Γιατί κέρδισε η Αθήνα τον τίτλο “Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Καινοτομίας”; H Αντιδήμαρχος Κοινωνίας των Πολιτών και Καινοτομίας, Αμαλία Ζέπου, μας εξηγεί.

Το βραβείο «Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Καινοτομίας 2018» διεκδικούσαν στην τελική φάση, μαζί με την Αθήνα, η Τουλούζη (Γαλλία), το Αμβούργο (Γερμανία), η πόλη Λουβέν (Βέλγιο), το Ούμεο (Σουηδία), και το Άαρχους (Δανία), ενώ στον πρώτο γύρο είχαν αποκλειστεί πόλεις όπως η Μαδρίτη και η Λισσαβόνα. Για το 2017 τον τίτλο είχε το Παρίσι, ενώ για το 2016, το Άμστερνταμ. Πόλεις που συνήθως έχουμε στο μυαλό μας ως πρότυπα και όμως να που, ξαφνικά, παίρνει η Αθήνα τη σκυτάλη από εκείνες. Αναζητώντας για ποιες πρωτοβουλίες του Δήμου Αθηναίων βραβεύτηκε η πόλη, συναντάμε 24 προγράμματα, όπως το συνΑθηνά, η επανενεργοποίηση της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης, τα Ανοιχτά Σχολεία, η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, το Κέντρο Συντονισμού Μεταναστών και Προσφύγων, τα προγράμματα Social Dynamo, Anti Graffiti, Πόλις2, Innovathens, και πολλά ακόμα. Μετά την ανακοίνωση της ανάληψης του τίτλου «Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Καινοτομίας 2018», πολλοί προβληματιστήκαμε. Είναι μια πόλη βαθιά χτυπημένη από την κρίση η Αθήνα, υποφέρει ακόμα από πολλά και σοβαρά προβλήματα, πώς μπορεί κανείς να μιλάει για καινοτομία;

Στη συζήτηση με την Αντιδήμαρχο Κοινωνίας των Πολιτών και Καινοτομμίας, Αμαλία Ζέπου, η οποία έστησε το φάκελο υποψηφιότητας της Αθήνας με την ομάδα της, δεν θα μπορούσα παρά να ξεκινήσω με την ερώτηση στα χείλη των περισσοτέρων. Η Αθήνα «Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Καινοτομίας»; Δεν ακούγεται κάπως οξύμωρο αυτό, για μια πόλη με τόσα σημαντικά προβλήματα; «Ωραία, ας διαγράψουμε λοιπόν την λέξη «καινοτομία» μια για πάντα, κι ας δούμε γιατί βραβεύτηκε η Αθήνα», μου απαντά.

Εξηγείστε μας λοιπόν, τι ακριβώς σημαίνει αυτό το βραβείο. Τι βραβεύει, γιατί επιλέχτηκε η Αθήνα και τι σημαίνει αυτό πρακτικά για την πόλη, για το χρονικό διάστημα που θα φέρει τον τίτλο. 
Για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το βραβείο αυτό στοχεύει στο να ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων αντιλήψεων στις κοινότητες των πόλεων όλης της Ευρώπης. Ζητούν να εντοπίσουν πόλεις με δυναμικά δίκτυα που να φέρνουν καινούριες λύσεις σε θέματα αστικού περιβάλλοντος και ζωής. Απαραίτητη προϋπόθεση και κοινός παρονομαστής των λύσεων, είναι η εμπλοκή πολιτών σε όλα τα στάδια των αποφάσεων, από την ιδέα έως την υλοποίηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να αναδείξει τα πλεονεκτήματα του να σχεδιάζεις τις λύσεις, όχι μόνο για τους πολίτες, αλλά μαζί τους. Έχει αποδειχθεί ότι με αυτόν τον τρόπο γίνονται πιο ανθεκτικές. Η Ε.Ε. βραβεύει την πόλη που με το δικό της παράδειγμα έχει αυξημένες πιθανότητες να εμπνεύσει και να επηρεάσει κι άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και αυτές που έχουν κάτι καινούριο να πουν. Η Αθήνα φέρνει μια νέα διάσταση σε αυτή την κατεύθυνση. Είναι η μόνη πόλη στην Ευρώπη που, λόγω της ισχυρής οικονομικής κρίσης, στράφηκε από ανάγκη σε τέτοιες μεθόδους, αξιοποιώντας όλες τις δυνάμεις της πόλης, από άτυπες ενεργές ομάδες πολιτών, μέχρι γνώση και πόρους πανεπιστημίων και ιδρυμάτων. Μία ειδοποιός διαφορά της Αθήνας, είναι ότι η περίπτωσή της αποδεικνύει ότι οι ανοιχτές και συμμετοχικές διαδικασίες είναι προσβάσιμες και χρήσιμες όχι μόνο σε ισχυρές πόλεις, όπως για παράδειγμα το Παρίσι ή το Άμστερνταμ, που ήταν οι προηγούμενες νικήτριες πόλεις, αλλά και σε αυτές που δεν έχουν αντίστοιχους πόρους. Άρα, για όσους απορούν πώς γίνεται να κερδίζει τη διάκριση η Αθήνα, η απάντηση είναι ακριβώς γι’ αυτό: Επειδή δεν είναι τόσο προχωρημένη πόλη και αναλογικά με τις δυνάμεις της, έφτασε πιο πέρα. Ο τιμητικός τίτλος ΕΠΚ 2018 μας κάνει υπερήφανους, αλλά με νέες υποχρεώσεις. Να ενισχυθούν οι πρωτοβουλίες της Αθήνας, και να εμπνεύσουμε κι άλλες πόλεις. Αυτό εξαρτάται από το πνεύμα εμπιστοσύνης και την ανοιχτότητά μας σε νέες συνέργειες.

Πώς θα αξιοποιηθεί το 1ο βραβείο, ύψους ενός εκατομμυρίου ευρώ;
Η Αθήνα βαφτίζεται για λίγο «φάρος καινοτομίας». Πρέπει να επενδύσει σε μια στρατηγική που να την προχωρήσει και να την πάει παραπέρα, ενώ θα λειτουργεί ως εμπνευστής και οδηγός για άλλες πόλεις.

Τι εννοούμε όταν λέμε «καινοτομία» και γιατί είναι σημαντική για μια πόλη; 
Καινοτομία είναι πια ένας όρος που περιλαμβάνει νέες μεθόδους συν-απόφασης, νέα δίκτυα, νέους τρόπους διακυβέρνησης, που χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία, χάρη σε αυτήν και όχι μόνο για αυτήν, μπορούν να εξασφαλίσουν σωστή τεκμηρίωση, διαφάνεια, αξιοκρατία και παρακολούθηση διαδικασιών. Καινοτομία  είναι επίσης μηχανισμοί που επισπεύδουν τις απαραίτητες λύσεις στις νέες προκλήσεις της εποχής μας. Σκεφτείτε το ένα εκατομμύριο προσφύγων που πέρασαν από την Αθήνα: κανένας δήμος δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες, εάν δε στρεφόταν σε ό,τι φορέα και οργάνωση εμφανιζόταν στην πόλη. Και δεν είμαστε η μόνη πόλη της Ευρώπης που αντιμετωπίζει ξαφνικές προκλήσεις, ούτε η μόνη όπου υπερφορτωμένες γραφειοκρατίες στέκονται εμπόδιο στην άμεση αποτελεσματικότητα. Η Αθήνα ανέδειξε με μεγεθυντικό φακό δυσλειτουργίες του συστήματος κοινές σε όλους. Ξέφυγε από τις συμβατικές της υποχρεώσεις, και στράφηκε άμεσα στις δυνάμεις της πόλης, τους φορείς, υιοθέτησε ένα νέο ρόλο συντονιστή, μοίρασε υπευθυνότητες, δείχνοντας έτσι ένα νέο τρόπο σε ένα παλιό σύστημα. Μέσα από την εμπειρία της Αθήνας, δώσαμε μια διάσταση ιδιαίτερα χρήσιμη και αποκαλυπτική, σε μια στιγμή όπου η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια κρίση ταυτότητας με επικίνδυνες διαστάσεις για το μέλλον της δημοκρατίας.

Είμαι υπερήφανη που δεν ήξερα τη λέξη «καινοτομία»

Δώστε μας μερικά παραδείγματα. Mε ποιους τρόπους η Αθήνα είναι πρωτοπόρος στον τομέα της καινοτομίας; Και πώς οι πολίτες έχουν δει βελτίωση της καθημερινότητάς τους, μέσω αυτών; 
Στο γραφείο μιλάμε για τον «αστερισμό» της καινοτομίας. Περίπου 30 προγράμματα λειτουργούν ως «αστικός βελονισμός» στην πόλη της Αθήνας και όλα μαζί συνθέτουν ένα χάρτη, όχι τόσο ευδιάκριτο δια γυμνού οφθαλμού. Η αναβίωση της Δημοτικής Αγοράς της Κυψέλης, ήταν η επιστροφή ενός εμβληματικού κτιρίου ανάμεσα σε τόσα άλλα εγκαταλειμμένα, αλλά και μια τίμια απάντηση στις δημιουργικές δυνατότητες της γειτονιάς, όπως αυτή το οραματίστηκε. Οι πολυάριθμες δράσεις στα Ανοιχτά Σχολεία μαζί με συλλογικότητες και ομάδες της πόλης, επανάφεραν τη σύνδεση συλλόγων γονέων, γειτόνων, δυναμώνοντας τοπικές κοινότητες. Το πρόγραμμα ΠΟΛΗ2 κάλεσε κατοίκους να σχεδιάσουν τις γειτονιές τους. Η πιλοτική αναβάθμιση του εμπορικού τριγώνου ανέδειξε ένα από τα πιο δημοφιλή σημεία της πόλης και έσπασε την δημοτική αδράνεια με πεζοδρομήσεις αποφασισμένες την προηγούμενη δεκαετία. Το Curing the Limbo, ένα πρόγραμμα ένταξης προσφύγων στις γειτονιές της Αθήνας, επανενεργοποιεί μια άλλη αδράνεια της πόλης, τόσο άνεργους, όσο και κενά κτίρια. Το Athens Culture Net και το Athens Digital Lab έδωσαν χώρο και εργαλεία σε νέες ομάδες με όραμα, γνώση και διάθεση να μοιραστούν την τεχνογνωσία και το πάθος τους με την πόλη.

Ενεργός πολίτης είναι αυτός που έχει συνειδητοποιήσει ότι οι λύσεις ξεκινάνε από εμάς τους ίδιους

Η καμπάνια This is Athens και η εντυπωσιακή αύξηση του τουρισμού στην ελληνική πρωτεύουσα, είναι η απάντηση στον χρόνιο προκατειλημμένο διχασμό μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Η ολοκληρωμένη Στρατηγική Ανθεκτικότητας και το Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή είναι αποτέλεσμα προτάσεων περισσότερων από 800 φορέων της πόλης σφραγίζοντας έτσι τον δήμο σε μια περιβαλλοντική δέσμευση που καθυστέρησε υπερβολικά. Και μπορεί κανείς να βομβαρδίσει τον αναγνώστη με άλλα λαμπρά παραδείγματα όπως το Σεράφειο, το Πρόγραμμα Λυκαβηττός, το Κέντρο Συντονισμού Μεταναστών και Προσφύγων, το InnovAthens, το Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα, το Athens Partnership και η σύνδεση του δήμου με μεγάλα εγχώρια και διεθνή ιδρύματα, το Ψηφιακό Συμβούλιο, η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, ο ενεργός ρόλος του δήμου Αθηναίων σε διεθνή και ευρωπαϊκά δίκτυα, όπως στο έργο Rock ή στο δίκτυο Eurocities, το πρόγραμμα Εστία, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία, η καμπάνια για τον καθαρισμό των προσόψεων των κτιρίων μαζί με ενεργούς πολίτες. Θα έπρεπε να γράψουμε ένα ξεχωριστό άρθρο για καθένα από αυτά και για πολλά ακόμη που δεν αναφέρονται, αλλά και για τα ιδιαίτερα οικοσυστήματα που δημιουργούνται στον ιστό της πόλης. Όλα τα διατρέχει ένας κοινός άξονας: Η ανοιχτότητα προς όλες τις δυνάμεις της πόλης, ο συμμετοχικός σχεδιασμός και η συνεργασία με την κοινωνία των ενεργών πολιτών. Αυτός είναι ο Δήμος που βραβεύτηκε.

_{Δημοτική Αγορά Κυψέλης}

Για ποια από τα προγράμματα που έχετε δημιουργήσει στο Δήμο, είστε περισσότερο περήφανη και γιατί;
Ευχαριστώ για την ερώτηση, γιατί θέλω να τονίσω ότι από το παραπάνω κατεβατό των προγραμμάτων, εγώ μόνο για τη Δημοτική Αγορά Κυψέλης είμαι υπεύθυνη. Ωστόσο, λόγω του συνΑθηνά, παρακολουθώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους κοινούς διακυβερνητικούς μηχανισμούς που αναδύονται, και απλώς τους περιέγραψα στην πρόταση για την ευρωπαϊκή πρωτεύουσα καινοτομίας. Το συνΑθηνά είναι η πλατφόρμα που δίνει βήμα, φωνή και ορατότητα σε πολίτες που οργανώνουν δράσεις για την πόλη. Βρήκε έδαφος αυτή η νέα νοοτροπία και απλώθηκε μέσα στον δήμο. Όταν σκεφτόμασταν και σχεδιάζαμε το συνΑθηνά, δεν ξέραμε ότι υπάρχει η λέξη «καινοτομία» που το περιγράφει. Κι όμως σχεδιάζαμε άθελά μας ένα διεθνώς βραβευμένο μοντέλο συμμετοχικής διακυβέρνησης. Είμαι υπερήφανη που δεν ήξερα τη λέξη «καινοτομία».

Τι σημαίνει για εσάς «ενεργός πολίτης»; Είναι το ίδιο με τον εθελοντισμό;
Για μένα, ενεργός πολίτης είναι αυτός που έχει συνειδητοποιήσει ότι οι λύσεις ξεκινάνε από εμάς τους ίδιους. Στα Αγγλικά «citymakers» είναι μια έκφραση που συναντάμε όλο και περισσότερο. Την πρωτο-άκουσα στο Άμστερνταμ. Είναι ένα νέο ευρωπαϊκό φαινόμενο, που συνδέεται με την θέληση των πολιτών να αποφασίζουν οι ίδιοι για τα άμεσα θέματα που τους αφορούν. Ακόμα και σε χώρες που έχουν παράδοση στον εθελοντισμό, έχει διευρυνθεί και αλλάξει ο τρόπος που διεκδικούν να συνδέονται με τα κοινά. Στην Ελλάδα που ο όρος «εθελοντής» έχει σχεδόν αρνητικούς συνειρμούς, όχι μόνο αυξήθηκαν, αλλά πρωτοστατήσαμε στις ενεργές ομάδες πολιτών.

Θαυμάζω πάρα πολύ όσους ασχολούνται με δημιουργικότητα στα κοινά. Είναι μια μορφή τέχνης

Είστε 4 χρόνια στη θέση της Αντιδημάρχου της Κοινωνίας των Πολιτών. Αντιμετωπίσατε αντιδράσεις, καχυποψία από τις ομάδες αστικού ακτιβισμού απέναντι στις προθέσεις σας για ενεργοποίηση του δικτύου των πολιτών; Και αν ναι, κάμφθηκαν με τα χρόνια; 
Ναι, αντιμετώπισα αντιδράσεις. Υπήρξε καχυποψία. Και ευτυχώς. Πάντα θα υπάρχει ένας βαθμός καχυποψίας απέναντι σε ανθρώπους που αναλαμβάνουν θέσεις πολιτικές. Αυτό δεν είναι πρόβλημα. Μάλλον καλό είναι. Η δυσκολία είναι το ανάποδο, να δημιουργήσεις συνθήκες όπου ο Δήμος να εμπιστεύεται τους ενεργούς πολίτες.  Ένας δήμος έχει να μάθει πάρα πολλά από όσους είναι ενεργοί στο πεδίο, στο «μέτωπο» της πόλης. Δεν νομίζω να έχουν καμφθεί οι καχυποψίες. Φαντάζομαι θα υπάρχουν ακόμα πολλοί που δεν καταλαβαίνουν τι κάνω, ή απλώς διαφωνούν. Υπάρχουν όμως και άλλοι που με έχουν εμπνεύσει πολύ. Θαυμάζω πάρα πολύ όσους ασχολούνται με δημιουργικότητα στα κοινά. Είναι μια μορφή τέχνης για μένα.

Ποια τα σημαντικότερα εμπόδια που αντιμετωπίσατε αυτά τα 4 χρόνια στην προσπάθειά σας; 
Η ασάφεια των κανονισμών, ο ατέρμονος χορός αναίρεσης αποφάσεων, και η αβάσταχτη καθυστέρηση των διαδικασιών. Επίσης η υπερφόρτωση των διοικητικών υπαλλήλων και η έλλειψη δυνατότητας να τους στηρίξει κανείς για να προχωρήσει η δουλειά.

Προέρχεστε από το χώρο της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της παραγωγής ντοκιμαντέρ, ενώ υπήρξατε και η ίδια αστική ακτιβίστρια και μέλος των atenistas. Πώς αποφασίσατε να εμπλακείτε με τον Δήμο και τι έχετε αποκομίσει από την εργασία σας εκεί;
Προσωπικά, έβλεπα τον Δήμο όπως αυτά τα εγκαταλειμμένα οικόπεδα που πηγαίναμε να καθαρίσουμε. Ήταν η φυσική συνέχεια της ίδιας στάσης: Αντί να γκρινιάζουμε για τα προβλήματα, ας βοηθήσουμε να λυθούν. Η δουλειά στον Δήμο μπορεί να είναι από τις πιο δημιουργικές που υπάρχουν. Η κατανόηση των θεσμών και πώς να τους φέρεις πάλι στο πλευρό των πολιτών είναι μια άσκηση που φέρνει τεράστια ικανοποίηση. Βέβαια μάθαμε πολλά από τον Καμίνη σε αυτό τον τομέα, λόγω της κατάρτισής του και χρόνιας αφοσίωσής του με την ουσία των θεσμών και της δικαιοσύνης.

Σε λίγους μήνες έχουμε Δημοτικές Εκλογές. Αν αλλάξει η διοίκηση του Δήμου, τα προγράμματα που έχετε στήσει θα συνεχίσουν να υπάρχουν; 
Τα δύο προγράμματα που παρακολουθώ, το συνΑθηνά και το νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την ένταξη προσφύγων “Curing the Limbo” θα συνεχίσουν με τη χρηματοδότηση που εξασφαλίσαμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι το 2021. Ο τομέας καινοτομίας πρόσφατα ψηφίστηκε στον νέο οργανισμό και γίνεται Διεύθυνση Τεκμηρίωσης, Ανθεκτικότητας και Καινοτομίας, με τμήματα που αντιστοιχούν. Υπάρχουν και η χρηματοδότηση και το θεσμικό πλαίσιο για να συνεχιστούν. Τώρα μάλιστα με το νέο βραβείο, μπορούν να αναπτυχθούν. Δε νομίζω ο επόμενος, όποιος κι αν είναι, να μη θέλει να τα συνεχίσει. 

Θα σας ενδιέφερε να συνεχίσετε τη δουλειά σας στο Δήμο και με τη νέα διοίκηση που θα προκύψει;
Αισθάνομαι σαν να έκανα όλη μου τη ζωή την ίδια δουλειά: Η ανθρωπολογία, τα ντοκιμαντέρ, οι δράσεις στην γειτονιά, το συνΑθηνά, η αντιδημαρχία, είναι κομμάτι μιας ίδιας εξελισσόμενης ενασχόλησης. Ελπίζω να τα συνεχίσω με τον ίδιο αναπτυσσόμενο τρόπο. 

Τι αγαπάτε σε αυτή την πόλη και ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο σοβαρά της προβλήματα; 
Η Αθήνα είναι από τις πιο γοητευτικές πόλεις τις Ευρώπης, τυχερή που δεν είναι παρα-οργανωμένη και παρα-διαφημισμένη. Το πρόβλημα είναι που μερικοί δεν το βλέπουν.