Η Μαριάννα Οικονόμου βρήκε τον μίτο που ενώνει τον Βάγκνερ με τις ντομάτες

Η σκηνοθέτης Μαριάννα Οικονόμου καταγράφει εδώ και χρόνια με την κάμερά της τον τρόπο ζωής και εργασίας των κατοίκων σε ένα χωριό του Θεσσαλικού κάμπου που αργοπεθαίνει, στο οποίο όμως, πριν από μερικά χρόνια δυο ξαδέρφια και πέντε γυναίκες, αποφάσισαν να κάνουν μια νέα αρχή. Με σύμμαχο τις μουσικές του Βάγκνερ, ξεκίνησαν να καλλιεργούν με βιολογικό τρόπο έναν παλιό σπόρο ντομάτας, και να δημιουργούν προϊόντα τα οποία εξάγουν σε όλο τον κόσμο.

Κεντρικό ρόλο σε όλο αυτό το εγχείρημα έχει ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης, με καταγωγή από αγροτική οικογένεια της Καρδίτσας, ο οποίος σπούδασε μαθηματικός στο Ηράκλειο Κρήτης, αλλά αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μελισσοκομεία, που ήταν οικογενειακή παράδοση. Στη συνέχεια, ανέπτυξε την παραγωγή σάλτσας ντομάτας, με τα προϊόντα του να βραβεύονται και να φτάνουν να πωλούνται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μέχρι και στα φημισμένα Harrods.

Στο “Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες” που βγαίνει σήμερα στις αίθουσες, η Μαριάννα Οικονόμου έχει φτιάξει ένα ντοκιμαντέρ ζουμερό όπως οι κόκκινες ντομάτες που κινηματογραφεί. Αφήνει χώρο και ανάσες στην ιστορία που αφηγείται, μας μεταφέρει τις αγωνίες της προσπάθειας, αλλά και την πιο “φευγάτη”, σχεδόν σουρεαλιστική σε στιγμές, αντιμετώπιση της σκληρής καθημερινότητας της αγροτικής ζωής, με χιούμορ και ποιητική διάθεση. Μας προσφέρει ένα πραγματικά απολαυστικό και πολυεπίπεδο ντοκιμαντέρ, που καταπιάνεται και με τα θέματα της ζωής στην ύπαιθρο, του μάρκετινγκ των προϊόντων, τα χωριά που σιγά σιγά πεθαίνουν, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη δημιουργικότητα, αλλά και τη διαφορετική ματιά των ανθρώπων σε μια σκληρή καθημερινότητα.

Το ντοκιμαντέρ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου τον Φεβρουάριο, ενώ πρόσφατα διακρίθηκε με το βραβείο Κριτικών Κινηματογράφου Fipresci στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Γνωρίζω χρόνια τον Αλέξανδρο (Γκουσιάρη), και μου είχε κάνει εντύπωση η ιστορία αυτού του χωριού, έτσι πήγαινα για αρκετά χρόνια και κατέγραφα την καθημερινότητά τους, ωστόσο τα δύο τελευταία χρόνια αποφάσισα ότι πρέπει να πω αυτή την ιστορία. Το υλικό που βλέπετε στο ντοκιμαντέρ είναι από τα τελευταία πέντε χρόνια, από το 2014 δηλαδή.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον από το υλικό που συγκεντρώσατε και αποφασίσατε να πείτε την ιστορία;

Ο συνδυασμός μιας πάρα πολύ σκληρής καθημερινότητας των κατοίκων του χωριού, που σηκώνονται από τα χαράματα και δουλεύουν μέχρι το βράδυ σε χειρωνακτικές εργασίες με κάθε είδους καιρικές συνθήκες, με μια πιο φευγάτη κατάσταση όπου μέσα σε αυτή την καθημερινότητα εντασσόταν το γέλιο, η ποίηση, η μουσική, ένας διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης της πραγματικότητας. Αυτό με βοήθησε, γιατί είναι μια διαφορετική αντιμετώπιση ολόκληρης της ζωής.

Το εντυπωσιακό ήταν ότι αυτό είχε ένα αποτέλεσμα. Δηλαδή, το γεγονός ότι περνούσαν καλά, έδινε νόημα στη δουλειά τους. Αυτή η ιστορία που αγαπούν να επαναλαμβάνουν, ότι ο Κολόμβος έφερε τη ντομάτα από την Αμερική στην Ευρώπη πριν από 500 χρόνια κι αυτοί καλλιεργούν ακόμα αυτό τον παλιό σπόρο και τον στέλνουν πίσω, ως προϊόν, στην Αμερική, δίνει νόημα στη δουλειά τους. Αυτή η ιστορία τους διασκεδάζει πάρα πολύ.

Παίζουν πολύ μουσική εκεί γενικότερα, αλλά κάποια στιγμή δημιουργήθηκε αυτό το παιχνίδι, με τη μουσική ως υπόκρουση για την καλλιέργεια και το μάζεμα της ντομάτας κι αυτό από μόνο του νοηματοδοτεί αλλιώς αυτό που κάνουν. Δίνει μια άλλη χροιά στη δουλειά τους, συμβάλλει στο να προσπαθήσουν ακόμη περισσότερο για μια όλο και καλύτερη ποιότητα του προϊόντος τους.

Είναι πολλές οι σκηνές που αναγκάστηκα να μην περιλάβω στην τελική έκδοση του ντοκιμαντέρ, καθώς είχα συγκεντρώσει πολύ μεγάλο όγκο υλικού, έτσι έκανα σκληρές επιλογές. Αυτό που με πόνεσε πιο πολύ που δεν μπήκε, είναι κάποιες σκηνές όπου ένας φίλος του Αλέξανδρου διάβαζε ποίηση τα βράδια στους κατοίκους. Έκαναν αυτοσχέδιες ποιητικές βραδιές δηλαδή! Σουρεαλιστικό και υπέροχο!

“Δεν έχω παρέμβει σε καμία σκηνή σκηνοθετικά. Έτυχε απλώς να βγάλουν κάποια στιγμή αυτό το χάρτη και να τραβήξουν γραμμές με τις διαδρομές που κάνουν τα προϊόντα τους.”

Αυτή η ιστορία έχει πολλά επίπεδα. Εμένα με ενδιέφερε ο συνδυασμός των αντιτιθέμενων στοιχείων. Ότι βρισκόμαστε σε έναν τόπο που πεθαίνει, ο νεότερος κάτοικος του χωριού είναι 60 χρονών, αλλά συγχρόνως υπάρχει μια διαφορετική ματιά στα πράγματα. Τελικά αν δούμε τη ζωή λίγο διαφορετικά, προσπερνάμε εσωτερικά όρια και η ζωή μας γίνεται πιο ευχάριστη. Καμιά φορά είναι θέμα ματιάς, δηλαδή.

Το άλλο στοιχείο που με ενδιέφερε πολύ, ήταν το ερώτημα «ποιος είναι ο ρόλος των μύθων στη ζωή μας»; Δηλαδή ο Αλέξανδρος κι η παρέα του, εμφανώς χρειάζονται τους μύθους, αυτές οι ιστορίες είναι που τους κάνουν να αισθάνονται ξεχωριστοί, που τους δίνουν τη δύναμη και την ώθηση σε όσα κάνουν.

Με επηρεάζουν πάρα πολύ. Ζω διαφορετικές ζωές μέσα από αυτά. Συνδέομαι πάρα πολύ με τους ανθρώπους και τις καταστάσεις που καταγράφω. Δεν μπορούμε να βάζουμε σε μικρά κουτάκια και να διαχωρίζουμε τη δουλειά από τη διασκέδαση, είναι όλο ένα πράγμα. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μάθημα, να μην αναβάλουμε, δηλαδή αυτό που κάνουμε εμείς στις πόλεις, δουλεύουμε συνεχώς περιμένοντας τις 10 μέρες διακοπών. Στο “Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες” με επηρέασε επίσης όλη αυτή η ιστορία του διαλόγου μεταξύ του πραγματικού και του φαντασιακού. Το βρήκα πάρα πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό για τη ζωή μου. Χρειαζόμαστε να έχουμε μια διαφορετική ματιά.

Ο κύριος θεσμός που έχει βοηθήσει το ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα, είναι το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Αυτό άλλαξε τη νοοτροπία και την άποψη του κόσμου για το ντοκιμαντέρ, έφερε ξένους δημιουργούς, εκεί είδαμε ότι το ντοκιμαντέρ δεν είναι ένα βαρετό είδος, αλλά έχει όλα τα στοιχεία της μυθοπλασίας, αφηγείται μια ιστορία με χαρακτήρες που σε αγγίζουν, θέματα που σε βάζουν σε σκέψεις. Επίσης η ΕΡΤ παλιότερα στήριζε πολύ τις παραγωγές ντοκιμαντέρ, όχι όμως τα τελευταία χρόνια, που ούτε χρηματοδοτεί, ούτε προβάλει. Παράλληλα, πολλά νέα παιδιά έρχονται στην Ελλάδα έχοντας σπουδάσει το είδος στο εξωτερικό και φέρνουν πολλά νέα πράγματα, μιας κι έχει προχωρήσει πολύ το είδος.

Στο Βερολίνο η ανταπόκριση ήταν ιδιαιτέρως θετική, ο κόσμος έκλαιγε, μετά την προβολή δεν έφυγε κανείς, είχαν πολλά ερωτήματα, ήθελαν να γνωρίσουν τον Αλέξανδρο. Ήταν πολύ συγκινητικό, γιατί αυτή είναι μια μικρή τοπική ιστορία κι η αγωνία μου ήταν κατά πόσο θα μπορούσα να μεταφέρω την οικουμενικότητα που εγώ ένιωθα πως έχει. Ο στόχος μου δεν ήταν απλώς να περιγράψω τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι σε εκείνο το χωριό, ήθελα να μεταφέρω κάτι πέρα από αυτό.

Η σκηνοθέτις, Μαριάννα Οικονόμου

Η Μαριάννα Οικονόμου σπούδασε ανθρωπολογία, φωτοδημοσιογραφία και παραγωγή βίντεο στο Λονδίνο. Εργάστηκε αρχικά ως φωτογράφος και ερευνήτρια σε ελληνικά και ξένα έντυπα, κανάλια και οργανισμούς. Από το 2000 ασχολείται με το ντοκιμαντέρ όπου εκτελεί παραγωγές για την ΕΡΤ (Μαθήματα–Παθήματα, Οικολογικά Ημερολόγια) και σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ σε συμπαραγωγή με ξένα κανάλια (BBC, ARTE, YLE) που συμμετέχουν σε διεθνή φεστιβάλ («Το Σχολείο», «Για μια θέση στο χορό», «Οδός Σφακτηρίας», «Bells, Threads and Miracles», «Άκουσέ με», «Food for Love»). Η τελευταία της ταινία, «Ο πιο μακρύς δρόμος» βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Λειψίας, και ήταν υποψήφιο για το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.