Ομάρ Αμπουσάαντα: H ανεξάρτητη φωνή από τη Συρία μιλάει για μια χώρα στο γύψο

Είναι Σύριος πρόσφυγας και ζει με την οικογένεια του στην Αθήνα. Μέχρι το 2016 δούλευε ως εργάτης στη Ράκα, σ’ ένα εργοστάσιο τσιμέντου γαλλικών συμφερόντων που δεν έπαψε να λειτουργεί καθόλη τη διάρκεια των σφοδρών συγκρούσεων. Από αύριο το βράδυ, η ιστορία του ανώνυμου εργάτη – και μαζί η ιστορία της κατασπαραγμένης του πατρίδας – θα παίζεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση υπό τον τίτλο «Factory».

Την ώρα που η Συρία φαίνεται πως οδηγείται σε παύση πυρός με την επικράτηση του καθεστώτος Ασαντ, ο Ομάρ Αμπουσάαντα, ο ακαμάτος σκηνοθέτης από τη Δαμασκό επιστρέφει στην εμπόλεμη ζώνη. «Κάνω ένα θέατρο ντοκουμέντου κι ας είναι δύσκολο όσο η κατάσταση είναι σε εξέλιξη. Επιζητώ την αντανάκλαση της τέχνης στο τώρα – δεν θα περιμένω σε 20 χρόνια την ιστορική καταγραφή. Αυτός είναι ο καλλιτεχνικός μου τρόπος» εξηγεί ο ίδιος που ήταν πάντα μέσα στην καρδιά των γεγονότων.

_{Ομάρ Αμπουσάαντα.}

Ο Αμπουσάαντα σε συνεργασία με τον συμπατριώτη του, τον συγγραφέα Μοχάμαντ Αλ Ατάρ έχουν ήδη τολμήσει να καταγράψουν θεατρικά στιγμιότυπα της συριακής κρίσης σε πολλές φάσεις της. Αρχικά, παρακολουθώντας την έκρηξη της Αραβικής Ανοιξης (συμμετείχαν το 2012 στο φεστιβάλ της Στέγης Meeting Point), στη συνέχεια εκθέτωντας την εικόνα μιας χώρας που χαροπαλεύει (το 2016 παρουσίασαν και πάλι στη Στέγη το «While i was waiting» μια παραβολή βασισμένη σε πραγματικό συμβάν δολοφονίας πολίτη από στρατιωτικούς) και τώρα εστιάζοντας σ’ ένα “επεισόδιο” των πολύχρονων συγκρούσεων («Factory») που επιβεβαιώνει τραγικά τη σκοπιμότητα του πολέμου ως ένα αιματηρό παιχνίδι ελέγχου, εξουσίας και πλουτισμού για λίγους.

Το «Factory» αφηγείται το χρονικό λειτουργίας ενός εργοστασίου που ιδρύθηκε το 2010 από Αιγύπτιους επιχειρηματίες οι οποίοι σε χρόνο μηδέν από την κατασκευή του το πούλησαν σε Γάλλους. Στην καρδιά μιας από τις πιο επικίνδυνες περιοχές της χώρας – καθώς διαφορετικές δυνάμεις έπαιρναν τον έλεγχο της – Σύριοι εργάτες δούλευαν αδιάκοπα με ρίσκο τη ζωή τους. Το σκάνδαλο – έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, κατά τους δικηγόρους που διαχειρίζονται την υπόθεση – αποκαλύφθηκε στη Γαλλία από ρεπορτάζ της «Monde» κι έκανε το γύρο του κόσμου, εμπλέκοντας, μεταξύ άλλων, και υψηλόβαθμα στελέχη της γαλλικής κυβέρνησης. Μάλιστα, η δημοσιογράφος της Monde, Dorothée Myriam Kellou έγινε η κύρια πηγή στην έρευνα των Αμπουσάαντα και Αλ Ατάρ. Οι δύο Σύριοι δημιουργοί έχουν συνθέσει ένα σύστημα τεσσάρων μονολόγων – της δημοσιογράφου, ενός εργάτη και δύο επιχειρηματιών – μέσα από το οποίο θέλουν να ηχήσει η φωνή των εργατών «αφού για το ίδιο το συμβάν μπορεί κανείς να ανατρέξει σε δεκάδες δημοσιεύματα».

Το «Factory» ωστόσο, δεν αφορά μόνο στο χρονικό μιας σκανδαλώδους ιστορίας σε καιρό συριακού πολέμου αλλά αντανακλά και «ό,τι συμβαίνει παντού στον κόσμο. Εταιρίες εκμεταλλεύονται ανθρώπους διακινδυνεύοντας τη ζωή τους. Αλλάζουν μόνο οι τόποι, τα ονόματα των επιχειρήσεων και των ανθρώπων. Ομως αυτή είναι η ιστορία του Καπιταλισμού τελικά» λένε.

Σ’ ένα περιβάλλον καθολικής λογοκρισίας όπως αυτό που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία επτά χρόνια στη Συρία, ο Ομάρ Αμπουσάντα θεωρεί κρίσιμο το ρόλο της τέχνης στην διατύπωση της αλήθειας. «Είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα αυτό στη Συρία. Δεν έχουμε καμία ελευθερία· όχι μόνο δεν μπορούμε να διατυπώσουμε πολιτικές απόψεις ή να σχολιάσουμε ευαίσθητα θρησκευτικά θέματα αλλά ούτε να μιλήσουμε για θέματα της καθημερινής ζωής. Τα media διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, οι ίδιοι οι Σύριοι δεν διακινούν όσα συμβαίνουν, οι άνθρωποι εκτός χώρας δεν ψάχνουν τι πραγματικά γίνεται κι έτσι αποφάσισα να βάλω στο κέντρο της δουλειάς μου την ανάδειξη της αλήθειας».

Ο Ομάρ Αμπουσάαντα, αμετανόητος, εξακολουθεί να πιστεύει πως το θέατρο είναι ένα εργαλείο αντίστασης και πως η δουλειά του καλλιτέχνη – τουλάχιστον όπως την αντιμετωπίζει ο ίδιος – συνδέεται με αυτή του δημοσιογράφου και του ακτιβιστή. «Στους σκοτεινούς αυτούς καιρούς, ας προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τη θέση μας» λέει.

Ισως γι’ αυτό, επιμένει να ζει στη Δαμασκό όπου μέχρι πριν από λίγο καιρό τα στοιχειώδη – το νερό, το ρεύμα, οι συγκοινωνίες – ήταν υπό αίρεση. «Εζησα τη Δαμασκό στη χειρότερη στιγμή της. Δεν θα την εγκαταλείψω τώρα. Ισως καλλιτέχνες σαν εμένα να έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν για όσα συνέβησαν στις επόμενες γενιές – ειδικά τώρα που οι δυνάμεις του Ασαντ κραυγάζουν για τη νίκη τους παντού· και στα κρατικά θέατρα της χώρας».

Θα επιδιώξει μάλιστα στις επόμενες δουλειές του να φωτίσει βαθύτερα το βρόμικο ρόλο των ευρωπαϊκών χωρών στη συριακή τραγωδία – παρότι καλλιτεχνικά συνομιλεί με πολλά ευρωπαϊκά θέατρα. Το «Factory» έκανε την πρεμιέρα του σε παραγωγή της Volksbuhne και έδωσε παραστάσεις τόσο στο Εσσεν όσο και στο Βερολίνο για να ακολουθήσει η Αθήνα και η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Ο Αμπουσάαντα εκτιμά πως ευρωπαϊκής ευθύνης είναι και η διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος και όχι μόνο της Ελλάδας. «Παρά τις άθλιες συνθήκες που επικρατούν στους προσφυγικούς καταυλισμούς, δεν νομίζω ότι πρέπει να καταλογίσουμε ευθύνες μόνο στην ελληνική κυβέρνηση. Είναι ένα ζήτημα του οποίου η λύση αφορά ολόκληρη την Ευρώπη», επισημαίνει.

Μολονότι θεωρείται μια από τις πιο έγκυρες καλλιτεχνικές φωνές της Συρίας εν μέσω πολέμου, του είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστεί την πατρίδα του μετά από αυτόν. Η κατακερματισμένη Συρία – πόσω μάλλον τώρα που είναι καθαρός ο ρόλος Ιρανών και Ρώσων στην χρηματοδότηση του καθεστώτος Ασαντ – δεν του επιτρέπει να διατηρεί καμιά ελπίδα για το μέλλον…