Αφιλόξενη τέχνη: Πόσο ανοιχτά είναι τα θέατρα στην αναπηρία;

Σήμερα είναι Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου. Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ). Σήμερα είναι μια νέα ημέρα αγώνα από τις 365 ημέρες του χρόνου προκειμένου η αναπηρία να μην αγνοείται και να μην διώκεται ακόμα και εντός της θεατρικής κοινότητας. Γιατί ούτε και το θέατρο – ο πιο γερά στερεωμένος χώρος πολιτισμού στην Ελλάδα – περιέχει τους αναπήρους.

Ετσι θέλουν να τους αποκαλούν: Ανάπηρους (όχι άτομα με αναπηρία). «Θα πάψω να είμαι ανάπηρος όταν δομηθεί αλλιώς η κοινωνία. Από την στιγμή που δεν μπορώ να φτάσω στο booth ενός θεάτρου, είμαι ανάπηρος – τέλειωσε. Οπότε, η αναπηρία μου φοριέται από τη μη ανάπηρη κοινωνία. Κατά τα άλλα, το σώμα μου, όπως και τα σώματα χιλιάδων άλλων εκεί έξω, έχουν βλάβη ή βλάβες. Αλλο βλάβη κι άλλο αναπηρία» τονίζει ο σκηνοθέτης και συνιδρυτής της Κίνησης Αναπήρων Καλλιτεχνών, Αντώνης Ρέλλας. «Ας συνειδητοποιήσουμε, λοιπόν, πως το πρόβλημα δεν το φέρει το εκάστοτε άτομο αλλά η πολιτεία που λειτουργεί με γνώμονα την κανονικότητα».

_{Από παράσταση της μικτής ομάδας σύγχρονου Χορού «Δαγίπολη».}

Τα απροσπέλαστα θέατρα

Σε αυτόν τον κανόνα οι άφθονοι θεατρικοί χώροι της πόλης δεν αποτελούν εξαίρεση. Εξακολουθούν – λειτουργώντας σε ορόφους ή σε υπόγεια, χωρίς πρόβλεψη για ράμπες ή σταθερά εγκατεστημένους μηχανισμούς, οργανώνοντας περισταστιακά ή καθόλου παραστάσεις που απευθύνονται σε κοινό αναπήρων (συνεπώς χωρίς διερμηνέα, υπότιτλους ή οπτικοακουστική μετάφραση) – να είναι απολύτως αφιλόξενα. «Η σταθερότερη δικαιολογία είναι πως ο διερμηνέας… κλέβει την παράσταση, αποσπά την προσοχή από όσα συμβαίνουν επί σκηνής κι έτσι σπανίως μας καλούν» ομολογεί ο Πάνος Κατσής από το Θέατρο Κωφών. Είναι ξεκάθαρο πως μια τέτοια διαχείριση εμποδίζει τους κωφούς να συγχρωτιστούν με ακούοντες ακόμα και ως θεατές σε διπλανές καρέκλες… Οπως λένε οι καλά γνωρίζοντες, κανένα θέατρο στην Αθήνα δεν είναι καθολικά προσβάσιμο, αφού κανένα θέατρο δεν προωθεί την αυτόνομη διαβίωση του ανάπηρου χρήστη.

«Είναι αναγκαίο – κι ας το κατανοήσουν όλοι όσοι έχουν δυνατότητα παρέμβασης – να αποκατασταθεί η πρόσβαση. Πρέπει να μπει στη συνείδηση όσων φτιάχνουν ή διαχειρίζονται θέατρα. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα πορευόμαστε με μπαλώματα στις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις. Ελάχιστες είναι οι σκηνές που μπορούν να μας δεχθούν χωρίς να μας σηκώσουν στα χέρια, χωρίς να κατέβουμε τα σκαλοπάτια πάνω στο αμαξίδιο, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε ρούχα σε διαδρόμους επειδή δεν γίνεται να φτάσουμε στα καμαρίνια. Ολα αυτά για να μην χάσουμε το δικαίωμα να δούμε ή να συμμετέχουμε σε μια παράσταση. Γιατί αν όλοι οι άνθρωποι σαν εμένα στέκονταν στα εμπόδια που υψώνονται μπροστά τους, θα τα είχαν παρατήσει από την πρώτη στιγμή» λέει ο Γιώργος Χρηστάκης, ο ιδρυτής της πολυδραστήριας μικτής (αναπήρων και αρτιμελών χορευτών) χορευτικής ομάδας «Δαγίπολη».

Κατά συνέπεια και στην καλύτερη περίπτωση, οργανώνονται ειδικές βραδιές που “εγκιβωτίζουν” τα ΑμεΑ – προκειμένου οι διαμορφώσεις του θεάτρου να είναι προσωρινές και ο χώρος να μην χάσει την τακτοποιημένη κανονικότητα του. Ακόμα και το Εθνικό Θέατρο, μόλις πέρυσι οργάνωσε την πρώτη πιλοτική παράσταση για αναπήρους ενώ σκοπεύει να το επαναλάβει φέτος για μια φορά – παρότι στους χώρους του δίνονται δεκάδες παραστάσεις. «Αυτό δεν είναι λύση» συνεχίζει ο κ. Χρηστάκης. «Μπορεί να φαίνεται πως ανοίγουν οι πόρτες κάποιων θεάτρων σε αναπήρους, αλλά στην πραγματικότητα μια τέτοια κίνηση τους διαχωρίζει, δεν βοηθάει στην ισότιμη παρουσία τους στους κατ’ εξοχήν χώρους πολιτισμού».

Και όταν μιλάμε για αποκλεισμό αναπήρων θεατών αυτομάτως αναφερόμαστε στο 11% του ελληνικού πλυθυσμού (στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ), δηλαδή σε πάνω από 1.1 εκατομμύριο ανθρώπων που δεν έχουν τη στοιχειώδη πρόσβαση.

_{Για πρώτη φορά στη σκηνή του θεάτρου «Σταθμός» μέλη του Εργαστηρίου του Ιδρύματος Βουδούρη.} 

Οι φωτεινές εξαιρέσεις

Είναι, επομένως, αναπάντεχο όταν ένα μικρής κλίμακα θέατρο, ο «Σταθμός» στο Μεταξουργείο – που μόλις πέρυσι άνοιξε με νέο καθεστώς – να έχει εξασφαλίσει αυτή τη στοιχειώδη πρόσβαση: Κατάλληλα διαμορφωμένη είσοδο, σταθερές θέσεις για αμαξίδια και ειδικά διαμορφωμένη τουαλέτα. Υστερα από τον περσινό μικρό κύκλο καθολικά προσβάσιμων παραστάσεων για τον «Θρίαμβο του έρωτα» σε συνεργασία με την ομάδα Liminal, ο «Σταθμός» ετοιμάζεται να παρουσιάσει μια ακόμα καθολικά προσβάσιμη παραγωγή, τις «Φυλές» με ήρωα έναν, εκ γενετής, κωφό. «Η ετερότητα θα έπρεπε να είναι άξονας του ελληνικού πολιτισμού κι όμως αυτό δεν συμβαίνει. Πέρυσι, ήρθα για πρώτη φορά αντιμέτωπος με διαμαρτυρόμενους ανάπηρους θεατές που δεν μπορούσαν να μπουν στο θέατρο. Φροντίσαμε αμέσως να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις τουλάχιστον για αμαξίδια, αφού οι δυνάμεις μας είναι φτωχές» εξηγεί ο Μάνος Καρατζογιάννης, ηθοποιός και καλλιτεχνικός διευθυντής του «Σταθμού». «Τα θέατρα του κέντρου οφείλουν τα πράξουν τα αντίστοιχα. Πρέπει να σκεφτούν αυτήν την παράμετρο και να δώσουν το παράδειγμα».

Και οι δύο παραγωγές ήρθαν ως απόληξη της πολύμηνης ενασχόλησης του με το Εργαστήρι του Ιδρύματος Βουδούρη όπου άνθρωποι με νοητική στέρηση συμμετέχουν σε θεατρικές δράσεις. «Η συνεργασία μου μαζί τους είναι από τις πιο πλούσιες που έχω ζήσει. Εχουν στοιχεία που λείπουν από τους επαγγελματίες ηθοποιούς, έχουν τους δέκτες τους ανοιχτούς, έχουν το μεγάλο προσόν της ενσυναίσθησης» συνεχίζει.

_{Σύσσωμη η ομάδα της παιδικής παράστασης «Πιο δυνατός από το Superman» που ανεβαίνει στο Σύγχρονο θέατρο.}

Εργα με ανάπηρους ήρωες στο προσκήνιο

Και πάλι σε επίπεδο εξαιρέσεων, η τρέχουσα χειμερινή σεζόν ενσωματώνει στη θεματική της ανάπηρους ήρωες. Εκτός από τις «Φυλές» στο «Σταθμό», στο «Τζένη Καρέζη» ανεβαίνει το «Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα» με ήρωα ένα αυτιστικό αγόρι ενώ για πρώτη φορά στην ιστορία του παιδικού θεάτρου, ένας επαναστημένος έφηβος σε αμαξίδιο ανεβαίνει στη σκηνή του Σύγχρονου θεάτρου με το «Πιο δυνατός κι από το Σούπερμαν». Ο κοινωνικο-πολιτικά δραστήριος ηθοποιός και σκηνοθέτης Βασίλης Κουκαλάνι σε συνεργασία με τον Αντώνη Ρέλλα βρίσκονται πίσω από αυτή την καίρια πρωτοβουλία. Κι έτσι το «Σύγχρονο» έχει πλέον στην πλατεία του 9 προκαθορισμένες θέσεις για αμαξίδια, υπέρτιτλους, διερμηνεία για κωφούς και ακουστική περιγραφή για τυφλούς θεατές.

Οι δυο τους επέλεξαν να αναδείξουν τη στροφή της συλλογικής συνείδησης προς το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, ρισκάροντας να εντάξουν στο παιδικό θέατρο ένα “δύσκολο” θέμα – παρότι πρόκειται για μια κωμωδία. Είναι γνωστή, εξάλλου, η αποστροφή γονιών και δασκάλων σε “στενάχωρα” θέματα γι’ αυτό και όσες φορές θέατρα με ιστορική πορεία στο παιδικό (βλέπε «Πόρτα») επιχείρησαν κάτι αντίστοιχο δεν βρήκαν ανταπόκριση. «Εχουμε δεχθεί bulling και καθολική άρνηση από πολλούς εκπαιδευτικούς οι οποίοι δεν δέχονται οι μαθητές τους να δουν παράσταση με αναπήρους επί σκηνής. Μακάρι να μας απέρριπταν για το ότι δεν τους άρεσε η παράσταση κι όχι για την αναπηρία μας» αναφέρει ο Βασίλης Οικονόμου, ιδρυτής του «Θέαμα» (Θέατρο Ατόμων με Αναπηρία), της πρώτης και μοναδικής επαγγελματικής ομάδας ηθοποιών με αναπήρους στη σύνθεση της που λειτουργεί από το 2009, και από φέτος ανοίχτηκε στο παιδικό θέατρο με την παράσταση «Νάρκισσος και Ηχώ» που ανεβαίνει στο «Απο Μηχανής».

Κι όμως, ο Βασίλης Κουκαλάνι διαπιστώνει, πως σε αντίθεση με τις στερεοτυπικές αντιδράσεις των ενηλίκων, τα παιδιά είναι ιδανικό κοινό για να υποδεχθούν μια τέτοια θεματολογία «αφού έχουν το ηθικό πλεονέκτημα, λειτουργούν με κοινό νου, με αυθορμητισμό και αυθάδεια. Ακόμα και την αμηχανία που μπορεί να αισθανθούν στο τέλος την κάνουν απορία για συζήτηση».

_{Από τους «Πέρσες» της ομάδας Θέαμα, της πρώτης και μοναδικής επαγγελματικής ομάδας ηθοποιών στην οποία συμμετέχουν και ανάπηροι καλλιτέχνες.} 

Ο αποκλεισμός των αναπήρων καλλιτεχνών στο θέατρο

Το ρόλο του «Σούπερμαν» στην παράσταση παίζει ένας αρτιμελής ηθοποιός – ο Γιώργος Κατσής – όπως αρτιμελείς είναι και οι πρωταγωνιστές στις υπόλοιπες παραστάσεις. Ο Κουκαλάνι και ο Ρέλλας οδηγήθηκαν σε αυτήν την επιλογή καθώς, όπως λένε, αναζήτησαν ανάπηρο ηθοποιό και χρήστη αμαξιδίου για να καταλήξουν στο συμπέρασμα πως «οι ανάπηροι εκπαιδευμένοι ηθοποιοί είναι ελάχιστοι». Κι εδώ αναδεικνύεται, το έτερο μεγάλο ζήτημα, ο αποκλεισμός των αναπήρων από την επαγγελματική άσκηση τέχνης.

Αν αποδεχθούμε πως η αναπηρία δεν είναι το πρόβλημα, αλλά το πρόβλημα είναι ο αποκλεισμός, θα πρέπει σε αυτόν θα προσθέσουμε και τη σφραγίδα της ελληνικής νομοθεσίας. Η άρση της αρτιμέλειας στο νόμο 370/’83 (επέβαλε πως οι υποψήφιοι στις Δραματικές Σχολές θα πρέπει να είναι αρτιμελείς) είναι κατάκτηση της τελευταίας διετίας. Ο Βασίλης Οικονόμου κατάφερε το 2004 να περάσει από την εξεταστική επιτροπή ως «εξαιρετικό ταλέντο» (παρότι αυτό το παραθυράκι αναφέρεται σε μη αποφοίτους Λυκείου και ο ίδιος έχει δύο πανεπιστημιακά πτυχία!) και να ακολουθήσει μια επαγγελματική πορεία, παρακάμπτοντας τον, τότε ισχύοντα, νόμο.

Η τροποποποίηση, ωστόσο, του νόμου αφορά μόνο στις ιδιωτικές σχολές – δηλαδή οι ανάπηροι εξακολουθούν να είναι εκτοπισμένοι από τις μεγαλύτερες κρατικές σχολές της χώρας, του Εθνικού και του ΚΘΒΕ – αλλά κι εκεί επί της ουσίας δεν εφαρμόζεται. «Πως να γίνει δεκτός ο ανάπηρος στις κτηριακές εγκαταστάσεις μιας σχολής που έχει φτιαχτεί με πρότυπο την αρτιμέλεια; Αρα και πάλι τα ΑμεΑ καλούνται να χωρέσουν μέσα σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον κι όχι το περιβάλλον να δομηθεί και για τους αναπήρους» διαμαρτύρεται, ο Αντώνης Ρέλλας, πρωτεργάτης – μαζί με τον Οικονόμου – στην τροποποίηση του νόμου.

Κι έτσι, ενώ στην Ευρώπη λειτουργούν γραφεία αναπηρίας στις δραματικές σχολές των μεγάλων θεάτρων, στην Ελλάδα το δημόσιο αγαθό της εκπαίδευσης απευθύνεται αποκλειστικά στους αρτιμελείς. «Δεν έχουμε καμία επαγγελματική αποκατάσταση» διαμαρτύρεται ο Πάνος Κατσής από το Θέατρο Κωφών. Το καλοκαίρι, μαζί με την συμπρωταγωνίστρια του Μάρθα Μπάμπη παρακολούθησαν τη σκηνοθεσία του Τιμοφέϊ Κουλιάμπιν πάνω στις «Τρεις αδελφές» του Τσέχωφ στο Φεστιβάλ Αθηνών για να αποχωρήσουν αφού «δεν αντέξαμε την απομίμηση του κωφού» παρατηρεί η κ. Μπάμπη. «Η αναπηρία είναι μια ζώσα κατάσταση και πρέπει να πάψει να αποτυπώνεται με στερεοτυπικό τρόπο. Οι ρόλοι αναπήρων ανήκουν στους ανάπηρους ηθοποιούς» συνηγορεί ο Αντώνης Ρέλλας.

Χρόνια πριν, το 1992 η σκηνοθεσία του Ανατόλι Βασίλιεφ για την Comedie Francaise στη «Μασκαράτα» θα έμενε στην ιστορία και για έναν ακόμα λόγο: Επειδή ο πρωταγωνιστής του Ζαν Λουκ Μπουτ ήταν πραγματικά ανάπηρος. «Προσάρμοσα το έργο και τις σκηνικές συνθήκες στις ανάγκες που προέκυπταν από τα νέα δεδομένα. Αυτή η συνθήκη μας έδωσε μια καινούργια ματιά στο έργο. Δεν ξέρω αν θα διάλεγα ποτέ έναν ανάπηρο ηθοποιό να παίξει αυτό το ρόλο αλλά σίγουρα δεν θα τον απέρριπτα για αυτό το λόγο» θα δήλωνε πρόσφατα ο Βασίλιεφ για εκείνη την απόφαση του.

Στην Ελλάδα του 2018, ωστόσο, η απόρριψη έρχεται με πολλούς τρόπους. Ο Βασίλης Οικονόμου – που από φοιτητής δραματικής σχολής θυμάται τους δασκάλους να προσπαθούν να τον αποτρέψουν από το επάγγελμα – μοιράζεται τη βίαιη εμπειρία όπου σκηνοθέτης σίριαλ δεν τον δέχθηκε στο cast με την δικαιολογία πως «δεν μπορούσε να διαχειριστεί την αναπηρία μου. Ομως, εγώ δεν παίζω την αναπηρία μου, παίζω το ρόλο» λέει με θάρρος. «Στο θέατρο πάλι, με εμπιστεύτηκαν λίγο περισσότερο αλλά και πάλι σαν σκηνοθέτη· ήταν πιο safe».

Κατά συνέπεια, οι προσπάθειες να υπάρξει τέχνη από τους αναπήρους είναι τρομακτικά περιορισμένες. Το θέατρο των αρτιμελών τους εξαιρεί συστηματικά, οι επιχορηγήσεις έρχονται σπάνια ή καθόλου, για έναν σταθερό υποστηρικτικό μηχανισμό δεν γίνεται καν λόγος και οι προσπάθειες με ίδια οικονομικά μέσα συνήθως τους καταδικάζουν στο περιθώριο. Η Μάρθα Μπάμπη μιλάει με ενθουσιασμό για το νέο ανέβασμα του Θεάτρου Κωφών πάνω στην «Αρκούδα» του Τσέχωφ μολονότι συμβαίνει σε μια εξαιρετικά δύσκολη στιγμή αφού το Θέατρο Κωφών κινδυνεύει με έξωση λόγω χρεών στην αποπληρωμή του ενοικίου. «Οσο κι αν είμαστε παθιασμένοι με αυτό που κάνουμε, όσο κι αν θέλουμε να διαδώσουμε τη νοηματική γλώσσα, χωρίς δασκάλους, κατάλληλη εκπαίδευση, χρήματα, δεν θα καταφέρουμε τίποτα» λέει.

_{Το Θέατρο Κωφών συμπληρώνει 35 χρόνια ζωής και η τύχη του απειλείται.}

Η θεραπευτική επίδραση της Τέχνης

Σε πείσμα όλων αυτών των δεδομένων το θέατρο ήταν και θα εξακολουθεί να λειτουργεί σαν ένα λουτρό εξαγνισμού των αναπήρων από τις σωματικές τους βλάβες και μια εντατική άσκηση ενθάρρυνσης για την σκληρή πραγματικότητα που του περιμένει εκεί έξω. «Ο ανάπηρος πρέπει να γνωρίσει το σώμα του και να επεκτείνει τα όρια του. Η εμπειρία μου στο σύγχρονο χορό αυτό αποδεικνεύει· το σώμα μου διατηρείται σε καλή φυσική κατάσταση μα το σημαντικότερο η τέχνη με ωθεί στη δημόσια έκθεση. Οι ανάπηροι δεν πρέπει να ζουν στα κρυφά – αντίθετα. Πρέπει να εκτιθέμεθα με όλες μας τις ατέλειες, πρέπει να μας αποδεχθούν όπως είμαστε χωρίς να ωραιοποιείται τίποτα και τότε οι συνάνθρωποι μας θα καταλάβουν τις ανάγκες και τις δυνατότητες μας» λέει ο Γιώργος Χρηστάκης με βεβαιότητα.

Η απομάκρυνση, η άγνοια, η έλλειψη ενδιαφέροντος προς την κοινωνία των αναπήρων μοιάζει να έχει δημιουργήσει τρομακτικά στερεότυπα. Είναι χαρακτηριστικό, πως μετά από παράσταση στο Θέατρο Κωφών,  Μάρθα Μπάμπη ανακαλεί διαλόγους με αρτιμελείς θεατές να ρωτούν αν μπορούν να κάνουν σεξ ή να οδηγήσουν μηχανή «όπως ένας κανονικός άνθρωπος!». «Μα η μόνη μας διαφορά είναι η γλώσσα. Μπορεί οι άνθρωποι να μιλούν μιαν άλλη γλώσσα αλλά παραμένουν άνθρωποι. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πως λύνονται οι παρεξηγήσεις όταν έρχονται κοντά μας».

Για τον Βασίλη Κουκαλάνι η ενασχόληση με το φάσμα της αναπηρίας είναι ωφέλιμη ακόμα και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Υποστηρίζει ότι «σταματάει να είναι τέχνη και γίνεται εμπειρία. Υψώνεται στο κοινωνικό γεγονός. Αυτά τα παιδιά που θα έρθουν να δουν παραστάσεις σαν τη δική μας θα επιτρέψουν ακαρριαία στους ευατούς τους να διεισδύσει αλλιώς η γνώση τους για τα πράγματα». Ο Βασίλης Οικονόμου πάλι, δεν θα ξεχάσει ηθοποιούς που απέκτησαν κάποια βλάβη στην πορεία της ζωής τους και η επαφή με το «Θέαμα» τους έδωσε το κουράγιο ν’ ανέβουν ξανά στη σκηνή· να ζήσουν όπως πριν. «Η αναπηρία μιλάει για τα πάντα» υπενθυμίζει ο Αντώνης Ρέλλας. «Για τον έρωτα, την αγάπη, τον πόνο, την προσπάθεια, το σώμα, την αντοχή, την απόρριψη, τη δύναμη. Ολα αυτά είναι εργαλεία για να ζήσουμε. Και η ζωή είναι μία για όλους».

_{Το πρόγραμμα idance, μια από τις δραστηριότητες για τα δικαιώματα των αναπήρων στην Τέχνη της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.}

Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στέγη στα δικαιώματα των αναπήρων

Με την εμφάνιση της στα πολιτιστικά δρώμενα της Αθήνας η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση έθεσε την αναπηρία στην κορυφή της ατζέντας της – κάτι που αυτομάτως την διαφοροποίησε από άλλους μεγάλους οργανισμούς της χώρας. Οκτώ χρόνια αργότερα η εντατική της ενασχόληση με τα δικαιώματα των αναπήρων φανερώνει πως οι δράσεις (εργαστήρια, εκπαιδευτικά, προγράμματα, παραστάσεις) ήταν η συνέχεια μιας ιδρυτικής αρχής. «Η ενασχόληση με όλες τις πτυχές αναπηρίας είναι αυτομάτως μια δήλωση υπέρ της Δημοκρατίας και των ίσων δικαιωμάτων. Εχουμε αποδείξει το ενδιαφέρον μας και μέσα από τη διάρκεια και τη συνέπεια των πρωτοβουλιών μας που πλέον διατρέχει όλους τις πτυχές της λειτουργίας μας» σημειώνει η υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του οργανισμού, Μυρτώ Λάβδα.

Καλώντας από πολύ νωρίς καλλιτέχνες διεθνούς φήμης – όπως την Πολίν Ολιβέϊρος που το 2012 στέφθηκε επικεφαλής ενός εργαστηρίου για εκπαιδευτικούς παιδιών με περιορισμένες κινητικές δυνατότητες και μουσικοθεραπευτές – άρχισε γρήγορα να παράγεται τόσο σε επίπεδο εκπαιδευτικού και σεμιναριακού περιεχομένου όσο και επίπεδο παραστάσεων που παρουσιαζόταν στις εγκαταστάσεις της Στέγης ή κυκλοφορούσε εκτός αυτής σε σχολεία και ιδρύματα της πόλης. Οι δράσεις λειτούργησαν σε συνάφεια ή μπήκαν σύντομα κάτω από την ομπρέλα ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την αναπηρία – αρχικά το Unlimited Αccess που διήρκησε τέσσερα χρόνια και στην συνέχεια το idance που κορυφώθηκε μετά από δύο χρόνια χθες – συστηματοποιώντας τη δουλειά του οργανισμού και βοηθώντας τον να διασπείρει την τεχνογνωσία της τόσο σε μελλοντικές δράσεις όσο και σε πλατφόρμες για κατ’ οίκον χρήση. Ο σκοπός κάθε φορά ήταν απλός και ένας: Ο χορός ως εργαλείο έκφρασης, κοινωνικοποίησης και συμπερίληψης ενός ευρύτατου φάσματος αναπήρων αφού οι ομάδες εργασίας σε όλα τα προγράμματα ήταν μικτές (για αναπήρους και μη χορευτές).

Τη σκυτάλη θα παραλάβει το νέο τετραετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα στο οποίο θα γίνει εταίρος η Στέγη με τίτλο «Europe Beyond Access» με κεντρικό στόχο την καλλιέργεια της ισοτιμίας των αναπήρων καλλιτεχνών στην χορευτική κοινότητα στην προσπάθεια τους να εξελιχθούν.

Τα ενθαρρυντικά παραδείγματα πως αυτή η προσπάθεια αποδίδει έχουν πρόσωπο. Η Μυρτώ Λάβδα ανακαλεί τις περιπτώσεις τριών ανθρώπων που έχουν διαγράψει μια πορεία προσωπικής υπέρβασης ξεκινώντας από τα εργαστήρια της Στέγης. Μια κοπέλα κινούμενη με πατερίτσες που τρέφοντας μεγάλη αγάπη στο χορό, δήλωσε συμμετοχή στα προγράμματα της Στέγης και σήμερα φοιτεί στο Deree. Μια αθλήτρια με κινητικά προβλήματα που συμμετέχει έμισθα σε παραγωγή του οργανισμού η οποία περιοδεύει σε αθηναϊκά ιδρύματα. Ενας νεαρός με νοητική στέρηση που πλέον αποτελεί μέλος επαγγελματικής ομάδας θέατρου.

Τα μεγάλα άλματα των ανθρώπων καθορίζουν ολοένα και περισσότερο τη φιλοσοφία λειτουργίας της Στέγης από τη στιγμή που έχει επιτευχθεί κάτι πολύ βασικό: Ο συγχρωτισμός αναπήρων και μη θεατών στην ίδια πλατεία θέασης. Παρότι λειτουργεί σε ένα υπερσύγχρονο κτήριο επιδίωξε τη συνεργασία με αναπήρους ώστε να προχωρήσει σε έξτρα βελτιώσεις στις εγκαταστάσεις της προκειμένου η κυκλοφορία τους στο χώρο να καταστεί αυτόνομη. Την ίδια ώρα, φρόντισε να εκπαιδεύσει κατάλληλα το προσωπικό της ταξιθεσίας που πλέον περιλαμβάνει και άτομα με κινητικά προβλήματα. Μέσω αυτού του προσανατολισμού στο κοινό της Στέγης προστίθενται διαρκώς θεατές με αναπηρία – κάποιοι προέρχονται και από τα εργαστήρια της.

«Νομίζω ότι έχουμε καταφέρει να εκπέμψει το μήνυμα: Ο καθένας πρέπει να έχει πρόσβαση στις Τέχνες. Με χαρά διαπιστώνουμε ότι κι άλλοι φορείς μπαίνουν στη συζήτηση για τα δικαιώματα και την ελεύθερη πρόσβαση των αναπήρων. Φυσικά χρειάζεται πολύς κόπος και χρόνος για να καταρριφθούν τα στερεότυπα» λέει η κ. Λάβδα. «Ωστόσο, εδώ έχουμε καταλάβει πως δεν είναι μόνο η τέχνη που μας βοηθάει ν’ αλλάξουμε την αντίληψη μας για την αναπηρία, είναι και αναπηρία που μας βοηθάει να αλλάξουμε την αντίληψη μας για την τέχνη. Και πάνω απ’ όλα αυτά, πιστεύουμε πως ό,τι και να γίνει η αναπηρία είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης».

_{Πρόσβαση στο σινεμά για άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού εξασφαλίζει η Happy Art.} 

Ακολουθώντας το παράδειγμα των σινεμά – φιλικών προς τους αναπήρους

Με τη συνεργασία της αδελφής του που είναι δασκάλα ειδικής αγωγής και ανατρέχοντας στην τεχνογνωσία εταιριών που έχουν εφαρμόσει αντίστοιχα προγράμματα στην Αμερική και στην Αγγλία, ο Χρήστος Καρακασίδης ανέλαβε να υλοποιήσει την ιδέα προσβάσιμων κινηματογραφικών αιθουσών σε άτομα με αναπηρία. Το δεδομένο που θέλει άτομα στο φάσμα του αυτισμού και τις οικογένειες τους να μην έχουν ποτέ την κοινή εμπειρία παρακολούθησης μιας ταινίας στο σινεμά τον έκανε να αντι-δράσει. Ιδρύωντας την ομάδα «The Happy Art» πριν από τρία χρόνια εξασφάλισε τη συνεργασία των Village cinema, τα οποία δέχθηκαν να τροποποιήσουν τόσο τις συνθήκες θέασης (να φροντίσουν για τον ελαφρύ φωτισμό και τη χαμηλή ένταση του ήχου – συνθήκες ανυπέρβλητες για άτομα με αυτισμό) και συνάμα να διαμορφώσουν μια ειδική είσοδο – έξοδο κι ένα ειδικό κυλικείο για να τους υποδέχεται. «Ολόκληρες οικογένειες που ζουν περιθωριοποιημένες στο σπίτι απέκτησαν τη δυνατότητα μιας απογευματινής εξόδου το Σάββατο» εξηγεί ο κ. Καρακασίδης.

Το 2018 το εγχείρημα κατάφερε να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον 1.151 θεατών, ανάμεσα στους οποίους δεν συμμετέχουν μόνο άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού αλλά και άλλες ομάδες πολιτών που αναζητούν τις ίδιες συνθήκες θέασης: άτομα άνω των 65 και μητέρες με βρέφη.

Σε μια προσπάθεια να αποσυνδέσει το εγχείρημα με την φιλανθρωπία που εσφαλμένα εξακολουθεί να συνοδεύει την αναπηρία, ο Χρήστος Καρακασίδης επέλεξε την λειτουργία μιας εταιρίας που παράγει έργο κι όχι μιας Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης. Ετσι η είσοδος κοστίζει κατάτι λιγότερο από ότι για τους υπόλοιπους θεατές αφού «σκοπός μας ήταν τα άτομα με αναπηρία να αντιμετωπίζονται ισότιμα ως πελάτες όχι ως αγνοούμενοι ή ευνοούμενοι θεατές». Φιλοδοξία του πλέον να επεκτείνει τη δράση του Happy Art στο θέατρο – πιλοτικά αυτό ξεκινά από αυτό το μήνα – για να πάρουν σειρά τα μουσεία και οι μουσικές σκηνές.