Γάμοι του Φίγκαρο, με αισθητική 70’s από την ΕΛΣ

Η όπερα «Οι Γάμοι του Φίγκαρο» είναι μία από τις συχνότερα παρουσιαζόμενες του διεθνούς ρεπερτορίου, και δικαίως, καθώς θεωρείται ένα αριστούργημα που συνδυάζει την ιδιοφυή μουσική του Μότσαρτ με όλα εκείνα τα φαρσικά και τα χαρακτηρολογικά στοιχεία του κειμένου του Μπωμαρσέ που του προσέφεραν τον τίτλο του πιο επιτυχημένου εμπορικά θεατρικού έργου του 18ου αιώνα.

Έτσι, η επιστροφή της όπερας του Μότσαρτ στην Εθνική Λυρική Σκηνή, έπειτα από δεκατρία χρόνια, αυτή τη φορά στη σκηνοθεσία του ρηξικέλευθου διευθυντή της Εναλλακτικής Σκηνής Αλέξανδρου Ευκλείδη, αποτέλεσε εξαρχής εχέγγυο για την απήχηση της παραγωγής στο ελληνικό μουσικόφιλο κοινό: τα εισιτήρια και για τις οκτώ προγραμματισμένες παραστάσεις έχουν εξαντληθεί ήδη πριν από την επίσημη πρεμιέρα! Ακόμη και η προ-γενική πρόβα της 23ης Μαρτίου, ημέρα κατά την οποία είχε αρχικά προγραμματιστεί η πρεμιέρα, ήταν κατάμεστη από κοινό προερχόμενο εκτός Αθηνών, που ήταν αδύνατον να αλλάξει τα εισιτήριά του.

Το γεγονός ότι ο «Φίγκαρο» ανήκει στο είδος της «κωμικής όπερας» (opera buffa) διευκόλυνε σαφώς τον σκηνοθέτη, όχι όμως γιατί εστίασε στις κωμικές πλευρές των χαρακτήρων ή των επεισοδίων –το μπουφόνικο στοιχείο του έργου του Μπωμαρσαί αναδεικνύεται από μόνο του και ενδεχόμενη υπογράμμισή του από τον σκηνοθέτη μάλλον θα αφαιρούσε, παρά θα προσέθετε.

Αντιθέτως, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης χρησιμοποίησε εύστοχα το όχημα του κωμικού προκειμένου να εισαγάγει πιο εύκολα καινοτόμα στοιχεία, αλλά και να υπηρετήσει το δικό του όραμα για ένα δημοφιλές μουσικό θέατρο, στοιχεία του οποίου έχει επιδείξει με επιτυχία και στις προηγούμενες δουλειές του στην Κεντρική Σκηνή της ΕΛΣ (όπως έκανε στη «Νυχτερίδα» του Γιόχαν Στράους το 2014).

Ο σκηνοθέτης επέλεξε να μετατοπίσει χωροχρονικά τους «Γάμους» στο εγγύς παρελθόν μας, όπως ακριβώς είχε κάνει και με την «Νυχτερίδα» (τοποθετώντας την στη βραδιά της 20ής προς 21η Απριλίου 1967). Εδώ, η όψη της όπερας αναδίδει ένα ρετρό «άρωμα» 70s, παραπέμποντας τον θεατή, σκηνογραφικά και ενδυματολογικά, σε μια ατμόσφαιρα ελληνικού κινηματογράφου –ο οποίος, άλλωστε, αντλούσε αφειδώς από την πλούσια φαρσική θεατρική παράδοση.

Το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο σε αυτή τη σύλληψη είναι το επίμηκες σκηνικό, μήκους 35 μέτρων, που αναπαριστά, σε ανάπτυγμα, τα οκτώ δωμάτια του αρχοντικού του κόμη Αλμαβίβα, στα οποία εκτυλίσσεται ταυτοχρόνως η δράση, με τις παράλληλες βουβές σκηνές να σχολιάζουν τα κύρια επεισόδια.

Το σκηνικό αυτό, η σύλληψη του οποίου πατάει γερά στη χωροχρονική ενότητα του έργου (το οποίο εκτυλίσσεται στη διάρκεια μιας μέρας στο αρχοντικό), τονίζει την κινηματογραφική αίσθηση που θέλει να δημιουργήσει στον θεατή ο σκηνοθέτης, καθώς, χάρη στους μηχανισμούς που διαθέτει η σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, μετακινείται δίνοντας τη δυνατότητα για αλλεπάλληλα τράβελινγκ, που μεταφέρουν τον θεατή από τον ένα χώρο στον άλλο.

Έχει υποστηριχθεί από πολλούς μελετητές ότι «Οι γάμοι του Φίγκαρο» προεικονίζουν τη Γαλλική Επανάσταση. Πράγματι, το θεατρικό έργο του Μπωμαρσαί, παρουσιάζοντας τους αριστοκράτες σαν άπληστους και διεφθαρμένους και τους υπηρέτες τους να διεκδικούν να ανατρέψουν όλα όσα εκείνοι μηχανεύονται (όπως απειλεί ο Φίγκαρο στην περίφημη καβατίνα της πρώτης πράξης «Se vuol ballare, signor contino»), θεωρήθηκε στον καιρό του ανατρεπτικό, γι’ αυτό και κινδύνευσε να απαγορευθεί από τη λογοκρισία του Λουδοβίκου ΙΣΤ και χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ανέβει στη σκηνή.

Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης δεν ακολούθησε αυτήν την «ταξική» ερμηνευτική γραμμή, χωρίς όμως και να την παραμελήσει (χαρακτηριστικό εδώ το χορωδιακό της πρώτης πράξης, όπου οι χωρικοί εμφανίζονταν κρατώντας πλακάτ, διεκδικώντας την κατάργηση του φεουδαρχικού προνομίου της «πρώτης νύχτας», αλλά το «Απαγορεύεται το απαγορεύεται», κλείνοντας το μάτι στον Μάη του ’68 και τις δικές του διεκδικήσεις).

Αντιθέτως, δραματολογικά, στην προσέγγισή του, το βάρος πέφτει περισσότερο στην έμφυλη αλληλεγγύη –στην αντίθεση ανδρών – γυναικών και στην υποστήριξη που προσφέρουν οι γυναίκες η μία στην άλλη, διεμβολίζοντας τις ταξικές αντιθέσεις (χωρίς όμως και να τις υπερβαίνουν), όπως κάνει φανερό το χτίσιμο της σχέσης ανάμεσα στην κόμισσα Αλαμαβίβα και την υπηρέτριά της Σουζάνα, την μέλλουσα σύζυγο του Φίγκαρο.

Δεν ανήκει στην αρμοδιότητα του γράφοντα να εκφέρει άποψη για τη μουσική ερμηνεία του έργου του Μότσαρτ –όμως, η απόλαυσή της, κατά την προ-γενική της 23ης Μαρτίου, υπολειπόταν των προσδοκιών που δημιουργεί μια τέτοια παρτιτούρα. Πάντως η επιλογή του σκηνοθέτη να φέρει επί σκηνής τον μουσικό που ερμηνεύει το μέρος του κοντίνουο (Παναγιώτης Ηλιόπουλος) ήταν ευφυής, και θεατρικά αλλά και μουσικά, ιδιαίτερα στη μεταγραφή του πιανιστικού σόλο προς έναν περισσότερο «τζαζ» ήχο, που έδενε αρμονικά με τη γενικότερη γραμμή της σκηνοθεσίας.