Μια “Γέφυρα μουσικής” που συνδέει το χτες και το σήμερα του Φλαμένκο

Για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά διεξάγεται στις 23 και 31 Ιανουαρίου και στις 6 Φεβρουαρίου ο κύκλος συναυλιών «Γέφυρα μουσικής πάνω από τη Συγγρού», μία συνεργασία της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, παρουσιάζοντας κάθε χρόνο έργα από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έως τις μέρες μας.

Στις 31 Ιανουαρίου του 2019 θα πραγματοποιηθεί η δεύτερη συναυλία της φετινής συνεργασίας. Στο πρώτο μέρος, ο Νίκος Ζάρκος θα παίξει τα έργα Sillage – A fantasy for solo guitar της Φωτεινής Σαλμουκά, Cadran Lunaire του Maurice Ohana και The Ghosts of Alhambra του George Crumb, τα δύο τελευταία έργα σε πρώτη εκτέλεση στην Ελλάδα. Στο τελευταίο κομμάτι του πρώτου μέρους, θα συμπράξει με τον βαρύτονο Αρκάδιο Ρακόπουλο και τον Μαρίνο Τρανουδάκη στα κρουστά.

Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, ο Μίσλαβ Ρέζιτς θα παίξει στην ηλεκτρική κιθάρα το νέο έργο για ηλεκτρική κιθάρα που συνέθεσε η Σοφία Αβραμίδου σε ανάθεση της Στέγης, με τίτλο Τilen Canti. Θα ακολουθήσουν τα έργα Trash TV Trance του Fausto Romitelli και Electric Counterpoint του Steve Reich.

Με αφορμή αυτή τη συναυλία, συναντηθήκαμε με τους μουσικούς Νίκο Ζάρκο, Αρκάδιο Ρακόπουλο και Μαρίνο Τρανουδάκη και είχαμε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Οι μουσικοί Αρκάδιος Ρακόπουλος, Νίκο Ζάρκος, Μαρίνος Τρανουδάκης | Φωτογραφία: Σταύρος Βαλσάμης

Με ποιο κριτήριο έγινε η επιλογή των έργων και η σειρά με την οποία θα ακουστούν στη συναυλία; 

Νίκος Ζάρκος: Η επιλογή των έργων έγινε μετά από μια άκρως ενδιαφέρουσα περίοδο ακρόασης και ανταλλαγής ιδεών με τη Λορέντα Ράμου, υπεύθυνη της σειράς συναυλιών «Μια γέφυρα μουσικής πάνω από τη Συγγρού». Η νοητή γραμμή που συνδέει τα τρία έργα είναι το “cante jondo”, το «βαθύ τραγούδι» της ανδαλουσιάνικης παράδοσης του φλαμένκο, ο βαθύς πυρήνας της ισπανικής κιθάρας και η «τροπικότητα» της γραφής της, καθώς και οι μεταμορφώσεις της μέσα στο σημερινό, μεταμοντέρνο συνθετικό σύμπαν, όπου ποικίλες επιρροές συνυπάρχουν δημιουργικά.

Η σειρά ακολουθεί μια λογική μεγέθυνσης και δραματικής βαρύτητας: το Sillage της Φωτεινής Σαλμουκά είναι γραμμένο για την εξάχορδη κιθάρα, το Cadran Lunaire του Maurice Ohana είναι γραμμένο για δεκάχορδη κιθάρα (τύπου Narciso Yepes), ενώ το έργο The Ghosts of Alhambra του George Crumb πάνω σε ποίηση του Federico Garcia Lorca είναι μια εικοσάλεπτη σύνθεση για βαρύτονο, κιθάρα και πλήθος κρουστών (τα «Ηνωμένα Έθνη των κρουστών», όπως αναφέρει χαριτολογώντας ο συνθέτης).

Υπάρχουν συγγένειες ανάμεσα στα έργα του προγράμματος;
Ν. Ζ. : Και τα τρία έργα διαθέτουν μια ανάγλυφη, αβίαστη αφηγηματικότητα και βασίζονται στο τεράστιο εύρος των εντάσεων και των διακριτών τεχνικών της κιθάρας για τη νοηματοδότηση τους (από ψιθυριστά ξυσίματα και αγγίγματα των χορδών μέχρι εκρηκτικές συγχορδίες). Ακροβατούν επίσης πάνω στην εκφραστική γραμμή που ενώνει τη μουσική απόδοση της ποιητικότητας, του ονείρου και του μυστηρίου.

Υπάρχει κάτι που σας έκανε ειδικότερα εντύπωση σχετικά με την προετοιμασία της συναυλίας;
Ν.Ζ. : Θετικότατη εντύπωση μας έκανε η επαφή με τους 22 τεταρτοετείς φοιτητές του τμήματος Πολιτιστικής Διαχείρισης του Παντείου Πανεπιστημίου. Είχαμε τη χαρά με τη Φωτεινή Σαλμουκά, τον Μαρίνο Τρανουδάκη και τον Αρκάδιο Ρακόπουλο να πραγματοποιήσουμε ομιλίες και παρουσιάσεις στους φοιτητές γύρω από την κιθάρα, τη σύνθεση, τα κρουστά και τη φωνή, εξηγώντας τις απορίες τους και εμβαθύνοντας στον τρόπο σκέψης και δημιουργίας μας. Ο στόχος της σύμπραξης της Στέγης και του Παντείου Πανεπιστημίου παραμένει ζωτικός και επίκαιρος, φέρνοντας κοντά τη σύγχρονη μουσική δημιουργία με τους νέους φοιτητές, που θα κληθούν ενδεχομένως στο μέλλον να περιγράψουν, να αποκωδικοποιήσουν ή να μεταλαμπαδεύσουν τα νοήματα και την υφή της.

Φωτεινή Σαλμουκά: “Sillage – A fantasy for solo guitar”, για κιθάρα (2014), 6΄

Ειδικότερα για το έργο του Τζωρτζ Κραμπ “The ghosts of Alhambra”, θεωρείτε ότι έχει διευρύνει τις ερμηνευτικές ικανότητες της κιθάρας, της φωνής και των κρουστών;

Μαρίνος Τρανουδάκης: Όσον αφορά τη σημερινή εποχή νομίζω ότι δεν τη διευρύνει. Δεν έχει καινούργιες τεχνικές. Ο συνθέτης χρησιμοποιεί τους ήχους για να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα και εφευρίσκει ήχους, κάτι το οποίο αρέσκεται ο Κραμπ να κάνει. Για την εποχή του ήταν πρωτοποριακό και όντως διεύρυνε τη χρήση των κρουστών σε αυτό το είδος μουσικής, σε μικρό σύνολο δωματίου δηλαδή.

Ν.Ζ. : Στην κιθάρα είναι σα να κάνει μία περίληψη διαφόρων διευρυμένων και πρωτόγνωρων ήχων, αλλά δεν υπάρχει κάτι το οποίο δεν έχει ξαναγίνει. Είναι σαν πανόραμα διαφορετικών τεχνικών. Ένας από τους λόγους που υπάρχει πάντα στη σκέψη μας είναι ότι ο Κραμπ έχει μία «ντροπαλή» σχέση με την κιθάρα. Έχει πάντα στην εργογραφία του ως στήριγμα τον κιθαρίστα David Starobin ο οποίος έχει κάνει τις πρώτες ηχογραφήσεις και τον βοηθούσε πολύ στενά. Κάθε φορά που ήταν να γράψει ένα έργο όλα περνούσαν από μία δοκιμή και από μία έρευνα ως προς το αν γίνονται (στο όργανο), διότι είναι άλλο ένας συνθέτης που παίζει κιθάρα, κι άλλο ένας που δεν παίζει. Το όργανο του Κραμπ είναι το πιάνο και είναι μεγάλος γνώστης των κρουστών.

Αρκάδιος Ρακόπουλος: Το ερώτημα είναι τι σημαίνει πρωτοπορία. Η πρόταση του συνόλου, η ατμόσφαιρα του έργου, έχει μία μοναδικότητα. Επίσης μοναδικότητα μπορεί να έχει και κάθε επόμενη εκτέλεση. Εμείς κάνουμε μία εκτέλεση στην Ελλάδα. Η επόμενη φορά θα μπορούσε να ‘ναι τελείως διαφορετική. Και ακόμα κι εκεί υπάρχει διεύρυνση.

Σοφία Αβραμίδου: Νέο έργο για ηλεκτρική κιθάρα (2018), 8΄, με τίτλο Τilen Canti | Ανάθεση της Στέγης

Μελετώντας, θεωρείτε ότι υπάρχει ξεκάθαρος ρόλος κάθε οργάνου; Υπάρχουν σημεία που κάποια όργανα συνοδεύουν αυτό που βγαίνει «μπροστά» ή υπάρχει μία μίξη η οποία αποδίδει την ατμόσφαιρα;
Μ.Τ.: Αν κάνουμε μία αναδρομή και στα εφτά μέρη του έργου του Κραμπ, η κιθάρα και τα κρουστά έχοντας διαφορετικούς ρόλους κάθε φορά, ή ακόμη και τον ίδιο ρόλο, συνοδεύουν με διαφορετικούς τρόπους τον τραγουδιστή. Σε κάποια σημεία παίζουν και σόλο βέβαια.

Υπάρχει και μια θεατρική διάσταση στο ρόλο του τραγουδιστή;
Α.Ρ. : Ο ρόλος του τραγουδιστή πάντα έχει θεατρική διάσταση, είτε τραγουδάει ένα τραγούδι του ενός λεπτού, όπου υπάρχει πάντα μια ιστορία με αρχή μέση και τέλος, είτε έχει το ρόλο του αφηγητή, είτε είναι εμπλεκόμενος στην ιστορία.

Νίκος Ζάρκος: ακουστική και δεκάχορδη κιθάρα

Και οι τρεις έχετε ένα κλασικό υπόβαθρο; Πώς ήταν η μετάβαση στη σύγχρονη μουσική;
Ν.Ζ.: Για μένα προσωπικά δεν υπάρχει κάποια μετάβαση που πρέπει να γίνει. Είναι το ίδιο πράγμα. Αυτή είναι η κλασική μουσική των ημερών μας.

Μ.Τ.: Όσον αφορά τα κρουστά είναι λίγο πιο περίπλοκα τα πράγματα, γιατί πρόκειται για ένα νέο όργανο, με νέο ρεπερτόριο. Δεν έχει για παράδειγμα παλιό ρεπερτόριο, όπως αυτό του λαούτου που έχει περάσει στην κιθάρα. Παίζουμε πάρα πολλές μεταγραφές από κλασικά πράγματα τα οποία δεν είναι γραμμένα για το όργανο και ως επί το πλείστον παίζουμε μουσική που είναι γραμμένη μετά το 1900, πολλές φορές και μετά το 1920. Αν ξεκινήσουμε δηλαδή να θεωρούμε τη σύγχρονη ιστορία των κρουστών από τον συνθέτη Darius Milhaud, υπάρχει ρεπερτόριο από το 1920 και μετά. Πρέπει να ξέρεις κάποια πράγματα και να έχεις κλασικό υπόβαθρο για να ερμηνεύσεις και σύγχρονη μουσική.

Α.Ρ. : Για τη φωνή υπάρχει μια συνέχεια, ναι. Οι εποχές έχουν άλλα ύφη, άλλες πληροφορίες, άλλα χαρακτηριστικά, άλλα κοινωνικά γεγονότα. Όλα αυτά καθρεφτίζονται και στη μουσική. Νομίζω ότι το ξέρουμε αυτό, είμαστε προετοιμασμένοι. Για τη φωνή, οι κλασικές σπουδές μπορούν να πηγαίνουν και διακόσια χρόνια πίσω, ενώ στα κρουστά είναι πιο σύγχρονη η εποχή που φτάνει το όργανο σε μια κορύφωση .

Μ.Τ. : Μέχρι το 1900 οι συνθέτες έγραφαν τα απλά κρουστά της ορχήστρας. Δεν υπήρχε καθόλου σόλο ρεπερτόριο.

Μιλήστε μας για τη συνεργασία του Παντείου Πανεπιστημίου με τη Στέγη.
Ν.Ζ. : Εγώ θεωρώ ότι είναι μία πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία γιατί προετοιμάζει ανθρώπους που στη συνέχεια θα γράψουν για τον πολιτισμό, τους τεταρτοετείς φοιτητές της κατεύθυνσης της Πολιτιστικής Διαχείρισης , οι οποίοι είτε θα γίνουν δημοσιογράφοι, είτε θα γράψουν σε κάποιο περιοδικό, είτε θα γράψουν κάποιο βιβλίο, τους φέρνει πιο κοντά και αποκωδικοποιεί τι είναι η σύγχρονη μουσική και το λόγο που ασχολούμαστε με αυτήν. Είναι μια μουσική που είναι πάρα πολύ ενδιαφέρουσα, είναι ζωντανή και στην ουσία περνάει από διάφορα φίλτρα πράγματα τα οποία μπορεί ο καθένας να προσεγγίσει και να έρθει κοντά τους. Δηλαδή, αυτή η μουσική που κάνουμε εμείς στη συγκεκριμένη συναυλία σε καμία περίπτωση δεν είναι δύσκολη μουσική. Αλλά είναι μουσική που τη «φωτίζουμε» με ένα διαφορετικό χρώμα. Είναι μια διάθεση να προσεγγίσουμε κάτι πέρα από το πολύ συνηθισμένο αυτή η μουσική, όπως και η προσπάθεια της Στέγης. Γιατί μας κατακλύζουν συνέχεια τα ίδια και τα ίδια πράγματα και υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι οι οποίοι θέλουν κάτι διαφορετικό, είναι μία ανάγκη τους.

Μπορεί επομένως να δημιουργήσει και νέο κοινό για τη σύγχρονη μουσική αυτή η προσπάθεια;
Ν.Ζ. : Για μας είναι για παράδειγμα, ένας τρόπος να εκφραστούμε. Για τους συνθέτες είναι ένας τρόπος να φτάσει το έργο στο κοινό. Για το κοινό ένας τρόπος να γνωρίσει κι αυτό ένα έργο που σίγουρα έχει μεγάλη αξία. Για τους φοιτητές υπάρχει κάτι να μάθουν. Όλοι έχουν να κερδίσουν από αυτήν τη συνεργασία. Είναι στην τέταρτη χρονιά, ελπίζω να συνεχίσει και να δώσει βήμα σε νέους ανθρώπους, γιατί η λογική του όλου εγχειρήματος είναι να συμμετάσχουν νέοι άνθρωποι σε αυτήν την προσπάθεια.

Α.Ρ. : Αυτό που κάνουμε τώρα σ’ αυτή τη συναυλία, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί εξεζητημένο, θα μπορούσε να είναι πολύ λαϊκό θέαμα. Μπορεί κάποιος να μπει σε μία ατμόσφαιρα. Όπως μπαίνεις σε κάποιο έργο του σινεμά και δεν είσαι ούτε ηθοποιός ούτε σκηνοθέτης και το βλέπεις.

—

Τις συνεντεύξεις των μουσικών που συμμετέχουν στη συναυλία στις 31 Ιανουαρίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, έχουν κάνει οι φοιτητές Γιάννης Αλεξανδρόπουλος, Σταύρος Βαλσάμης, Λυδία Κοτσιαρίδη, της κατεύθυνσης «Πολιτισμός και Πολιτιστική Διαχείριση» του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο της συνεργασίας της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με το Πάντειο Πανεπιστήμιο.