Σκηνικό ρήξης στο ΕΜΣΤ
Με δρομέα που βρίσκεται στον τελευταίο γύρο αλλά βλέπει διαρκώς τη γραμμή τερματισμού να απομακρύνεται μοιάζει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Περιφερόμενος νομάδας για μια δεκαπενταετία περίπου, στεγασμένο στη μόνιμη έδρα του, στο πρώην εργοστάσιο της ζυθοποιίας Φιξ, από το 2016, αναμένει έκτοτε τα επίσημα εγκαίνιά του (δηλαδή την έκθεση της μόνιμης συλλογής του), που ουδέποτε προσδιορίζονται σαφώς, αλλά παραπέμπονται σε κάποιο αόριστο «σύντομα», «εντός του έτους», «σε λίγους μήνες»…
Ένα ακόμη επεισόδιο αυτής της «πονεμένης ιστορίας» εκτυλίχθηκε την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου, κατά την παρουσίαση του απολογισμού της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Κοσκινά προς τους δημοσιογράφους, που ακολουθήθηκε από δημόσιες παρατηρήσεις του υπουργείου Πολιτισμού, σηματοδοτώντας, μάλλον, την οριστική ρήξη των δύο πλευρών.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Κοσκινά / φωτο: Ελίνα Γιουνανλή
Το κλίμα έντασης μεταξύ των δύο πλευρών είχε διαφανεί μετά την ανακοίνωση της υπουργού Πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά ότι για την πλήρωση της θέσης καλλιτεχνικού διευθυντή του μουσείου θα διεξαχθεί ανοιχτός διαγωνισμός (όπως και για τις ανάλογες θέσεις επικεφαλής εποπτευόμενων οργανισμών). Επρόκειτο για μια εξαγγελία του Νίκου Ξυδάκη από το 2015, η οποία όμως, μετά την απομάκρυνσή του από το ΥΠΠΟ, περιέπεσε στη λήθη, για να ενεργοποιηθεί από την Μυρσίνη Ζορμπά (ήδη έχει προκηρυχθεί και η ανάλογη θέση στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης).
Βέβαια, το γεγονός ότι με βάση την παρούσα ρύθμιση είναι στη διακριτική ευχέρεια του/της υπουργού η ανανέωση της θητείας κάποιου επικεφαλής (όπως έγινε πρόσφατα με τον Γιάννη Αναστασάκη και την Μαρία Τσιμά στο ΚΘΒΕ) σηματοδοτεί και τη βούληση της υπουργού να μην ανανεώσει τη θητεία της Κατερίνας Κοσκινά, παραπέμποντάς την στη διαδικασία του διαγωνισμού.
Κατά την παρουσίαση του απολογισμού, πάντως, η νυν καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ δεν φάνηκε πρόθυμη να συμμετάσχει σε αυτή τη διαδικασία. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση είπε πως «δεν ξέρει ακόμη», πως δεν γνωρίζει «αν θα προλάβει κι αν θα αντέχει» –μολονότι χαρακτήρισε τη διαδικασία του διαγωνισμού «ευπρόσδεκτη» και «δημοκρατικότερη» από την έως σήμερα ακολουθούμενη. Υπενθυμίζεται ότι οι υποψήφιοι για τη θέση μπορούν να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους μέχρι την 14η Δεκεμβρίου 2018, χρόνος επαρκής για να λάβει τις αποφάσεις της.
Πώς οδηγηθήκαμε όμως σε αυτήν τη διαφαινόμενη ρήξη ανάμεσα στο υπουργείο και τη διεύθυνση του ΕΜΣΤ;
«Περιμένουμε 18 χρόνια, δεν πρέπει να περιμένουμε άλλο», είπε κατά την παρουσίασή της η Κατερίνα Κοσκινά. Το ίδιο φαίνεται όμως να λέει και η Μυρσίνη Ζορμπά, κατηγορώντας την διευθύντρια του ΕΜΣΤ για καθυστερήσεις, «απουσία επιχειρησιακού σχεδίου και χρονοδιαγράμματος για την έκθεση της μόνιμης συλλογής». Είναι αλήθεια πως και από αυτόν τον απολογισμό έλειψε οποιαδήποτε συγκεκριμένη αναφορά για την ημερομηνία εγκαινίων της μόνιμης συλλογής: «το καλοκαίρι του 2019, σίγουρα πάντως μέσα στη χρονιά» ήταν η, μάλλον αόριστη, εκτίμηση της Κατερίνας Κοσκινά.
Το Μουσείο, πριν από τέσσερις μήνες, είχε ανακοινώσει πως «από τις 17 Ιουλίου 2018 αναστέλλει την εκθεσιακή του δραστηριότητα, προκειμένου να απεγκαταστήσει τις εκθέσεις του που μόλις ολοκληρώθηκαν και να προχωρήσει το συντομότερο στις απαραίτητες εργασίες και τον σχεδιασμό του προγράμματός του από το 2018 έως το 2020». Είχε προηγηθεί η έγκριση, εκ μέρους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος της δωρεάς για τη χρηματοδότηση των εργασιών που θα επιτρέψουν την εγκατάσταση της μόνιμης συλλογής.
Η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά
Μέσα στους τέσσερις μήνες που το μουσείο ήταν κλειστό, οι εργασίες για την υλοποίηση της δωρεάς του ΙΣΝ όχι μόνο δεν ολοκληρώθηκαν αλλά, όπως επισημαίνει το ΥΠΠΟ, «υπάρχει καθυστέρηση δύο τουλάχιστον μηνών στο εξάμηνο χρονοδιάγραμμα» (η καταληκτική ημερομηνία για την ολοκλήρωση της α’ φάσης της σύμβασης με το ΙΣΝ είναι η 8/2/2019). Απ’ ό,τι προκύπτει από τον απολογισμό που παρουσιάστηκε, οι μήνες αυτοί αφιερώθηκαν σε διοικητικές και γραφειοκρατικές διαδικασίες ώστε να γίνει δυνατή η υλοποίηση της δωρεάς χωρίς τη μεσολάβηση αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας, όπως αρχικά απαιτούνταν.
Σε ό,τι αφορά το επιχειρησιακό σχέδιο που ζητά το υπουργείο, τόσο ο πρόεδρος του Δ.Σ. του ΕΜΣΤ Γιώργος Παπαναστασίου όσο και η διευθύντρια Κατερίνα Κοσκινά δήλωσαν πως κάτι τέτοιο απαιτεί «χρηματοδότηση, στελέχωση, χρονοδιάγραμμα» που ακόμη δεν διαθέτει το ΕΜΣΤ. Πάντως στην ανακοίνωσή του το ΥΠΠΟ θεωρεί πως το αίτημα της αύξησης της επιχορήγησης του ΕΜΣΤ κατά 100% (από 1.565.681,19 ευρώ φέτος σε 3.301.911 το 2019) «δεν αφορούσε το άνοιγμα του Μουσείου και δεν συνοδεύτηκε από επαρκή αιτιολόγηση», ενώ παράλληλα εξαρτά την ικανοποίηση των αιτημάτων για επιπλέον προσωπικό (από 41 σήμερα σε 88) από την πλήρη λειτουργία του ΕΜΣΤ.
Με κλειστό μουσείο λοιπόν, η πρόσκληση για την παρουσίαση του απολογισμού, κυρίως όμως προγραμματισμού για την επόμενη χρονιά, μάλλον απορίες προκάλεσε στους παραλήπτες της. Η παρουσίαση ετήσιου απολογισμού από την Κατερίνα Κοσκινά, βέβαια, πραγματοποιείται κάθε Νοέμβριο, εδώ και τρία χρόνια –αν και το ΥΠΠΟ στην ανακοίνωσή του διευκρινίζει πως είναι ένας «προσωπικός απολογισμός», που δεν έχει ακόμη εγκριθεί επισήμως από το Δ.Σ. του ΕΜΣΤ και διατυπώνει απορίες για τη σπουδή της παρουσίασής του.
Όσο για τον άμεσο προγραμματισμό, γίνεται επίκληση της ανάγκης το μουσείο «να μην μείνει χωρίς δραστηριότητα στις γιορτές, εφόσον αυτό δεν εμποδίζει ή καθυστερεί την πρόοδο των εργασιών εφαρμογής των μελετών» (πρόκειται για δύο διοργανώσεις στον χώρο περιοδικών εκθέσεων, «Νέα αποκτήματα 2» και «Το ΕΜΣΤ στον κόσμο: Ιταλία», που θα εγκαινιαστούν στις 4 Δεκεμβρίου). Όσο για τον προγραμματισμό για το 2019-2020, πρόκειται για έναν σχεδιασμό που είναι «στη διακριτική ευχέρεια της νέας διεύθυνσης να τον ακολουθήσει».
Καθώς, όπως όλα δείχνουν, το ΕΜΣΤ εισέρχεται σε μια ακόμα μεταβατική φάση –αν όχι σε μια περίοδο κρίσης– είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς αν ενδεχόμενη αλλαγή στο τιμόνι του Μουσείου μοιραία θα καθυστερήσει, ίσως απρόβλεπτα πολύ, τα περιπόθητα εγκαίνια. Η ίδια η Κατερίνα Κοσκινά, θυμίζουμε, όταν ανέλαβε θέλησε να εφαρμόσει το δικό της όραμα, τη δική της, δηλαδή, μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη και όχι τις προϋπάρχουσες. «Σήμερα δεν βρισκόμαστε στον ίδιο παρονομαστή και η πολιτεία, προφανώς, το λαμβάνει υπόψη της αυτό. Οι μελέτες είναι πλέον εγκεκριμένες. Ένας εθνικός οργανισμός δεν μπορεί να γίνεται προσωπικός», τόνισε καθησυχαστικά, απαντώντας σε ερώτησή μας.
