ΑΣΙΠΚΑ: Οι οπαδοί του site specific θεάτρου επιστρέφουν

Το φως του μεσημεριού φιλτράρεται από τα πολύχρωμα βιτρό και σβήνει τη μελαγχολία στο εσωτερικό της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου. Ο νεωκόρος παρακολουθεί τα τεκταινόμενα με μια κάποια φυσικότητα – συνηθισμένος, μάλλον, από τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που φιλοξενεί κάθε τόσο ο ναός. Ωστόσο, ο Δημήτρης Μπίτος και η Ειρήνη Δράκου δεν είναι ‘συνηθισμένοι’ φιλοξενούμενοι.

Καμιά θεατρική ομάδα δεν ταυτίστηκε με το site specific θέαμα όσο οι Ασίπκα την τελευταία (και βάλε) δεκαετία∙ τα ξωκλήσια, οι αρχαιολογικοί χώροι το ξημέρωμα, οι έρημες παραλίες τα μεσάνυχτα, τα κάμπινγκ, οι πλατείες των χωριών σε νησιά της άγονης γραμμής τροφοδότησαν για πολύ καιρό τη θεατρική τους έρευνα που τις χειμερινές σεζόν εκτόνωναν σε πιο συμβατικούς χώρους (αν και το κάλεσμα στο Βυρσοδεψείο κάποια πρωινά στις 06.00 με τις «Σιωπηλές φωνές» δεν περιγράφεται σαν ένα τυπικό θεατρικό συμβάν). «Συνειδητοποιήσαμε γρήγορα πως ο χώρος είναι ένας μεγάλος αφηγητής. Αν ακούσεις τη φύση, εκείνη θα σου πει μια ιστορία. Κι επειδή εμείς ξοδέψαμε πολύ χρόνο και αισθανθήκαμε προνομιούχοι γι’ αυτή τη συνομιλία θελήσαμε να το μοιραστούμε και με άλλους» λέει σήμερα, 12 χρόνια μετά, η Ειρήνη Δράκου.

Οι πρωταγωνιστές των «Δανειστών» Ειρήνη Δράκου, Δημήτρης Μπίτος και Νίκος Καμόντος.

Όλα θα ξεκινούσαν όταν ο, τότε απόφοιτος της δραματικής σχολής του Θεάτρου Τέχνης, Δημήτρης Μπίτος αποφάσιζε να φτιάξει ένα δικό του σχήμα. Νωρίτερα είχε σαρώσει τα νησιά του Αιγαίου (Νίσυρο, Ανάφη, Αστυπάλαια, Σαντορίνη, Σπιναλόγκα) οργανώνοντας αυτοσχεδιασμούς και υπαίθριες περφόρμανς – τις περισσότερες φορές προσκαλώντας τουρίστες, παραθεριστές και ηλικιωμένους κατοίκους να συμμετέχουν. Για χρόνια ο Μπίτος αρεσκόταν ν’ αναστατώνει τις τοπικές κοινωνίες, να γνωρίζεται… καλά με τις αρχές των νησιών, ακόμα και με τους παπάδες που στην αρχή τους αντιμετώπιζαν με καχυποψία. «Κάποτε κάναμε πρόβα σ’ ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι στη Νίσυρο τις ‘Νυχτερίδες’ της Κιτσοπούλου. Κι επειδή το έργο ήταν γεμάτο βρισιές, το χωριό νόμιζε πως κάναμε όργια μέσα στο σπίτι. Είχαμε γίνει το κουτσομπολιό του νησιού», θυμάται. Η Νίσυρος θα αναδεικνυόταν απροσδόκητα σε τόπο αναζήτησης. Εκεί, στο χωριό Μανδράκι έμελλε να συμβεί και το πιο χαρακτηριστικό επεισόδιο – ανάμεσα στα δεκάδες που είχαν συλλέξει ταξιδεύοντας: Ο Μπίτος οργανώνει κάλεσμα στην πλατεία του χωριού αλλά κάποιος ντόπιος τον ειδοποιεί να το ακυρώσει γιατί εκείνο το βράδυ η Αστυνομία είχε αποφασίσει να τον συλλάβει. Πράγματι, όταν οι αστυνομικοί εμφανίζονται, εκείνος αρχίζει ν’ απαγγέλει την «Ελένη» του Ρίτσου (είχε μπει κιόλας στο ρεπερτόριο τους) καταφέρνοντας όχι μόνο να τους αναχαιτίσει αλλά να τους συμπεριλάβει στο ακροατήριο. «Η μεγάλη πλάκα είναι πως στο περιστατικό ήταν παρούσα η σκηνοθέτις Ελένη Αλεξανδράκη που αμέσως μετά μου πρότεινε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επόμενη ταινία της. Η αναστάτωση, δηλαδή, μου βρήκε δουλειά!».

Ωστόσο, τα νησιωτικά χάπενινγκς θα γίνονταν αποκαλυπτικά για την ομάδα. «Δεν θα έλεγα πως συντάξαμε μια μέθοδο, όμως είναι ένας τρόπος σκέψης που τον εξελίσσουμε. Αναζητούμε τα όρια ανάμεσα στην τέχνη και στη ζωή – με την έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης. Γιατί όταν ένας ηθοποιός είναι πάνω σκηνή δεν παύει να είναι ένας άνθρωπος πάνω στη σκηνή. Αυτό το όριο προσπαθούμε να σπάσουμε. Απλώς χρειάζεται σοβαρή πολυτέλεια χρόνου» συνεχίζει ο Δημήτρης Μπίτος.

«Αναζητούμε τα όρια ανάμεσα στην τέχνη και στη ζωή – με την έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης» λέει ο ιδρυτής των ΑΣΙΠΚΑ.

Ίσως αυτός να ήταν και ο πιο κρίσιμος λόγος που η ομάδα δυσκολευόταν στο πέρασμα του χρόνου να βρει σταθερούς συνοδοιπόρους. Από το αρχικό σχήμα των Ασίπκα – στο οποίο συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, η Ιώ Βουλγαράκη, η Αλεξάνδρα Καζάζου και ο Πρόδρομος Τσινικόρης – παραμένει, μέχρι και τώρα, ενεργή η Ειρήνη Δράκου. «Μου πήρε καιρό για να αντιληφθώ τις προθέσεις του Δημήτρη. Σε πρώτη φάση έμεινα μαζί του για έξι μήνες στη Νίσυρο. Κι έξι μήνες δουλειάς στο θέατρο σημαίνει εργαστηριακή συνθήκη. Εκεί τέθηκε το ερώτημα γιατί βρισκόμαστε γύρω από τη φωτιά και λέμε ιστορίες με τις γιαγιάδες του χωριού. Αυτό το ‘λιώσιμο’ του χώρου και του χρόνου με συγκίνησε κι ας μην ήξερα που θα οδηγούσε. Ψάχναμε τη βραδύτητα του χρόνου, το τι μπορεί να γεννήσει η ησυχία, μακριά από την καθημερινότητα, με μια ενέργεια πολύ ρομαντική. Η πολυτέλεια που αναφέρει ο Δημήτρης είχε να κάνει με τη συνθήκη του περιπλανώμενου, του ανθρώπου που ήθελε να δημιουργήσει άλλο χρόνο και χώρο από το πλαίσιο όπου λειτουργούν όλα τα υπόλοιπα. Η αμφισβήτηση, φυσικά, στην πορεία έγινε πολυτέλεια και τελικά λεξιλόγιο».

«Αναζητούσαμε συνοδοιπόρους αλλά η δέσμευση ήταν δύσκολη» παραδέχεται η Ειρήνη Δράκου.

Από το 2007 μέχρι και σήμερα οι παραστάσεις των Ασίπκα περιστρέφονται γύρω από αυτή την, για πολλούς, αντιθεατρική συνθήκη. Ο Δημήτρης Μπίτος το ομολογεί: «Ο πανικός που πιάνει τους άλλους σκηνοθέτες δεν μας αγγίζει καν. Οι παραστάσεις μας δεν είναι καθαρές. Δεν έχουν ρυθμό, δεν έχουν στρωτή αφήγηση, είναι πάντα τσαλακωμένες μ’ έναν τρόπο. Θεωρούμε χρήσιμο να υπάρχουν αντιθεατρικά στοιχεία που θα πετούν τους θεατές έξω από το θέαμα. Στις παραστάσεις μας ο χώρος λειτουργεί σαν ηθοποιός και ο χρόνος δεν είναι θεατρικός∙ κάνουμε τρελές παύσεις. Ακόμα και στις πρόβες οι υπόλοιποι μου φωνάζουν ‘Μπίτο, μίλα, επιτέλους’».

Παρά τον ανορθόδοξο τρόπο δουλειάς τους που πολύ συχνά τους κόστιζε την έλλειψη συνεργατών, προκαλούσε εσωτερικές κρίσεις ή τους δυσκόλευε να βρουν χρηματοδότηση, οι Ασίπκα έμειναν πιστοί σε αυτόν. «Γινόταν όλο και πιο δύσκολο να παρασύρεις κι άλλους σ’ αυτή τη διαδικασία. Αναζητούσαμε συνοδοιπόρους αλλά η δέσμευση ήταν δύσκολη» παραδέχεται η Ειρήνη ενώ ο Δημήτρης ομολογεί πως οι εντάσεις ήταν και είναι συχνότατες. «Η ομάδα κάθε μέρα διαλύεται και την επόμενη συναρμολογείται. Στις πρόβες σκοτωνόμαστε με την Ειρήνη. Αλλά όλο αυτό μοιάζει μ’ εκείνα τα εφετζίδικα παιχνίδια που πουλάνε στα παζάρια. Το πετάς κάτω και νομίζεις ότι έχει σπάσει αλλά μόλις το σηκώσεις είναι εκεί, στη θέση του».

Όσο για τους ιδιώτες παραγωγούς αυτοί δεν θα σταματήσουν να τους ζητούν «ονόματα» μαρκίζας προκειμένου να βάλουν λεφτά σε μια ιδέα. Με τα δικά τους μέσα, οι Ασίπκα πάντως, κατόρθωσαν να φτιάξουν ένα – με όρους αγοράς – brand name. Η «Αγγέλα» του Σεβαστίκογλου θα έκανε μεγάλη επιτυχία το 2010 στη Σφενδόνη όπως και αργότερα «Η ζάλη των ζώων» του Δημητριάδη. Θα είχαν προηγηθεί συνεργασίες με το Εθνικό θέατρο («Στοές») αλλά και με το Φεστιβάλ Αθηνών («Αντιγόνη» στη Μικρή Επίδαυρο).

Με φόντο το ιερό της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου στη Φιλελλήνων.

Κι όμως στην πιο ασφαλή συνθήκη εργασίας τους, η ομάδα θα έκανε το μεγαλύτερο λάθος της (δικαιώνοντας το όνομα της που σημαίνει λάθος στα ρώσικα). «Η παράσταση στο Φεστιβάλ ήταν καλή∙ όμως κάναμε εκπτώσεις στον τρόπο που δουλέψαμε και μπήκαμε σ’ ένα τριπάκι που δεν μας ταίριαζε. Πήραμε τους εαυτούς μας σοβαρά. Νομίζαμε ότι επειδή είχαμε οικονομική ανεξαρτησία, έπρεπε να κάνουμε κάτι που θα αρέσει. Αυτή η σκέψη και μόνο ήταν η αρχή του τέλους μας» παραδέχονται τώρα.

Τώρα, βέβαια, ακούγονται πιο σίγουροι. Η Ειρήνη Δράκου παρατηρεί πως «έχουμε αλλάξει ως προς τη συνειδητότητα∙ παίζουμε πιο απενοχοποιημένα αλλά και η, μεταξύ μας, συνύπαρξη έχει άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Φαίνεται πως αφού ξεπεράσαμε τα προβλήματα, γνωριζόμαστε από την αρχή. Πλέον αισθάνομαι φοβερά ασφαλής σε συνθήκες ανασφάλειας. Γιατί εγώ έχω ανάγκη την ελευθερία. Η απόλυτη τακτοποίηση μου προκαλεί αμηχανία».

Συντηρούν έτσι μια αίσθηση περιπλάνησης οργανώνοντας σεμιναριακού τύπου συναντήσεις στην Άνδρο όπου «δημιουργούμε μια εργαστηριακή συνθήκη στη φύση, φιλοξενούμε ανθρώπους και από το εξωτερικό προκειμένου να προσκαλέσουμε καινούργια μέλη στην ομάδα και να πειραματιστούμε μαζί τους» προσθέτει η Ειρήνη.
Ο Δημήτρης Μπίτος πάλι αισθάνεται πως δεν έχει μετακινηθεί από τους στόχους του. «Όταν ξεκινούσα ήθελα να κάνω αυτό που έκανα κι ακόμα θέλω να κάνω το ίδιο πράγμα: Να ανησυχώ για το θέατρο. Δεν νιώθω πως κάνουμε έρευνα γιατί έρευνα σημαίνει πως εξαντλείς τα πάντα, ενώ εμείς εξαντλούμε τους εαυτούς μας. Δεν αγωνιούμε να παράγουμε ένα αποτέλεσμα παράστασης αλλά ένα αποτέλεσμα για τον ηθοποιό. Πιστεύουμε, δηλαδή, πως η τέχνη δεν είναι καλή μόνο όταν πουλάει. Γι’ αυτό και κάνουμε ένα βήμα πιο πίσω, πάμε να ξαναπιάσουμε το νήμα που αφορά στην υποκριτική».

«Πάντα εκείνο που μας απασχολεί είναι να μας εμπεριέχει ο χώρος, όχι να είμαστε φιλοξενούμενοι του» τονίζουν οι ΑΣΙΠΚΑ.

Συναντούν, έτσι, τους «Δανειστές» του Στρίντμπεργκ αφού «είναι ένα έργο που αναβλύζει μια φοβερή ανθρωπίλα η οποία ξεπερνάει και την εποχή του. Είναι ένα κείμενο πολύ ανοιχτό σε ερμηνείες. Δεν υπάρχει ούτε μια λέξη πεταμένη, είναι όλα μετρημένα και στέρεα» όπως διαπιστώνουν. Η δική τους δραματουργική επιμέλεια προσθέτει στο ερωτικό τρίγωνο του Στρίντμπεργκ, υλικό σημερινών ερωτικών επιστολών με σκοπό να ‘ξεπλύνουν’ το κείμενο από παλιές αναγνώσεις. Εννοείται πως ο χώρος του καθεδρικού ναού του Αγίου, καθορίζει και πάλι την τοποθέτηση τους. «Σαφώς και έχουμε παίξει σε δυσκολότερες συνθήκες.» λένε «Όμως, πάντα εκείνο που μας απασχολεί είναι να μας εμπεριέχει ο χώρος, όχι να είμαστε φιλοξενούμενοι του».

Βγαίνοντας ξανά στη Φιλελλήνων, κλείνοντας τη βαριά ξύλινη πόρτα της εκκλησίας, η πρόβα αρχίζει. Αλλά για τους Ασίπκα «οι πρόβες μας εμπεριέχουν και την παράσταση. Είναι σαν ένα δοχείο που είναι γεμάτο κι εμείς το αδειάζουμε κάθε φορά που δίνουμε παράσταση. Απλώς, ο στόχος μας είναι να βρίσκουμε πράγματα για την επόμενη. Οι ‘Δανειστές’ θα είναι το όχημα για το επόμενο». Και την επόμενη σεζόν προσανατολίζονται να επιστρέψουν στην ελληνική δραματουργία και συνάμα να ξαναδοκιμάσουν τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Σολωμού, εννοείται και πάλι σε site specific συνθήκη.