Πού πήγαν τα θέατρα των Εξαρχείων;

Οι στάχτες χορεύουν τρελά πάνω από τα κεφάλια των περαστικών. Στην καρδιά της πλατείας των Εξαρχείων μια φωτιά σιγοκαίει και γύρω της στέκουν ομάδες νεαρών ανδρών. Όποιος αποφασίσει να κόψει δρόμο διασχίζοντάς την, θα δεχθεί μπόλικες προτάσεις ν’ αγοράσει ναρκωτικά – ακόμα κι αν είναι ολοφάνερο πως δεν είναι της πιάτσας.

Ζωή αναμένεται να αποκτήσει ξανά το Θέατρο Εξαρχείων.

Στην άλλη άκρη της πλατείας πάλι, στον πεζόδρομο της Θεμιστοκλέους κάτι καλό πρόκειται να συμβεί. Τέσσερα χρόνια μετά την παύση εργασιών και 1.5 χρόνο από την τελευταία απόπειρα να παρουσιάσει παράσταση («Το ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Κοέν), το Θέατρο Εξαρχείων δρομολογεί ν’ ανοίξει ξανά τις πόρτες του τον προσεχή Οκτώβριο. Η είδηση της επαναλειτουργίας του θεάτρου του Τάκη Βουτέρη και της Αννίτας Δεκαβάλα με νέα παραγωγή για μια κανονική σεζόν αναπτερώνει το ηθικό της θεατρικής γειτονιάς των Εξαρχείων που σιωπηλά και, παρά τις σοβαρές ιδιαιτερότητες της περιοχής, προσπαθεί να παραμείνει ζωντανή.

«Η οικονομική κρίση μας τσάκισε. Ένα θέατρο ρεπερτορίου, όπως το δικό μας, δεν μπορούσε να λειτουργήσει με γνώμονα το ταμείο αλλά το καλλιτεχνικό του κριτήριο. Οι επιχορηγήσεις μας κρατούσαν το κεφάλι έξω από το νερό. Όταν κόπηκαν κι αυτές επηρεαστήκαμε φοβερά – πόσω μάλλον δε, με την πτώση των τιμών των εισιτηρίων. Δυσκολευόμαστε να κάνουμε μια καινούργια παραγωγή αλλά του χρόνου θα το τολμήσουμε» σημειώνει η Αννίτα Δεκαβάλα που αναμένεται να επιστρέψει στη σκηνή των «Εξαρχείων», πιθανότατα μαζί με το σύζυγο της Τάκη Βουτέρη.

Η Αννίτα Δεκαβάλα και ο Τάκης Βουτέρης στον “Τελευταίο Γιάνκη” του Μίλερ που ανέβηκε στο Θέατρο Εξαρχείων το 1999. (φωτογραφία από το αρχείο της Αννίτας Δεκαβάλα)

Κλείνοντας την ξύλινη πόρτα του νεοκλασικού όπου στεγάζεται το θέατρο τρία αγόρια προσπερνούν με φόρα για να καταλήξουν λίγα μέτρα πιο κάτω, σ’ ένα πρόχειρο κατάλυμα που έχουν στήσει στο δρόμο. Κι όμως, παρά τις συνθήκες, το «Θέατρο Εξαρχείων» σηματοδοτεί ένα πολιτιστικό ορόσημο για την πλατεία που, με την μια ή την άλλη αφορμή, διαρκώς παρακμάζει. Και μολονότι η ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων δεν συγκέντρωσε ποτέ τις ποιότητες μιας τυπικής αθηναϊκής πιάτσας – ακόμα και στις καλές εποχές της – ήταν πάντοτε μια περιοχή με χαρακτήρα και για τα θέατρα που φιλοξενούσε.

Πιθανότατα, έζησε την καλύτερη περίοδο της προ κρίσης στα τέλη της δεκαετίας του ’90 όταν εκεί λειτουργούσε ο «Τεχνοχώρος» με το φανατικό κοινό που ακολουθούσε τον Γιάννη Κακλέα, το δίδυμο Βουτέρη – Δεκαβάλα σε στιγμές καλού κλασικού ρεπερτορίου όπως και το «Νέο Ελληνικό Θέατρο» του Γιώργου Αρμένη στην, μετά Τέχνης, εποχή του με γεμάτες ακόμα και τις λαϊκές απογευματινές της Τετάρτης και του Σαββάτου.

«Όταν ο πατέρας μου απευθύνθηκε σε δημόσιους φορείς βρέθηκαν άνθρωποι που τον παρότρυναν να πουλήσει το θέατρο» λέει ο Κωνσταντίνος Αρμένης.

«Μπορεί τα θέατρα να έχουν ατονήσει, τα βιβλιοπωλεία και τα τυπογραφεία να έχουν κλείσει, όμως η εστίαση στα Εξάρχεια πηγαίνει εξαιρετικά. Έχει μετατοπιστεί το ενδιαφέρον της κίνησης και της ροής χρημάτων στην περιοχή» παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Αρμένης που, άρτι αφιχθείς από τη Γαλλία, έχει αναλάβει τη διεύθυνση του θεάτρου της Τρικούπη για να έρθει αντιμέτωπος μ’ ένα καινούργιο τοπίο.

Η ραγδαία άνοδος του Airbnb έχει διαμορφώσει νέα δεδομένα ζωτικότητας και επιχειρηματικότητας στα Εξάρχεια που από ‘εναλλακτική’ γειτονιά, φοιτητική εστία και παραδοσιακός χώρος ελεύθερης διακίνησης ιδεών μετασχηματίζεται σ’ έναν ακόμα τουριστικό θύλακα του ιστορικού κέντρου. Η εικόνα της καπνισμένης πλατείας όπου νεαροί τουρίστες κοιτάζουν γύρω τους αποσβολωμένοι είναι χαρακτηριστική του καινούργιου κάδρου.

«Ζώντας τη γειτονιά από το 1990 ως κάτοικος κι όχι μόνο ως ιδιοκτήτρια θεάτρου, δεν παρατηρώ την αλλαγή στο πολιτιστικό ύφος της περιοχής. Πάντα υπάρχουν ερεθίσματα πολιτισμού για το κοινό των Εξαρχείων που απευθύνεται στην πιο ψαγμένη μεσοαστική κατηγορία των Αθηναίων. Δείτε, ας πούμε, πόσος κόσμος κατεβαίνει τα καλοκαίρια στο κέντρο για να δει ταινίες στα θερινά σινεμά» επισημαίνει με τη σειρά της η κ. Δεκαβάλα.

Οι δολιοφθορές είναι καθημερινό φαινόμενο για το Νέο Ελληνικό Θέατρο που στεγάζεται στην ιστορική οικία του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη.

Ωστόσο, τα κεντρικά προβλήματα των Εξαρχείων εξακολουθούν να λιμνάζουν. Η παραβατικότητα και η πολυσυζητημένη πολιτειακή εγκατάλειψη καθορίζουν το αστικό σκηνικό. «Όταν ο πατέρας μου (Γιώργος Αρμένης) απευθύνθηκε σε δημόσιους φορείς, στα αρμόδια υπουργεία, στην Περιφέρεια Αττικής και στο δήμο Αθηναίων βρέθηκαν άνθρωποι που τον παρότρυναν να πουλήσει το θέατρο. Σήμερα, αν δοκιμάσω να κάνω ένα τηλεφώνημα στους ίδιους φορείς για να διαμαρτυρηθώ η απάντηση που λάβω είναι ‘στα Εξάρχεια δεν ζείτε;’. Αν η Πολιτεία παραδέχεται την αδυναμία της να παρέμβει σε μια περιοχή, τότε πώς να μην μιλάμε για απαξίωση;» λέει ο Κωνσταντίνος Αρμένης που διαπιστώνει την ερημοποίηση της Σπύρου Τρικούπη∙ ο παράλληλος δρόμος του Υπουργείου Πολιτισμού μένει βρώμικος, αφώτιστος με τα καταστήματα το ένα μετά το άλλο να κλείνουν και τα εναπομείναντα να παραδίδονται συνεχώς σε βανδαλισμούς. «Η πρόσοψη γεμίζει κάθε τόσο με συνθήματα τα οποία εμείς βάφουμε και πάλι από την αρχή. Την τελευταία φορά προβληματίστηκα αν έπρεπε να το βάψω ή όχι, μήπως και τους τσαντίσω περισσότερο. Είναι η σκέψη του πως να φερθεί κανείς μπροστά στον παραλογισμό» συνεχίζει ο Κωνσταντίνος Αρμένης καθώς μετράει τις τρύπες από λοστό στην πλαϊνή είσοδο του θεάτρου.

Σε μια προσπάθεια να ανοίξει διάλογο με την περιοχή επεξεργάστηκε την ιδέα να ανεβάσει παράσταση με θέμα τα ίδια τα Εξάρχεια, σχέδιο που ναυάγησε φοβούμενος πιθανά πυρά από “δυσαρεστημένους” ταραξίες.

Δεν ήταν έκπληξη που οι προσπάθειες του ίδιου και του Γιώργου Αρμένη να νοικιάσουν το θέατρο σε φιλοξενούμενους θιάσους απέβαιναν σταθερά άκαρπες, με συνέπεια να απενεργοποιήσουν τη θεατρική λειτουργία και να εστιάσουν προσωρινά μόνο στις δραστηριότητες της δραματικής σχολής.

Στον αριθμό 65 της Θεμιστοκλέους στεγάζεται το θέατρο Εξαρχείων, ακριβώς απέναντι από την παρακμάζουσα πλατεία.

«Κλείνουμε το χώρο και δεν ξέρουμε πως θα τον βρούμε» επιβεβαιώνει και η θεατρολόγος Ελένη Τσακάλου από τα ψηλά της Μπενάκη και το θέατρο Εξ Αρχής. «Κάθε μέρα όλο και κάτι θα έχει συμβεί: Οι τοίχοι θα είναι γραμμένοι με σπρέι, τα μάρμαρα σπασμένα. Έχουμε πάρει την απόφαση να μην βάλουμε ρολά στο θέατρο, ν’ αφήσουμε το χώρο ανοιχτό, πιστεύοντας ότι επειδή είναι χώρος τέχνης θα υπάρξει κάποιος σεβασμός. Δυστυχώς, όμως, ούτε η Τέχνη έχει ασυλία στα Εξάρχεια. Μόνο κάποιες από τις ομάδες αναρχικών μας προστατεύουν. Η Αστυνομία πάντως, όχι».

Η είσοδος του Studio Μαυρομιχάλη. (φωτογραφία από το αρχείο του Φώτη Μακρή)

Τα θέατρα της Μαυρομιχάλη, στα ορεινά της περιοχής – το Studio Μαυρομιχάλη και ο Φούρνος – είναι πιο προστατευμένα από τις φθορές και από τα επεισόδια «γιατί εδώ είμαστε λίγο Εξάρχεια, λίγο Λυκαβηττός, ίσως και λίγο Κολωνάκι» λέει ο ηθοποιός και ιδιοκτήτης του πρώτου, Φώτης Μακρής. Φοιτητής της δραματικής σχολής του Θεάτρου Τέχνης που μέχρι πριν από λίγα χρόνια στεγαζόταν στην οδό Τζαβέλλα και συνεργάτης του «Τεχνοχώρου» αναζητούσε επίμονα χώρο στην ευρύτερη περιοχή μέχρι που το 2008 νοίκιασε ένα παλιό τυπογραφείο. «Σαφώς και έχω συνδυάσει τα Εξάρχεια με την αθωότητα της νιότης μου, τότε που ακόμα κυκλοφορούσε ο Γιώργος Σκούρτης στα στενά και λειτουργούσε το «Νταντά» (ένα από τα ιστορικά μπαρ των Εξαρχείων) αλλά κοιτάζοντας τα πράγματα πιο ψύχραιμα, ναι, η περιοχή μοιάζει να έχει αποψιλωθεί από τις παλιές της χρήσεις. Δεν είναι τυχαίο που κι εμείς κατοικήσαμε σε τυπογραφείο. Ποιος θα έρθει ν’ ανοίξει επιχείρηση στα Εξάρχεια, σε μια περιοχή που λανσάρεται ως γκέτο;».

Το Studio Μαυρομιχάλη έμελλε να πάρει το βάπτισμα με την αστική εξέγερση που διαδέχθηκε τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου και διατηρούσε την Αθήνα σε έκρυθμη κατάσταση για εβδομάδες. Παρόλα αυτά, το θέατρο κατάφερε να συγκροτήσει ένα σταθερό κοινό που το τιμά ακόμα και τις απαγορευμένες ημέρες για την περιοχή. «Θυμάμαι», λέει ο Φώτης Μακρής, «όταν πριν από λίγα χρόνια αποφασίσαμε να λειτουργήσουμε ανήμερα της 17ης Νοεμβρίου. Κι όμως, στο θέατρο εμφανίστηκαν 22 θεατές για να δουν την παράσταση. Μείναμε έκπληκτοι. Γενικά πιστεύω ότι ο κόσμος αγνοεί τη ρητορική φόβου που διατυπώνεται κατά των Εξαρχείων. Εννοείται πως, όταν παίζουν σχετικά ρεπορτάζ στην τηλεόραση για ταραχές, δεχόμαστε τηλεφωνήματα που μας ρωτούν αν θα παίξουμε κανονικά. Όμως, στο τέλος έρχονται, δεν φοβούνται».

Το διπλανό κτίριο του Νέου Ελληνικού Θεάτρου τελεί υπό κατάληψη.

Η Αννίτα Δεκαβάλα βλέπει με σοβαρό σκεπτικισμό το ρόλο των Μέσων Ενημέρωσης στη σταθερή δυσφήμιση των Εξαρχείων. «Όταν υπάρχουν κανάλια που μεταδίδουν εικόνες Far West ενώ εδώ ο κόσμος είναι έξω στα τραπεζάκια και πίνει μπύρες, κάτι δηλώνει αυτό. Σαφώς και πέφτουν μολότοφ, υπάρχει μια παράδοση επεισοδίων στην περιοχή τα Σαββατοκύριακα αλλά δεν είναι τόσο ακραία τα πράγματα. Και η παραπληροφόρηση αυτή έχει κάνει μεγάλο κακό στους επαγγελματίες της περιοχής».

Το Θέατρο Εξαρχείων συνεχίζει την παράδοση της ύπαρξης θεάτρων στα Εξάρχεια από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Τα θέατρα στα Εξάρχεια είναι πολύ παλιά ιστορία – τόσο παλιά όσο και η συνοικία που άρχισε να συγκροτείται οικιστικά στα τέλη του 19ου αιώνα. Τουλάχιστον τέσσερις σκηνές λειτουργούσαν στην περιοχή από το 1895 μέχρι τα χρόνια του Μεσοπολέμου συμπληρώνοντας το περιβάλλον ενός πνευματικού καταφυγίου στην πόλη που ήταν διάσπαρτο από εκδοτικούς οίκους, κινηματογράφους και φιλολογικά στέκια. Μπορεί και σε πείσμα αυτής της ιστορικής σχέσης με την Τέχνη, τα θέατρα των Εξαρχείων να επιμένουν στην παρουσία τους. «Αντιστεκόμαστε και θα αντιστεκόμαστε, δεν θέλουμε να φύγουμε από τα Εξάρχεια. Ήταν και είναι ένα τόπος αναζητήσεων, με συγκεκριμένη πολιτιστική ενέργεια» τονίζει η Ελένη Τσακάλου για να βρει σύμφωνο τον Φώτη Μακρή που υπενθυμίζει, με τη σειρά του, πως «δεν αλλάζω γειτονιά. Ακόμα και τώρα που ο καπιταλισμός καλπάζει και στα Εξάρχεια. Μπορεί να μας δίνει και μια ψευδαίσθηση ηρωισμού αυτή η επιμονή».

Φοιτήτριες της δραματικής σχολής Αρμένη.

Η είδηση της επαναλειτουργίας του Θεάτρου Εξαρχείων γεμίζει με αισιοδοξία και τον Κωνσταντίνο Αρμένη. Ο ίδιος έχει αποφασίσει πως το «Νέο Ελληνικό Θέατρο» θ’ αναγεννηθεί μέσα από την εκπαιδευτική λειτουργία και η νέα παραγωγή θα προκύψει από το δυναμικό της δραματικής σχολής. Εξάλλου, οι φοιτητές της είναι οι πρώτοι που αντιστέκονται. «Τι κι αν έχουν πέσει αρκετές φορές θύμα ληστείας; Τα παιδιά επιμένουν να έρχονται στη σχολή, παραμένουν εδώ αφοσιωμένα στο στόχο τους. Τολμώ να πω ότι ο απολιτίκ τρόπος με τον οποίο προσέρχεται εδώ η νεότερη γενιά είναι ο πιο δόκιμος για να αντιμετωπίσει κανείς τις συνθήκες στα Εξάρχεια».