Λίλλυ Μελεμέ, γιατί αγαπάς τις γυναίκες ηρωίδες;

Μόνο την τελευταία τριετία έχει ανεβάσει επί σκηνής πέντε γυναικεία πρόσωπα – τα περισσότερα εμβληματικά: Λούλου του Βέντεκιντ, Δεσποινίς Τζούλια του Στρίντμπεργκ, Κάσσυ του Ανδρέα Φλουράκη, Σαλώμη του Όσκαρ Ουάιλντ και τώρα ετοιμάζεται για την Τερέζ Ρακέν του Εμίλ Ζολά. Ενώ το καλοκαίρι συμπράττει στην τριλογία της «Ορέστειας» με τις επίσης ‘γυναικείες’ Χοηφόρους. Μάλλον, δεν είναι σύμπτωση: Η Λίλλυ Μελεμέ έχει αδυναμία στις γυναίκες ηρωίδες.

Η εμμονή της ξεκινάει από το κλασικό ρεπερτόριο, τις φιγούρες που συνόδευσαν τις αναγνώσεις της από παιδί. «Είτε ήταν μυθιστορήματα που διάβασα στο κρεβάτι μου ως παιδί είτε αργότερα θεατρικά έργα, τα κλασικά κείμενα με έκαναν πάντα ευτυχισμένη. Και μόνο η συνάντηση και η αναμέτρηση με, σε βάθος, ανθρώπινες καταστάσεις είναι κέρδος. Και καθώς είμαι πολύ προσωπική στις σκηνοθεσίες μου σε όλα αυτά τα έργα αναζητώ απαντήσεις σε ερωτήσεις για την ίδια τη ζωή μου. Ερωτήσεις που δεν παύουν στους αιώνες να παραμένουν ισχυρές για όλους» εξηγεί, σε μια πρώτη προσέγγιση η ίδια.

Μαρία Κίτσου, Θανάσης Πατριαρχέας, το “παράνομο” ζευγάρι της “Τερέζ Ρακέν”.

Το μυστήριο της γυναίκας

Σε αυτό το πλαίσιο πάντα ο φακός της εστιάζει στη γυναικεία παρουσία. Ούτε κι αυτό μοιάζει τυχαίο «αφού κι εγώ γυναίκα είμαι» συνεχίζει. «Παρόλα αυτά, αισθάνομαι πως δεν έχει σημασία το φύλο μου όσο το ενδιαφέρον μου για τα θέματα ταυτότητας, γένους. Και το πώς αυτά ορίζουν τις δομές ενός ζευγαριού διαχρονικά, τη δομή της οικογένειας, το περιβάλλον της ερωτικής σχέσης».

Μοιάζει σαν να δίνει τις βασικές συντεταγμένες που περιγράφουν το κλασικό διαμάντι του Ζολά, την «Τερέζ Ρακέν»: Της γυναίκας που υπομένει μια ζωή στο πλευρό ενός ασθενικού συζύγου και μιας δεσποτικής πεθεράς μέχρι τη στιγμή που ο καταπιεσμένος της εαυτός θα βρει διέξοδο στον έρωτα ενός γοητευτικού ζωγράφου που ‘παραβιάζει’ την πλήξη της οικογενειακής ζωής της. «Υπάρχει μια φράση στο έργο που στοιχειώνει την Τερέζ, στοιχειώνει και μένα: ‘Μην κάνεις θόρυβο, κάτσε ήσυχη’. Με αυτές τις οδηγίες μεγάλωσε η Ρακέν αλλά και πόσες άλλες χιλιάδες γυναίκες την έχουν ακούσει. Μιλάμε για έναν ολόκληρο τρόπο ανατροφής, ένα πρότυπο γυναίκας που δεν πρέπει να παίρνει πρωτοβουλίες, μόνο να είναι φρόνιμη» παρατηρεί η σκηνοθέτις. Και αυτομάτως τοποθετεί την ηρωίδα της στο κέντρο του προβληματισμού για τη θέση της γυναίκας, τότε, σήμερα και πάντα.

Θανάσης Πατριαρχέας, Κώστας Βασαρδάνης και Μαρία Κίτσου σε σκηνή της παράστασης.

Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ο Ζολά (πρόκειται δε για το πρώτο έργο του) υπογράφει ένα μυθιστόρημα τολμηρό που καταφέρεται στις συμβάσεις και στον συντηρητισμό της εποχής εκθέτοντας απροκάλυπτα ζητήματα γύρω από τον γυναικείο ερωτισμό. Αντιπαραβάλλει, δηλαδή, την «ενδόμυχη ζωή» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο έργο του, τον κρυφό με τον φανερό βίο των ηρώων του που όπως αποδεικνύεται βρίσκονται σε απόλυτη αντίθεση. «Η Ρακέν είναι μια μελέτη για τον ψυχισμό και την ανθρώπινη συμπεριφορά κάτω από συνθήκες εγκλεισμού και καταπίεσης. Με μια δεδομένη αφορμή, η φύση αυτή εκρήγνυται και οι συνέπειες είναι καταστροφικές και ανεξέλεγκτες» διαπιστώνει η Λίλλυ Μελεμέ που πήρε για πρώτη φορά το βιβλίο στα χέρια της σε εφηβική ηλικία.

Μεγαλώνοντας, συνειδητοποίησε ότι ακόμα και σε μια δημοκρατική και απελευθερωμένη κοινωνία η θέση της γυναίκας δεν είναι αυτονόητη. Και μόνο τα απανωτά περιστατικά γυναικοκτονιών των τελευταίων μηνών έχουν αναθερμάνει τη συζήτηση.

Σοφία Σεϊρλή, Μαρία Κίτσου υπό τις οδηγίες της Λιλλύς Μελεμέ.

«Ίσως παλαιότερα ήταν πιο εύκολα να αναγνωρίσουμε τα δεσμά γύρω από τη γυναικεία φύση. Όμως, τώρα τα πράγματα είναι πιο ύπουλα. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσους ρόλους πρέπει να επαληθεύσει μια γυναίκα, χωρίς να της συγχωρούνται τα λάθη και οι παραλείψεις. Γιατί σαφώς και χειραφετήθηκε αλλά επιβαρύνθηκε με νέα καθήκοντα χωρίς να απεκδυθεί τα παλιά. Χωρίς να ληφθούν υπόψη ούτε οι ανάγκες, ούτε και οι επιθυμίες της – τουλάχιστον όχι τόσο όσο τα κοινωνικά στερεότυπα. Δείτε, ας πούμε, τη στάση απέναντι στις γυναίκες που δηλώνουν πως δεν θέλουν να γίνουν μητέρες» λέει η Λίλλυ Μελεμέ – εργαζόμενη μητέρα η ίδια.

Η τετραμελής πρωταγωνιστική ομάδα της «Τερέζ Ρακέν».

Της ήταν άραγε εύκολο να βρει τη θέση της ως σκηνοθέτης σ’ ένα χώρο καθολικά ανδροκρατούμενο, όταν ξεκινούσε πριν 15 χρόνια; «Μπορεί το θέατρο να είναι μια περιοχή δημιουργίας που δίνει ελευθερίες αλλά όχι, δεν είναι εύκολο να σε εμπιστευτούν» απαντά χωρίς περιστροφές. «Υπάρχει αμφιβολία για μια νέα γυναίκα και πόσω μάλλον σκηνοθέτη. Επίσης, όταν διέκοψα λόγω μητρότητας έπρεπε να επανασυστηθώ. Ωστόσο, κανείς – ούτε άνδρας ούτε γυναίκα – δεν έχει κατακτήσει κάτι χωρίς πίστη, εντιμότητα και επιμονή. Εγώ τουλάχιστον τα χρειάστηκα όλα αυτά».

Σκηνικό εποχής από τον Κωνσταντίνο Ζαμάνη.

Και τα χρειάζεται και τώρα∙ αφού το ογκωδέστατο μυθιστόρημα του Ζολά αποδείχθηκε μια «μεγάλη περιπέτεια» προκειμένου να θεατροποιηθεί. Η Μελεμέ το διασκευάζει εστιάζοντας στον οικογενειακό πυρήνα του έργου, στα τέσσερα κεντρικά πρόσωπα του σκοτεινού δράματος και την πορεία τους. Θυσιάζει επομένως τους υπόλοιπους ήρωες του. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με το ύφος του έργου ή την εποχή του. Η σκηνοθέτις επιμένει στο νατουραλισμό του Ζολά (υπήρξε άλλωστε ένας από τους πλέον εξέχοντες εκπροσώπους του κινήματος) μέσα από μια φόρμα ποιητικού ρεαλισμού που υποστηρίζεται και από το αισθητικό τοπίο. Το σκηνικό του Κωνσταντίνου Ζαμάνη θα παραπέμπει στο περίφημο νεκροτομείο του Παρισιού που στα χρόνια του Ζολά υπήρξε τουριστικό αξιοθέατο με πλήθος επισκεπτών να παρατηρούν καθημερινά την ‘έκθεση’ νεκρών σωμάτων και των προσωπικών τους αντικειμένων.

Μετά το ανέβασμα της «Τερέζ Ρακέν», η Λίλλυ Μελεμέ θα συνεχίσει να κινείται μέσα στον κύκλο των γυναικών ηρωίδων. Απλώς, αυτή τη φορά, θα ανατρέξει στο κλασικότερο είδος όλων για να ανασύρει μια ιστορία τους, σκηνοθετώντας τις αισχύλειες «Χοηφόρους» στην τριλογία της «Ορέστειας» που ανεβάζει στην Επίδαυρο το Εθνικό θέατρο.