:

Τετάρτη 26/12 στις 11:00 & 15:00

Παρασκευή 28/12 στις 17:00

*  24/12 και 31/1 το θέατρο αργεί.