Χορηγίες στις παραστατικές τέχνες: Πώς άλλαξε το σκηνικό στα χρόνια της κρίσης

Στην οικονομία του πολιτισμού – και του θεάτρου ειδικότερα – ο θεσμός της χορηγίας έχει αρχίσει να αναδεικνύεται σε παράγοντα καταλυτικής σημασίας. Η επέλαση της οικονομικής ύφεσης που χρονίζει και έχει οδηγήσει στις βάναυσες περικοπές των κρατικών επιχορηγήσεων εποπτευόμενων φορέων όσο και στη πενταετή διακοπή των επιχορηγήσεων του υπουργείου Πολιτισμού προς το ελεύθερο θέατρο (οι οποίες επανήλθαν μεν αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα) διαμόρφωσε μια επείγουσα κατάσταση για ανεύρεση πόρων.

Η προσπάθεια των κρατικών αλλά και άλλων θεσμικών οργανισμών των παραστατικών τεχνών να εξασφαλίσουν χορηγίες από τράπεζες, μεγάλες επιχειρήσεις και ιδρύματα έχει εντατικοποιηθεί τόσο πολύ την τελευταία πενταετία, αποκαλύπτοντας προφανώς την αναγκαιότητα της. Πολλοί από αυτούς δεν κρύβουν πως οι χορηγίες καθορίζουν το εύρος, αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της δραστηριότητας τους.

Τις απόψεις τους για το κρίσιμο αυτό θέμα καταθέτουν ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης, ο πρόεδρος του Μεγάρου Μουσικής, Νίκος Θεοχαράκης, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννα Κάλμπαρη, εκπρόσωποι της διοίκησης του Εθνικού Θεάτρου και εκπροσωπώντας τους χορηγούς η διευθύντρια Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννα Σαπουντζή, το μέλος της Επιτροπής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Mytilineos, Σόφη Δασκαλάκη – Μυτιληναίου και μέλη της διοίκησης του Ιδρύματος Ωνάση. 

Η χορηγία ως κριτήριο επιβίωσης
«Η ΕΛΣ, στην παρούσα φάση, θα ήταν αδύνατο να επιβιώσει χωρίς τους χορηγούς και τους δωρητές της. Έχουμε καταφέρει την τελευταία διετία να χτίσουμε ισχυρούς δεσμούς με τους υποστηρικτές του οργανισμού» επιβεβαιώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του μεγαλύτερου κρατικού οργανισμού της χώρας Γιώργος Κουμεντάκης που μόνο για την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο συγκέντρωσε 2 εκατομμύρια ευρώ από χορηγούς και δωρητές προκειμένου να στηρίξει τις πολυδάπανες παραγωγές της Λυρικής· συμπληρωματικά με τη «ζωτικής σημασίας συμβολή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), το οποίο είναι ο μέγας δωρητής του Οργανισμού μας» (μόλις την προηγούμενη εβδομάδα ανακοινώθηκε η δωρεά 20 εκατομμυρίων ευρώ του ΙΣΝ για την ενίσχυση του προγραμματισμού της επόμενης τετραετίας).

Με την εγκατάσταση της στο υπερσύγχρονο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, η Λυρική Σκηνή απευθύνθηκε σε χορηγούς προκειμένου να καλύψει «μέρος των δαπανών που σχετίζονται με την δημιουργία των παραγωγών μας. Άλλα έξοδα που καλύπτονται σχετίζονται με τις καλλιτεχνικές αμοιβές και τα έξοδα που προκύπτουν από τις μετακλήσεις των ξένων καλλιτεχνών. Σε γενικές γραμμές, συνήθως, οι χορηγοί μας υποστηρίζουν μέρος του κόστους για μία ή περισσότερες παραγωγές μας» διευκρινίζει ο κ. Κουμεντάκης και γι’ αυτούς τους σκοπούς έχει σταθερές συνεργασίες με την Alpha Bank, την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και τη Eurobank· σε αυτές προστίθενται οι εταιρείες Mytilineos, Engie/ΗΡΩΝ όπως και τα Ελληνικά Πετρέλαια ενώ προκύπτουν νέες συνεργασίες με την Apivita και την Αθηναϊκή Ζυθοποιία. Το Ίδρυμα Λάτση στηρίζει για δεύτερη χρονιά την Όπερα των Νέων, η Aegean είναι χορηγός στις αερομεταφορές ενώ σημαντική θεωρείται η στήριξη που λαμβάνει από την Πρεσβεία της Ισπανίας, το Ινστιτούτο Θερβάντες και το Goethe Institute.

Κεντρική Σκηνή της ΕΛΣ

Επένδυση σε ανακαινίσεις
Την ίδια ώρα, εξίσου ιστορικοί φορείς που ωστόσο κατοικούν σε κτήρια τα οποία έχουν ανάγκη από φροντίδες συντήρησης και εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού τους έχουν καταφύγει στη συνεργασία με ιδρύματα και εταιρίες που προτιμούν να “επενδύσουν” σε λειτουργίες με διάρκεια. Στο Εθνικό θέατρο το ισόγειο του Rex επανακατοικήθηκε χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση και των Ελληνικών Πετρελαίων, η Πειραματική Σκηνή ανακαινίστηκε με χρήματα του ΙΣΝ, η μετακόμιση της Δραματικής Σχολής στο «Σχολείον» πραγματοποιήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος Λάτση, ποσά που αθροίζονται σε 1.5 ευρώ χορηγιών κατά τη διάρκεια της θητείας Λιβαθινού – μολονότι στο “κυνήγι” ανεύρευσης χορηγών μπήκε πρώτος ο, πάλαι ποτέ διευθυντής του, Γιάννης Χουβαρδάς.

Αντίστοιχα στο Θέατρο Τέχνης, το Ιδρυμα Ωνάση παρείχε 50.000 ευρώ για τη στοιχειώδη ανακαίνιση των σκηνών του, παρότι, όπως ομολογεί και η καλλιτεχνική του διευθύντρια Μαριάννα Κάλμπαρη «μας είναι απαραίτητες και χορηγίες για την κάλυψη λειτουργικών εξόδων. Μια παραγωγή πέντε ηθοποιών, για παράδειγμα, κοστολογείται γύρω στα 80.000 -90.000 ευρώ. Και ενώ επανήλθαν οι επιχορηγήσεις, τα χρήματα αυτά δεν αρκούν. Βρισκόμαστε στο έλεος των εισιτηρίων με κίνδυνο να μην πληρωθούν οι άνθρωποι, στοιχειωδώς έστω».

Στο Μέγαρο των μεγάλων μουσικών εκδηλώσεων τα χορηγικά πακέτα διατίθενται για τις ανάγκες συγκεκριμένων παραγωγών. «Ακούγεται ίσως περίεργο, αλλά εξαιρετικά επιτυχημένες εκδηλώσεις που γεμίζουν τις αίθουσες δεν είναι οικονομικά επιτυχημένες. Μια μεγάλη ορχήστρα για παράδειγμα που γεμίζει μια αίθουσα 1.500 ή 2.000 ατόμων δεν καλύπτει τα έξοδά της με ένα εισιτήριο που τις περισσότερες φορές είναι χαμηλότερο από αντίστοιχα πολιτιστικά κέντρα του εξωτερικού. Άρα βασιζόμαστε στους χορηγούς για να μπορούμε να προσφέρουμε τις ‘μεγάλες’ εκδηλώσεις» εξηγεί ο πρόεδρος του Μεγάρου Μουσικής (ενός οργανισμού με μεγάλη παράδοση στο θεσμό της χορηγίας), Νίκος Θεοχαράκης.

Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου

Όταν η κρίση έπληξε τις χορηγίες
Σύμφωνα με τους επικεφαλής των πολιτιστικών φορέων στα χρόνια της κρίσης, ο προσανατολισμός των χορηγιών άλλαξε, στρεφόμενος στους, επίσης πληγέντες, τομείς της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Ο κ. Θεοχαράκης, διαπιστώνει πως «η βαθιά οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα μείωσε δραστικά και τον αριθμό των χορηγών και το ύψος των χορηγιών που είναι διατεθειμένοι να δώσουν. Σε εποχές κερδοφορίας οι χορηγίες είναι πιο εύκολες. Όταν οι επιχειρήσεις έχουν ζημιές ή προσπαθούν να επιβιώσουν, οι χορηγίες δεν είναι το πρώτο πράγμα που περνά από το μυαλό των διοικητικών τους συμβουλίων. Εξάλλου έχει αλλάξει και το κλίμα. Με τόση ανθρώπινη δυστυχία γύρω μας πολλές επιχειρήσεις ακόμα κι αν προβαίνουν σε έργα ευποιίας θεωρούν ότι οι χορηγίες τους πρέπει να κατευθύνονται σε τομείς τους οποίους η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική του κράτους δεν μπορεί να καλύψει επαρκώς. Αν και κατανοώ τη λογική αυτή, και εν μέρει την επικροτώ, ο πολιτισμός δεν μπορεί να πέσει θύμα της λιτότητας. Ούτε είναι σωστό να θεωρείται ότι η χορηγία στις τέχνες γίνεται μόνο σε καιρούς οικονομικής ευφορίας».

Οι χορηγοί
Η διευθύντρια Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Εθνικής Τράπεζας – ενός στρατηγικού και ιστορικού χορηγού πολιτιστικών φορέων και εκδηλώσεων από την ίδρυση της, πριν από 177 χρόνια δηλαδή – η κ. Ιωάννα Σαπουντζή -διαφωνεί, με την κρατούσα αντίληψη πως ο πολιτισμός άρα και η χορηγία του κινούνται στη σφαίρα της πολυτέλειας. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι λανθασμένη από τη βάση της αυτή η συζήτηση. Δεν διαπραγματεύεσαι αν είναι πολυτέλεια, λέγοντας ‘ναι – όχι’. Πολιτισμός σημαίνει παιδεία, αλληλεγγύη, ευημερία, κριτική σκέψη, ελεύθερη σκέψη, δημιουργία. Συνεπώς ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη. Και η λέξη ανάγκη, δεν είναι υπερβολή. Ο άνθρωπος, ως πνευματικό ον, ανέκαθεν επιζητούσε την ικανοποίηση της ανάγκης του να συμμετέχει και να αλληλοεπιδρά σε δρώμενα και έργα που αφορούν τον Πολιτισμό σε οποιαδήποτε μορφή του. Παράλληλα, ο πολιτισμός είναι και εταιρική κοινωνική ευθύνη. Αποτελεί σταθερό πυλώνα ανάπτυξης και μάλιστα εξωστρεφούς ανάπτυξης. Μέσα από πολλαπλές, παράλληλες δράσεις προσελκύει επενδύσεις, αυξάνει τις θέσεις εργασίας, αποτελεί θεμέλιο λίθο του σημαντικότερου οικονομικού εργαλείου που διαθέτουμε, του τουρισμού. Η αρωγή σ’ αυτό το κομμάτι είναι ‘επένδυση’ στην κοινωνία, τον άνθρωπο, τον τουρισμό και την οικονομία. Παράλληλα, ας μην ξεχνάμε και τους καλλιτέχνες και ιδίως τη νέα γενιά αυτών που πρέπει να στηριχθεί και να ανθίσει. Για όλους τους παραπάνω λόγους για την Εθνική, ο πολιτισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες των δράσεων μας, και αποδεικνύουμε έμπρακτα την στήριξη μας σε αυτόν με την ενεργό μας δράση και τις συνεργασίες μας» εξηγεί και συνεχίζει αναλύοντας τους παράγοντες που οδηγούν την Εθνική παραδοσιακά σε χορηγικές δράσεις – και που δεν περιορίζονται στην απλή ενίσχυση του εταιρικού προφίλ: «Η ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η προβολή σύγχρονων αλλά και αρχαίων έργων κάθε μορφής Τέχνης τα οποία ενεργοποιούν την σκέψη μας, καλλιεργούν το πνεύμα μας και μας φέρνουν σε επαφή με την ιστορία-ταυτότητα μας ή με την κουλτούρα άλλων λαών είναι για εμάς το ζητούμενο, και αναμφίβολα ζήτημα ευθύνης. Για εμάς το κύρος και η ενίσχυση έχουν έναν πρώτο αποδέκτη. Τον άνθρωπο που περνάει την πόρτα μας και πρέπει να αισθανθεί εμπιστοσύνη, σιγουριά, άνεση. Η χορηγική δράση εμπεριέχει και τη μεγάλη εικόνα αλλά και τον καθένα ξεχωριστά. Υπάρχουμε για όλους αλλά και για κάθε έναν».

Ιωάννα Σαπουντζή: Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη

Ανάμεσα στην πληθώρα αιτημάτων και προτάσεων χορηγιών που λαμβάνει η Εθνική Τράπεζα προκρίνονται – ύστερα από αξιολόγηση του εκάστοτε αιτήματος βάσει των προβλεπόμενων στις εσωτερικές πολιτικές και διαδικασίες της – «οι πολιτιστικές προτάσεις που είναι βιώσιμες και λειτουργικές κι έχουν θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία π.χ δημιουργία αναπτυξιακών προοπτικών, θέσεων εργασίας, βήμα σε νέους ανθρώπους» εξηγεί η κ. Σαπουντζή. Την ίδια ώρα η Εθνική στηρίζει διαχρονικά εθνικούς φορείς (Εθνικό Θέατρο, ΕΛΣ, ΟΜΜΑ, ΟΜΜΘ, κτλ) θεσμικά θέατρα (Θέατρο Τέχνης, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης κ.α.), μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και δράσεις που αναπτύσσονται στην περιφέρεια και την ομογένεια, αφού όπως επισημαίνει η διευθύντρια Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της «υπάρχει ένα σημείο που είναι “αεί” εμβληματικό για την Εθνική Τράπεζα. Είναι Εθνική».

Στη μειοψηφία των εταιριών που στηρίζουν τις παραστατικές τέχνες συγκαταλέγεται από 20ετίας και η βιομηχανία Mytilineos με βασικό άξονα συνεργασίας εκδηλώσεις της Λυρικής Σκηνής, του Μεγάρου Μουσικής και του Φεστιβάλ Αθηνών. «Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη οφείλει να εσωκλείει δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα, από μία ευρεία γκάμα θεμάτων, όπου αναμφισβήτητα ο πολιτισμός καταλαμβάνει κεντρικό ρόλο. Ευελπιστούμε αυτό το παράδειγμα να το υιοθετήσουν όλες οι εταιρείες στην Ελλάδα, ως ένα από τα ελάχιστα δείγματα ανταπόδοσης στη κοινωνία. Καλούμε επίσης και την Πολιτεία να αγκαλιάσει αυτές τις πρωτοβουλίες και σε αγαστή συνεργασία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα να οραματιστούμε και να στηρίξουμε τον πολιτισμό που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές» τονίζει η Σόφη Δασκαλάκη- Μυτηλιναίου, μέλος της επιτροπής Κοινωνικής και Εταιρικής Ευθύνης του ομίλου.

Εθνικό θέατρο, κτήριο Τσίλερ.

Βρες τον χορηγό
Κι ενώ η κρίση ανέβασε το βαθμό δυσκολίας στο «κυνήγι» του χορηγού, η διαδικασία αναζήτησης τους είναι έτσι κι αλλιώς χρονοβόρα κι επίπονη καθώς οι περισσότεροι πολιτιστικοί οργανισμοί επιχειρούν να δημιουργήσουν μια σταθερή χορηγική σχέση – αντί μιας ευκαιριακής συνδρομής που θα ελαφρύνει προσωρινά τα οικονομικά τους βάρη. «Η διαδικασία της αναζήτησης συνεργατών-χορηγών είναι διαρκής, καθώς οι ανάγκες, οι ευκαιρίες και οι ιδέες μπορεί να προκύψουν ανά πάσα στιγμή και από όλους» επισημαίνει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Παρόλα αυτά, έχουμε πλέον σταθεροποιήσει μια διαδικασία για την αναζήτηση χορηγών προκειμένου να ανταποκριθούμε στο συνεχώς μεταβαλλόμενο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον. Αρχικά, καταγράφεται πλήρως το καλλιτεχνικό μας πρόγραμμα, αναδεικνύονται τα δυνατά μας “χαρτιά”, οριστικοποιούνται οι σημαντικές καλλιτεχνικές συνεργασίες και υπολογίζονται οι ανάγκες των παραγωγών. Έχουμε αναπτύξει κάποια συγκεκριμένα πακέτα για τους χορηγούς μας, ώστε κάποιος ενδιαφερόμενος μπορεί να στηρίξει μια παραγωγή, έναν κύκλο, ένα καλλιτεχνικό σώμα της ΕΛΣ ή μια εκπαιδευτική δράση. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι μέσω της χορηγίας να δημιουργείται ένα ανταποδοτικό πακέτο που να ταιριάζει στο προφίλ του χορηγού, να του δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσει την Λυρική και το έργο της εκ των έσω».

Στα αδιαπραγμάτευτα επιχειρήματα – εκτός από την αυτονόητη ενίσχυση του κοινωνικού προφίλ μιας εταιρίας – οι φορείς είθισται να προσφέρουν μια σειρά ανταποδοτικών οφελών για το δυναμικό της (προνομιακή μεταχείριση, επικοινωνιακά οφέλη, δωρεάν παραστάσεις κ.ο.κ.) βασισμένοι στο νόμο 3525 του 2007, που θεωρήθηκε ορόσημο για το θεσμό της πολιτιστικής χορηγίας.

Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260. 

Ο νόμος και οι αδυναμίες του
Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο – βάσει του οποίου το ελληνικό κράτος εισπράττει το 1% από κάθε χορηγία που κατατίθεται – παρέχει περιορισμένα κίνητρα για την προσέλκυση των χορηγών. Τα φορολογικά κίνητρα αποτελούν διαρκές αίτημα των πολιτιστικών φορέων αφού ο αναθεωρημένος το 2010 νόμος προβλέπει μόνο 10% φοροαπαλλαγή στους υποψήφιους χορηγούς. (Στο άρθρο 12 αναφέρεται χαρακτηριστικά πως «το χρηματικό ποσό ή η αξία της παροχής μετά από χρηματική αποτίμηση αυτής από ειδική εκτιμητική επιτροπή, που προσφέρεται ως πολιτιστική χορηγία, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος νόμου, εκπίπτει εξ ολοκλήρου από το φορολογητέο εισόδημα του φορολογουμένου ή τα ακαθάριστα εισοδήματα της επιχείρησης που προσέφεραν τη χορηγία. Το αφαιρούμενο συνολικό ποσό δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10% του συνολικού φορολογούμενου εισοδήματος ή των καθαρών κερδών που προκύπτουν από τα βιβλία της επιχείρησης που προσέφερε τη χορηγία»).

Μαριάννα Κάλμπαρη: Η Πολιτεία οφείλει να μεσολαβήσει για τη σύνδεση χορηγών και θεάτρων

Και παρότι φημολογείται πως στις προθέσεις της νέας υπουργού Πολιτισμού, Μυρσίνης Ζορμπά είναι η επανεξέταση του νομοθετικού πλαισίου προς αυτή την κατεύθυνση, τα ελληνικά θέατρα εξακολουθούν να βρίσκονται αντιμέτωπα με τη δαμόκλειο σπάθη της επιβίωσης τους. «Επιπλέον, η Πολιτεία οφείλει να μεσολαβήσει για τη σύνδεση χορηγών και θεάτρων. Να βρει τρόπους – παράλληλα με τις φορολογικές ελαφρύνσεις – οι οποίοι θα φέρουν σε απευθείας επαφή τον χορηγό με τον χορηγούμενο. Προφανώς και δεν εισηγούμαι να μείνει το κράτος έξω από τις επιχορηγήσεις αλλά να ενθαρρύνει πρακτικά τη χορηγία. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, οι εταιρίες αναζητούν τα θέατρα για να τα ενισχύσουν κι όχι το ανάποδο. Η χορηγία, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί τα πράγματα, είναι η μόνη λύση» προτείνει η Μαριάννα Κάλμπαρη.

Εκπροσωπώντας έναν από τους κορυφαίους χορηγούς πολιτισμού στη χώρα η Ιωάννα Σαπουντζή της Εθνικής Τράπεζας παρατηρεί πως «η Εθνική μέχρι στιγμής δεν αντιμετώπισε κάποιο ουσιαστικό πρόβλημα με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο το οποίο να αποθάρρυνε το έργο της, ωστόσο πάντα υπάρχει περιθώριο βελτιώσεων (ενδεχομένως η θεσμοθέτηση κάποιων κινήτρων). Σ’ αυτήν τη χώρα που έχει τη ρίζα της ο θεσμός της χορηγίας, σ’ αυτή την εποχή που η πρωτοβουλία στήριξης πολιτιστικών δράσεων είναι πιο απαραίτητη από ποτέ, πρέπει οι τρόποι προσέλκυσής της να γίνουν πιο αποτελεσματικοί αφενός από την Πολιτεία και σίγουρα και από τους ενδιαφερόμενους. Ως Εθνική είμαστε πάντα πρόθυμοι να συμμετάσχουμε σε συζητήσεις και διεργασίες προς όφελος δράσεων του Πολιτισμού, να συνεργαστούμε με φορείς, να συζητήσουμε σκέψεις, ιδέες, προτάσεις και να συμβάλουμε ουσιαστικά στην άνθιση του θεσμού των χορηγιών».

Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Ειδικό καθεστώς για το ΚΠΙΣΝ
Πάντως, το αίτημα για φοροαπαλλαγές των χορηγών αναζωπυρώθηκε όταν στο πλαίσιο της νομοθετικής κύρωσης της σύμβασης δωρεάς μεταξύ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Ελληνικού Δημοσίου συμπεριελήφθη άρθρο (Ν. 3785/2009, άρθρο 4.5) το οποίο εξασφαλίζει πλήρη φοροαπαλλαγή σε κάθε χορηγό του νέου οργανισμού («Οι κάθε είδους δωρεές, επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις, χορηγίες, χρηματικές παροχές ή παροχές σε είδος που δίδονται υπέρ του Οργανισμού από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, είτε κατά τη σύσταση ή κατά τη λειτουργία του, απαλλάσσονται από κάθε είδους φόρο, τέλος ή τέλος χαρτοσήμου, δικαίωμα ή εισφορά υπέρ του Ε.Δ. ή οποιονδήποτε τρίτων με εξαίρεση τον Φ.Π.Α.»). Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ, Γιώργος Κουμεντάκης παραδέχεται πως  «η ρύθμιση, που αφορά αποκλειστικά τους οργανισμούς που στεγάζονται στο ΚΠΙΣΝ, όπως είναι η ΕΛΣ, ευνοεί τους ενδιαφερόμενους χορηγούς και αποτελεί ένα επιπλέον και ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο στην πρόθεσή τους να στηρίξουν το καλλιτεχνικό έργο της ΕΛΣ και την εν γένει πολιτιστική δραστηριότητα».

 Νίκος Θεοχαράκης: Είναι αυτονόητο ότι οφείλει να υπάρχει ίση μεταχείριση όλων των φορέων

Φωνές αντίδρασης για τις δύο ταχύτητες που επικρατούν στο θεσμό της χορηγίας διαδέχθηκαν την επίσημη λειτουργία της Εθνικής Λυρικής – οπότε και πρακτικά ξεκίνησε να εφαρμόζεται ο νόμος 3785. Σε πρόσφατη συνέντευξη του στο Monopoli ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής, Μίλτος Λογιάδης σχολίασε το ειδικό αυτό καθεστώς βάσει του οποίου προσελκύει χορηγούς το ΚΠΙΣΝ. «Είναι βεβαίως αυτονόητο ότι οφείλει να υπάρχει ίση μεταχείριση όλων των φορέων» συνηγορεί ο πρόεδρος του Νίκος Θεοχαράκης και εξηγείται: «Το ζήτημα της φορολογικής αντιμετώπισης κάθε χορηγίας έχει πολλές πτυχές: Οικονομικές, πολιτιστικές και πολιτικές. Η σημερινή διαφοροποίηση έχει γίνει για ιστορικούς λόγους. Αποτελεί μια παραχώρηση της πολιτείας στο πλαίσιο της συμφωνίας της με το ΚΠΙΣΝ. Θεωρώ ότι δημοσιονομικοί λόγοι δεν επέτρεψαν την επέκταση της μεταφοράς της προνομιακής αυτής μεταχείρισης και στους υπόλοιπους φορείς. Θέλω να πιστεύω ότι όταν εξομαλυνθούν τα πράγματα αυτό θα παύσει να ισχύει. Αυτή τη στιγμή πιο σημαντική είναι η ακριβοδίκαιη μεταχείριση των πολιτιστικών φορέων από πλευράς κρατικής επιχορήγησης. Μια άλλη περίεργη διάκριση είναι ότι ο ΦΠΑ είναι 6% στις θεατρικές παραστάσεις και 24% στις μουσικές. Έτσι μια βωμολοχική επιθεώρηση πληρώνει χαμηλότερο ΦΠΑ από μια συναυλία συμφωνικής μουσικής της ΚΟΑ».

Σκηνή Φρυνίχου του Θεάτρου Τέχνης.

Φωνές αντίδρασης κατά των χορηγιών
Βεβαίως, για τους ανθρώπους των παραστατικών τεχνών η καλλιέργεια του χορηγικού θεσμού δεν είναι πανάκεια. Μερίδα του καλλιτεχνικού κόσμου την απορρίπτει – έως και τη δαιμονοποιεί – ως λύση και προοπτική θεωρώντας πως το ιδιωτικό κεφάλαιο παρεισφρέει και αλλοιώνει τη φυσιογνωμία των κρατικών οργανισμών. «Στην ιστορία του Εθνικού θεάτρου, κατά τη διάρκεια συνεδριάσεων Διοικητικών Συμβουλίων έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς απόψεις που εν ολίγοις υποστηρίζουν πως ο ελληνικός λαός είναι χορηγός των κρατικών θεάτρων. Αντίστοιχες ιδεοληψίες – που προέρχονται από παλαιού τύπου πολιτικές θέσεις – επιβιώνουν ακόμα. Εξ ου και οι αντιστάσεις που συναντάει ο θεσμός κατά καιρούς» σχολιάζουν άνθρωποι της διοίκησης του Εθνικού θεάτρου, απ’ όπου προέκυψαν και σχετικά πρόσφατα αντιδράσεις κατά των χορηγιών από Ιδρύματα.

Γιώργος Κουμεντάκης: Υπάρχουν καλλιτέχνες που βλέπουν με σκεπτικισμό το θεσμό της χορηγίας, ενδεχομένως γιατί συνδέουν στο μυαλό τους τον χορηγό με μια πιθανή παρέμβαση στο καλλιτεχνικό τους έργο

«Υποθέτω πως υπάρχουν καλλιτέχνες που βλέπουν με σκεπτικισμό το θεσμό της χορηγίας, ενδεχομένως γιατί συνδέουν στο μυαλό τους τον χορηγό με μια πιθανή παρέμβαση στο καλλιτεχνικό τους έργο. Στην δική μας περίπτωση κάτι τέτοιο, είναι τελείως εκτός συζήτησης. Πλέον οι περισσότεροι οργανισμοί και οι καλλιτεχνικές δυνάμεις αντιλαμβάνονται ότι η αναζήτηση χορηγών είναι ζωτικής σημασίας και ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει ποικιλοτρόπως το έργο τους» συμπληρώνει ο κ. Κουμεντάκης την ώρα που η Μαριάννα Κάλμπαρη του Θεάτρου Τέχνης προτείνει και πάλι την πολιτειακή συνδρομή για να γεφυρώσει το όποιο χάσμα ή την όποια «επικινδυνότητα». «Αν ο χορηγός δεν έχει καμία πρόθεση να παρέμβει στο καλλιτεχνικό έργο και ο ρόλος του είναι διακριτός, τότε που είναι το πρόβλημα; Τα όρια μπορούν να είναι σαφή και από τις δύο πλευρές υπό την κρατική εποπτεία. Κι από την στιγμή, που το κράτος αδυνατεί να στηρίξει αξιοπρεπώς τον πολιτισμό μόνο καλό μπορεί να προκύψει από την ενίσχυση της κουλτούρας της χορηγίας».

Σ’ αυτό το σημείο, η κ. Σαπουντζή φροντίζει να υπενθυμίσει πως η χορηγία είναι ένα κατ’ εξοχήν ελληνικό ίδιον. «Ο θεσμός της χορηγίας υπάρχει στο ελληνικό – εθνικό DNA μας. Γεννήθηκε στην Αθήνα, μετά τον 6ο αιώνα π.Χ. για τις ανάγκες της χρηματοδότησης των θεατρικών παραστάσεων και αποτελούσε αρχικά ιδιωτική πρωτοβουλία. Η ανταμοιβή των τότε χορηγών ήταν η αναγραφή του ονόματός τους σε λίθινη στήλη, η δόξα, η τιμή και το γόητρο. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τα αθάνατα έργα που μας άφησαν οι μεγάλοι τραγικοί μας, οφείλονται σε αυτούς τους χορηγούς. Τα υπέροχα κτίρια που κοσμούν την Αθήνα και τις πόλεις μας, οφείλονται σε μεγάλους ευεργέτες μας. Το όμορφο και το ωραίο που παρεμβαίνει στην καθημερινότητά μας, ιδίως στην εποχή που ζούμε, οφείλεται και στη χορηγική προσφορά και στην ευεργεσία».

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η χορηγία εκτός συνόρων
Στην Ευρώπη το μοντέλο της χορηγίας είναι διαρκώς αναπτυσσόμενο κυρίως για τους κρατικούς οργανισμούς παραστατικών τεχνών με τον ιδιωτικό τομέα να ενισχύει εκεί που οι κρατικές επιχορηγήσεις ψαλιδίζονται με συνοπτικές διαδικασίες. Ο Νίκος Θεοχαράκης του Μεγάρου Μουσικής εκτιμά πως ακόμα κι αν η χορηγία στην Ελλάδα πριμοδοτηθεί με κάθε νόμιμο τρόπο δεν πρέπει να ακυρώσει την ευρηματικότητα των οργανισμών για να λειτουργούν εύρυθμα. «Να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς από το να υποδεικνύουμε τι μπορεί να κάνει η Πολιτεία για μας. “Συν Αθηνά και χείρα κίνει”» λέει. «Πρέπει να κινηθούμε σε όλα τα μέτωπα: Να μειώσουμε τις δαπάνες, να αυξήσουμε τα έσοδα, να εξετάσουμε τα μοντέλα της τιμολογιακής πολιτικής, να φέρουμε περισσότερα συνέδρια, να δραστηριοποιηθούμε στην προώθηση των παραστάσεων μας και να εξετάσουμε καλύτερους τρόπους προσέλκυσης χορηγών από τους μεγάλους έως τους μικρούς».

Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Ίδρυμα Ωνάση: Η χορηγία ως partnership

• Για το σκεπτικό κάτω από το οποίο στηρίζει το έργο πολιτιστικών φορέων: Το Ίδρυμα Ωνάση στηρίζει διαχρονικά τον πολιτισμό, από την ίδρυσή του το 1975. Σύμφωνα με τη διαθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση, το Ίδρυμα που φέρει το όνομα του γιου του Αλεξάνδρου, έχει τρεις κεντρικούς πυλώνες δράσης: Τον Πολιτισμό, την Παιδεία και την Υγεία. Στο επίκεντρο του Ιδρύματος βρίσκεται ο άνθρωπος, «η επικουρία, η εξέλιξη και η ανάπτυξή του», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Ιδρυτής του. O πολιτισμός δεν είναι παιχνίδι για έναν παίκτη, μας ενδιαφέρει να υπάρχει γόνιμο πολιτιστικό έδαφος για όλους, γι’ αυτό και πέρα από την υποστήριξη της Στέγης, του Ιδρύματος στη Νέα Υόρκη, του νέου παραρτήματος στο LA, το Ίδρυμα συμπράττει με πλήθος πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς φορείς, αλλά και μεμονωμένα πρόσωπα. Επιθυμούμε να δημιουργούμε σχέσεις, να καλλιεργούμε απρόσμενες συναντήσεις, να άρουμε την άρνηση για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και θεωρούμε τον πολιτισμό και την παιδεία ιδανικά οχήματα για την καλλιέργεια πολιτικής συνείδησης. Συνεργαζόμαστε με εκείνους που μας απασχολούν τα ίδια ερωτήματα. Θέλουμε να στηρίζουμε το έργο πολιτιστικών φορέων, είμαστε όμως παρόντες ως δημιουργικοί συνεργάτες, συνυπογράφουμε το περιεχόμενο και δεν είμαστε χορηγοί με τη στενή έννοια του όρου που συνδέεται αποκλειστικά με την οικονομική παράμετρο της παρουσίας μας. Η ελευθερία του δημιουργού είναι για εμάς αξία, την οποία τιμάμε με όλες μας τις δυνάμεις. Όμως, δεν είμαστε απλώς διαχειριστική αρχή μιας μεγάλης περιουσίας. Τα πρόσωπα που ηγούνται του φορέα Πολιτισμού και Παιδείας του Ιδρύματος Ωνάση είναι επαγγελματίες του χώρου του πολιτισμού με διοικητικές ικανότητες και όχι το αντίστροφο. Συστηνόμαστε λοιπόν ως ρέκτες της δημόσιας περιέργειας, ως παραγωγοί περιεχομένου, ως συνεργάτες δημιουργών, προκειμένου να κυκλοφορούν οι ιδέες και να απελευθερώνονται οι φωνές που συνομιλούν με την κοινωνία, τα όνειρα και τις ανησυχίες της.
• Για τους φορείς που επιλέγει να χορηγήσει: Συμπράττουμε με όσους μας συνδέουν οι κοινές ανησυχίες και η κοινή αισθητική. Έχουμε άποψη ποιους φορείς υποστηρίζουμε και με ποιους δημιουργούς θέλουμε να συνυπάρχουμε. Δεν δίνουμε προτεραιότητα συλλήβδην σε πολιτιστικούς οργανισμούς, γιατί πιστεύουμε στα πρόσωπα. Κανένας πολιτιστικός οργανισμός δεν είναι ίδιος με διαφορετικά πρόσωπα στην κοινότητά του. Δεν στηρίζουμε «γενικά». Δεν πιστεύουμε στις «γενικές» σχέσεις, έχουμε πραγματικές σχέσεις ουσίας και προσπαθούμε να λειτουργούμε με αυτούς τους όρους. Δεν υποστηρίζουμε ό,τι δεν μας αρέσει.
• Για το υπάρχον νομικό πλαίσιο: Σημασία έχει πάνω όλα η νοοτροπία. Μη θεωρούμε ότι ένα νομικό πλαίσιο αρκεί για να κινήσει τα μυαλά. Πρέπει φυσικά το νομικό πλαίσιο να προηγείται, οι άνθρωποι που το δημιουργούν έχουν αντίληψη, το νομικό πλαίσιο πρέπει να τραβάει την κοινωνία προς τα πάνω και προς τα μπροστά. Ο λόγος που είναι λίγες πια οι χορηγίες δεν είναι το νομικό πλαίσιο, ακόμα και να ρωτήσεις ποιο είναι το νομικό πλαίσιο, οι περισσότεροι το αγνοούν. Το θέμα είναι να αντιληφθεί κάποιος ότι, ακόμα και όταν έχει να κάνει με την κοινωνική εταιρική ευθύνη μιας επιχείρησης που παράγει είδη πρώτης ανάγκης π.χ., η κοινωνία στην οποία απευθύνεται θα είναι καλύτερη εάν μέρος των κερδών, επανεπενδύεται για την παιδεία και τον πολιτισμό, για ό,τι πηγαίνει παραπέρα το μυαλό και την ψυχή μας. Οι χορηγίες είναι ένας τρόπος να αναλαμβάνεις μια ευθύνη στη διαμόρφωση της κοινωνίας.
• Για το σκεπτικισμό που συνοδεύει το θεσμό της χορηγίας: Οι φωνές αυτές είναι πολύ λιγότερες πλέον. Ευτυχώς η Ευρώπη έχει υπάρξει πεδίο, όπου τα αγαθά της υγείας, της παιδείας και του πολιτισμού παρέχονταν πάντα από την πολιτεία την ίδια και θεωρούμε ότι αυτό πρέπει να συνεχίσει να συμβαίνει. Δεν πρέπει με τίποτα να φτάσουμε στο σημείο που οι κοινωνίες δεν θα έχουν αυτά τα βασικά αγαθά στα χέρια τους, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για δικαίωμα των φορολογούμενων πολιτών. Η έντονη παρουσία της ιδιωτικής χορηγίας συνεπάγεται ως επί το πλείστον αδυναμία της πολιτείας και αυτό δημιουργεί ενίοτε δυσάρεστα συναισθήματα. Όμως το ήθος δεν προσδιορίζεται από το αν το χρήμα είναι δημόσιο ή ιδιωτικό, το ήθος αφορά και το δημόσιο και το ιδιωτικό χρήμα. Σε ό,τι αφορά στο Ίδρυμα Ωνάση, επανεπενδύουμε στην κοινωφέλεια το 40% των κερδών που προκύπτει από την επιχειρηματική μας δραστηριότητα με έμφαση στον τομέα της ναυτιλίας. Από κει και πέρα συχνά χρειάζονται πολλά χρόνια για να ονομαστεί ο χορηγός μέγας ευεργέτης. Τι γραφόταν για τον Ανδρέα Συγγρό στην εποχή του; Όλα τα ζητήματα τελικά είναι θέμα ήθους και ύφους, ας κάνει ο καθένας τη δουλειά του όσο καλύτερα μπορεί, μακριά από τη νοοτροπία ότι με τα χρήματα εξαγοράζονται τα πάντα και εξίσου μακριά από τη νοοτροπία ότι όπου υπάρχουν χρήματα συμβαίνει κάτι ύποπτο. Ο πολιτισμός και η παιδεία είναι αυτό το κομμάτι της ζωής μας που όχι μόνο απαιτεί, αλλά, κυρίως, καλλιεργεί το ήθος σε όλα τα επίπεδα.