Δήμος Σκουλάκης: Ένας «Μεγάλος αντιφατικός» στο Μουσείο Μπενάκη

Οι περισσότεροι από τους δημοσιογράφους που παραβρέθηκαν στην παρουσίαση της έκθεσης «Δημοσθένης Σκουλάκης: Ένας μεγάλος αντιφατικός», στο κτίριο της οδού Πειραιώς του Μουσείου Μπενάκη, έμειναν έκπληκτοι από το εύρος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας.

Πολλοί ήταν αυτοί που γνώριζαν πως ο παλιός τους συνάδελφος, γελοιογράφος κάποτε στην «Αυγή» και την «Ελευθεροτυπία», ήταν και ζωγράφος. Λίγοι, οι παλιότεροι, τον θυμόντουσαν από τον «Ταχυδρόμο», το τελευταίο έντυπο στο οποίο δούλεψε πριν αποφασίσει να εγκαταλείψει οριστικά τη δημοσιογραφία και να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη ζωγραφική.

Ισορροπιστής ΙΙ, 1981, λάδι σε καμβά, 140 x 140 εκ.

Σχεδόν κανένας, όμως, δεν είχε συνειδητοποιήσει το μέγεθος των εικαστικών του πραγματώσεων, από το 1959 που εισάγεται στην ΑΣΚΤ και παράλληλα ξεκινά την ενασχόλησή του με τη γελοιογραφία και την εικονογράφηση σε εφημερίδες και περιοδικά της αριστεράς, μέχρι το 2006, που πραγματοποιεί την τελευταία του έκθεση.

Διανοούμενος, μποέμ, δανδής, συγκέντρωνε όλα τα χαρακτηριστικά του «καταραμένου» καλλιτέχνη· ταυτόχρονα ήταν έντονα πολιτικοποιημένος, με σημαντική αντιχουντική δράση στο εξωτερικό, όπου κατέφυγε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, στρατευμένος στην εξωκοινοβουλευτική αριστερά μετά το 1970, επιλογή που του στοίχισε μια δεκαετία καλλιτεχνικής σιωπής.

Σωτήρης Πέτρουλας,1966, λάδι σε καμβά, 70 x 90 εκ.Συλλογή Μουσείου Φρυσίρα

Η αποστράτευσή του σήμανε γι’ αυτόν ένα μακρύ και σκοτεινό ταξίδι ενδοσκόπησης, που θα τον οδηγήσει όχι μονάχα στο να ξαναπιάσει τον χρωστήρα σαν σανίδα υπαρξιακής σωτηρίας, όπως μπορεί να δει κανείς στην «Αυτοπροσωπογραφία με τσιγάρο», αλλά και στην εξάρτηση από το αλκοόλ.

Αυτή η πάλη με τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού του αποτυπώνεται στα έργα του, ειδικά σε εκείνα μετά το 1984, όταν κατάφερε να απεξαρτηθεί, μέσα από τις δομές του ΚΕΘΕΑ. Αντανακλάται στην ενότητα «Πορτρέτα», μια βαθιά ανθρωποκεντρική προσέγγιση, που χαρακτηρίζεται από τη δραματική πάλη φωτός και σκιάς και την «ωμή» και λεπτομερειακή αποτύπωση των ιδιαίτερων στοιχείων των μορφών που επιλέγει, όπως παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός τέχνης Ελένη Αθανασίου.

Ταυτόχρονα θα ακολουθήσει η δική του Νέκυια, μέσα από την ενότητα έργων «Υπόγειες διαδρομές». Ο Σκουλάκης θα ξαναδιαβάσει τον μύθο του Οδυσσέα μέσα από την κάθοδό του στον «Άδη» του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου: η Ομόνοια και η Βικτώρια θα αποτελέσουν το σκηνικό μιας μεταφυσικής εμπειρίας, όπου πρωταγωνιστούν ανώνυμοι και μοναχικοί άνθρωποι, αλλά και άδειοι χώροι γεμάτοι από «σκοτεινό φως».

Εθνικό Λαχείο, 1967, λάδι σε καμβά, 100 x 60 εκ.

Η εκθεσιακή αφήγηση ολοκληρώνεται με την ενότητα «Επανεγγραφές», έναν νεοντανταϊστικό σχολιασμό «με ροκ διάθεση και πολύ χιούμορ», όπως λέει η Ελένη Αθανασίου, για τον μοντερνισμό, μέσα από την επαναπραγμάτευση ιστορικών καλλιτεχνικών εικόνων της υψηλής τέχνης (αναγεννησιακοί πίνακες κ.ά.) και την εισαγωγή σε αυτές ποπ στοιχείων. Ο Σκουλάκης επανέρχεται εδώ στα σουρεαλιστικής έμπνευσης παλαιότερα έργα του, που παρουσιάζονται στην ενότητα «Το φανταστικό», υιοθετώντας την ίδια λογική, της παραγωγής νέου νοήματος μέσα από την (καθόλου) «τυχαία συνάντηση μιας ραπτομηχανής και μιας ομπρέλας πάνω στο χειρουργικό τραπέζι»…

Μέσα από τα 110 έργα που παρουσιάζονται σε αυτό το «μετά θάνατον ταξίδι», όπως το χαρακτήρισε η σύντροφός του Αθηνά Ραπίτου, ο θεατής καλείται να πραγματοποιήσει τη δική του «Νέκυια», τη δική του συνάντηση με ζώντες και τεθνεώτες, όχι μόνο εκείνους που γνώρισαν και συμπορεύτηκαν με τον Δήμο Σκουλάκη αλλά και όσους μοιράστηκαν μαζί του, ανεπίγνωστα, τις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις της εποχής της Μεταπολίτευσης. Όσα έμειναν ανεξίτηλα και όσα χάθηκαν ανεπιστρεπτί…