Άρη Μπινιάρη, γιατί διαβάζεις ξανά την Ιστορία;

Το ταραγμένο καλοκαίρι του 2015 – θυμήσου το δημοψήφισμα – η αίθουσα Ε της Πειραιώς 260 θα δονούνταν από την δραματοποιημένη ροκ συναυλία του Άρη Μπινιάρη που μελοποιούσε τα απομνημονεύματα των αγωνιστών του 1821. Είχε ήδη προηγηθεί ο θρίαμβος στο βέβηλο «Θείο Τραγί» του Σκαρίμπα όπου ο Μπινιάρης θα σύστηνε τον τρόπο της ηλεκτρισμένης ενατένισης του θεατρικού υλικού. όμως «Το ’21» θα ήταν η πρώτη φορά που θα έβαζε το ιστορικό ντοκουμέντο να συμβαδίσει με το μουσικό.

Τώρα επιστρέφει στην ανάγνωση ενός επεισοδίου της ελληνικής Ιστορίας με το«Υψωμα 731»· τα γεγονότα που οδήγησαν στη μάχη μιας χούφτας Ελλήνων στρατιωτών το Μάρτιο του 1941, στα ορεινά της Αλβανίας κατατροπώνοντας τις πολυάριθμες ιταλικές δυνάμεις που επιχειρούσαν από ξηράς κι αέρος, παρουσία του Μπενίτο Μουσολίνι. Ο Αρης Μπινιάρης θα πληροφορούνταν για το χρονικό της ηρωϊκής μάχης παρακολουθώντας ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα στη «Μηχανή του χρόνου».

Την ίδια στιγμή, θα αποφάσιζε ότι θα ήθελε να το μετατρέψει σε σκηνικό συμβάν. «Η αλήθεια είναι πως όλα αυτά τα χρόνια λειτουργούσε μέσα μου η αρχική δόνηση. Πολλές φορές έφερνα την ιστορία στο μυαλό μου. Γι’ αυτό και τη στιγμή που το υλικό χρειάστηκε να γίνει κείμενο και στίχος, λειτούργησαν όλα αβίαστα», λέει λίγες ώρες πριν την πρεμιέρα της παράστασης στο θέατρο Πορεία.

Ο Αρης Μπινιάρης σε ρόλο frontman, σκηνοθέτη, μουσικού και ερευνητή.

Όμως, δεν ήταν μια τυχαία επιλογή· κάθε άλλο ήταν απόλυτα συνειδητή. Ο Άρης Μπινιάρης ανάγει το θέατρο σε εργαλείο διακίνησης του ιστορικού περιεχομένου αφού πιστεύει πως «η γνώση της Ιστορίας του τόπου σου αλλά και του κόσμου, είναι ένας σημαντικός δρόμος για να βαδίσεις στο μέλλον αποφεύγοντας λάθη του παρελθόντος και ανασύροντας ωστόσο αρετές των προγόνων σου, με τις οποίες αξίζει να ταυτιστείς. Με τον ίδιο τρόπο που κάποιος τολμάει να κοιτάξει και να αναλύσει, σε ψυχικό επίπεδο, τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητά του, με τον ίδιο τρόπο χρειάζεται να δούμε την πορεία του τόπου, της χώρας μας. Γιατί έτσι μπορούμε να ανοίξουμε ουσιαστικές διόδους επικοινωνίας με την ανθρωπότητα στο σύνολο της. Γιατί έτσι μπορούμε να συστηνόμαστε και να δημιουργούμε σχέσεις ως πράξη επιλογής και όχι για να ετεροπροσδιοριστούμε».

Το γεγονός ότι στο Ύψωμα 731 κρίθηκε η έκβαση του ελληνοϊταλικού πολέμου και διαμόρφωσε τις δραματικές εξελίξεις – ο Χίτλερ αποφάσισε πως η ελληνική κατοχή έπρεπε να ελεγχθεί από τις γερμανικές δυνάμεις – θα ήταν επαρκές κίνητρο για ένα δημιουργό. Ωστόσο, ο Μπινιάρης κινητοποιήθηκε και από άλλες παραμέτρους: «Αφενός, απλοί άνθρωποι, αποφάσισαν να υπερασπιστούν τον ζωτικό τους χώρο, απέναντι σε μια υπερδύναμη καταστροφική που ερχότανε να επιβάλει τον δογματισμό της. Αφετέρου, στις συγκεκριμένες μάχες, οι Έλληνες, εφάρμοσαν ένα τέχνασμα, που βοήθησε κατά πολύ στην επίτευξη της νίκης και που σημειολογικά μαρτυρά κάτι πολύ βαθύ και ουσιαστικό με το οποίο έχω ανάγκη να ταυτιστώ. Στην προσπάθειά τους να γλυτώσουν οι Έλληνες τους ανηλεείς βομβαρδισμούς των Ιταλών, έσκαψαν αλεπότρυπες και χώνονταν μέσα στη γη. Όταν οι Ιταλοί ξεκίνησαν την επέλαση, εκείνοι βγήκαν από το χώμα και τους θέρισαν. Αυτή η συμβολική συμφιλίωση με τον Άδη, αυτό το θάψιμο στα σπλάχνα της μάνας γης, προτού αναγεννηθείς νικητής θυμίζει κάθε ώριμη ματαίωση πριν τις μικρές ή τις μεγάλες νίκες της ζωής μας» σημειώνει γι’ αυτό και δίνει στην παράσταση τον υπότιτλο «731 μέτρα πάνω από τον Άδη…».

«Καλύπτουμε τη δυσκολία να αναγνωρίσουμε έναν καλό εαυτό και να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας, ίσως γιατί τότε θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις πραγματικές αγκυλώσεις που ηγεμονεύουν στις ιδέες, στον ψυχισμό, στην συμπεριφορά μας», λέει ο Αρης Μπινιάρης.

Για την υλοποίηση της, ο Άρης Μπινιάρης – που τη σκηνοθετεί και αναλαμβάνει και το ρόλο του frontman – ερμηνευτή ανέσυρε υλικό από εκπομπές, ντοκιμαντέρ, μαρτυρίες στρατιωτών που βρέθηκαν στο ύψωμα αλλά και βιβλία που γράφτηκαν σχετικά, τόσο για την συγκεκριμένη ιστορία όσο και για τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο γενικότερα. «Το δύσκολο δεν ήταν να αντλήσω υλικό. Το δύσκολο ήταν να συσχετιστώ με αυτό και να αλληλεπιδράσω χωρίς ταμπέλες και στεγανά. Να δω πώς αισθάνομαι με αυτά που συνέβησαν. Όταν έμαθα, για παράδειγμα, ότι δεκαεννιά χρονών παιδιά, τσοπαναραίοι και αγρότες από τη Θεσσαλία και τις γύρω περιοχές, ήταν αυτοί που μακέλεψαν τις ορδές του Μουσολίνι, δεν κρύβω πως η σύγκριση με εμάς σήμερα ήταν κάτι που πόνεσε» ομολογεί.

Συμπρωταγωνιστής ο Κώστας Σεβδαλής.

Στα χρόνια της κρίσης, το ελληνικό θέατρο έχει στραφεί κατά καιρούς στην αποτύπωση ή στην αφηγηματική ανάδειξη ιστορικών γεγονότων σε μια προσπάθεια κατανόησης του προβληματικού παρόντος μέσα από το τραυματικό παρελθόν μας. Το «Ύψωμα 731», όμως, ανήκει στις ελάχιστες περιπτώσεις που το ιστορικό γεγονός δεν αφορά σε εθνικά λάθη ή πάθη αλλά σε μια στιγμή συλλογικής υπέρβασης. Κάτι που έρχεται σε απόλυτη αντίθεση τόσο με το κοινό αίσθημα της εποχής όσο και με τη γενικότερη σύγχυση για τα πιθανά επιτεύγματα του παρελθόντος.

Ο Άρης Μπινιάρης είναι σαφής για τις δικές του προθέσεις. «Πιστεύω πως όσο δεν έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε ένα καλό εαυτό, μια πατρίδα που μας κάνει περήφανους, άλλο τόσο δεν έχουμε μάθει να ανατρέχουμε ουσιαστικά και γόνιμα, στην ελληνική Ιστορία για να αναδείξουμε διαχρονικά λάθη και πάθη. Αυτό που συνήθως γίνεται είναι η εργαλειοποίηση, η συμφεροντολογική αντιμετώπιση της Ιστορίας. Ενώ επί της ουσίας για να δεις τί δεν έχει λειτουργήσει πρέπει, πρώτα να δεις τί έχει λειτουργήσει, επιμένουμε να δυσκολευόμαστε να πούμε ένα ‘μπράβο’, να δώσουμε μία επιβράβευση στον εαυτό μας ή στους άλλους. Καλύπτουμε τη δυσκολία ν’ αναγνωρίσουμε έναν καλό εαυτό και να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας, ίσως γιατί τότε θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις πραγματικές αγκυλώσεις που ηγεμονεύουν τις ιδέες, τον ψυχισμό, την συμπεριφορά μας».

Γι’ αυτό και αφηγούμενη τα γεγονότα, η παράσταση θα αποτυπώσει ξεκάθαρα «το μεγάλο θαυμασμό γι’ αυτό που κατάφεραν εκείνοι οι άνθρωποι. Αποφεύγουμε συνειδητά την ουδετερότητα στην αφήγηση».

Μουσικός συνοδοιπόρος του Αρη Μπινιάρη ο Βίκτωρ Κουλουμπής.

Με την, επί σκηνής, παρουσία ενός ακόμα ηθοποιού, του Κώστα Σεβδαλή και τριμελούς μπάντας – Βίκτωρας Κουλουμπής, Πάνος Σαρδέλης και Χρήστος Γεωργόπουλος – το «Υψωμα 731» θα επεκτείνει τη γλώσσα της μουσικής αφήγησης με τη φόρμα της ροκ συναυλίας, όπως και σε προηγούμενες απόπειρες του τόσο στο αρχαίο δράμα (βλέπε «Βάκχες» στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση) όσο και σε, υπεράνω υποψίας, γλυκόπικρες κωμωδίες (βλέπε «Ξύπνα Βασίλη» στο Εθνικό Θέατρο).

Για τον Μπινιάρη, το νεύρο και ο δυναμισμός της ροκ συντονίζονται αρμονικά με την πολεμική χροιά του θέματος. Επιπλέον, αυτή τη φορά, επιχειρεί να δώσει μια χροιά στιχουργικής ποίησης στο κείμενο του προκειμένου να τονίσει τα μουσικά στοιχεία των λέξεων και του λόγου.

Το επόμενο εγχείρημα του δημιουργού και πάλι θα πηγάζει από γεγονότα της ελληνικής Ιστορίας.

Όπως όλα δείχνουν, το «Ύψωμα 731» είναι ένας ακόμα σταθμός στην ενασχόληση του με την ελληνική Ιστορία. Σύντομα, εξάλλου, και σε συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά θα ανεβάσει μια παράσταση με πολυμελή θίασο η οποία θα αντλεί το περιεχόμενο από τον πολιτισμό των Ποντίων, πριν τους διωγμούς του ’19 και τη γενοκτονία. «Το θέμα εδώ έχει να κάνει πάλι με το αρχέτυπο του πολεμιστή που αντανακλά την σθεναρή αντίσταση, σε οποιαδήποτε προσπάθεια εξάλειψης των στοιχείων που συστήνουν το κέντρο του. Φυσικά όπως και στο “Ύψωμα 731”, χρησιμοποιώ τα ιστορικά γεγονότα ως σύμβολα, ως αρχετυπικές καταστάσεις, έτσι ώστε ο θεατής να κάνει ελεύθερα τις δικές του αναγωγές».