Γιάννης Μανταφούνης: η αίσθηση που μας άφησε το μεγάλο φινάλε του χορογράφου

Μία αναζήτηση στα επιστημονικά άρθρα του διαδικτύου για το μπαλέτο αποκαλύπτει μία πληθώρα κειμένων κυρίως ιατρικής, βιολογίας και ψυχολογίας που αφορούν τραυματισμούς, σωματική και ψυχολογική εξάντληση, διατροφικές διαταραχές και το άγχος. Την εικόνα αυτή αναπαράγουν συχνά και οι κινηματογραφικές ταινίες που αφορούν την εν λόγω τέχνη, όπως ο Μαύρος Κύκνος του Αρανόφκσι ή η σειρά Flesh and Bone όπου η ζωή του χορευτή ή μάλλον της χορεύτριας, παρουσιάζεται απαιτητική σωματικά και συναισθηματικά.

Οι ηρωίδες όχι μόνο βιώνουν μία καθημερινότητα σκληρής προπόνησης αλλά συνήθως προέρχονται από περιβάλλοντα ιδιαίτερα καταπιεστικά. Το μπαλέτο ως μύθος μοιάζει να υφαίνεται από αφηγήσεις πειθαρχίας, κακοποίησης του σώματος, αυστηρής κριτικής και συναισθηματικής φόρτισης. Όσο αβίαστη και άκοπη πρέπει να φαίνεται η κίνηση στη σκηνή, τόσος κόπος μοιάζει να κρύβεται στα παρασκήνια.

Παρόλο που στην παράσταση Faded του Γιάννη Μανταφούνη, δεν υποδηλώνεται μία τέτοια πρόθεση, μας προσφέρεται η επιλογή μίας διαφορετικής ματιάς. Μπορεί να ανασαίνει εμφατικά κάθε φορά που ολοκληρώνει μία variation, καταστρέφοντας τους αιθέριους συνειρμούς που προκαλεί ο χορός του, όμως ο τρόπος του δεν δηλώνει κάποια αγωνία, δεν σημειώνει μία ψυχική φθορά. Ακόμη και στην καταπληκτική σκηνή που αποκαλύπτει την έκθεση του ερμηνευτή χορεύοντας γυμνός υπό την απειλή του φλάουτου που μετατρέπεται σε όπλο, δεν το κάνει με τη διάθεση να υποδείξει κάτι.

Αντιγόνη Φρυδά και Γιάννης Μανταφούνης

Η παράσταση ξεκινά με χαμόγελα που μεταφέρουν μία αίσθηση χαράς και ελαφρότητας. Έπειτα, για πενήντα περίπου λεπτά ο Μανταφούνης ερμηνεύει εξαιρετικά περισσότερες από δέκα variation υπό τη συνοδεία του φλάουτου που παίζει η Αντιγόνη Φρυδά. Ενδιάμεσα, η ηθοποιός αφηγείται δύο αποσπάσματα από το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας του Σελίν, τραγουδά με ιδιαίτερη θεατρικότητα ένα νανούρισμα, και χορεύει ένα απόσπασμα σύγχρονου χορού αναδεικνύοντας και κάνοντας προσωπικό το ιδιωματικό ύφος του Μανταφούνη.

Ο χορός του είναι συνάμα συναρπαστικός, προσωπικός και συγκινητικός, έτσι που να κόβει την ανάσα και το κοινό να ανταποκρίνεται αυθόρμητα χειροκροτώντας με ενθουσιασμό μετά από κάθε σόλο του. Κάποια στιγμή, μετά από την αφήγηση μίας προσωπικής ανάμνησης, καλεί έναν θεατή στη σκηνή για να του αφιερώσει έναν χορό. Ένα κορίτσι τρέχει κοντά του πριν προλάβει να ολοκληρώσει την πρόσκληση. Κάθεται στην καρέκλα και ο χορευτής της αφιερώνει το σόλο από την ιστορία της Μανού και ακολουθώντας τη χορογραφία φιλά στο τέλος το χέρι της. Το συγκεκριμένο σόλο έτσι αποκτά μία αίσθηση αφηγηματικότητας. Η διάδραση ανάμεσα στο κοινό και τους περφόρμερ λειτουργεί εξαιρετικά.

 Ο Μανταφούνης την κεντρική σκηνή της Στέγης δεν αφηγείται την ιστορία του μπαλέτο ούτε εκείνη του σύγχρονου χορού. Δεν μπαίνει σε ένα διάλογο για την αφηγηματικότητα ή την πρωτοπορία, δεν σχολιάζει καν την πρακτική της χορογραφίας, ούτε ακόμα φέρνει στη σκηνή, όπως σημειώνει, «ένα υποβόσκον θέμα, concept ή κρυφό μήνυμα».

Κάνει μία παράσταση για το δικό του αποχαιρετισμό στη σκηνή· μία παράσταση για να ευχαριστήσει, όπως γράφει, το κοινό που τον στήριξε σε όλες τις φάσεις της καριέρας του. Αυτή η χρήση του προσωπικού, η οποία δεν έχει παρά την πρόθεση της αυτοβιογραφίας, μπορεί να επιτύχει τη συγκίνηση αλλά και να γεννήσει αντιφατικά συναισθήματα.

Η παράσταση ορισμένη έτσι ως «ο αποχαιρετισμός του Ιωάννη Μανταφούνη στη σκηνή» ή η κατάθεση ενός «γκραν φινάλε με αυτοβιογραφικά στοιχεία» μου δημιουργεί μία αίσθηση αποξένωσης. Κάθε αυτοβιογραφία σκέφτομαι, είναι ο σχεδιασμός μίας αφήγησης που είτε αφορά τους αναγνώστες/θεατές της επειδή αντικατοπτρίζει μία εποχή είτε επειδή παρουσιάζει μία ιδιαίτερη προσωπική ιστορία.

Αντίστοιχα συναισθήματα αμφιθυμίας μου προκαλούν οι αφηγήσεις «για την απώλεια της νεότητας» και τις επιλογές που αυτή θέτει, από δύο νέους καλλιτέχνες, ακόμη και αν αναγνωρίσει κανείς ότι η ηλικία στο μπαλέτο μετριέται αλλιώς. Σε ένα άλλο πλαίσιο έχω συνεχώς την αίσθηση ότι θα απολάμβανα τις στιγμές και τη ροή της παράστασης χωρίς κανέναν ενδοιασμό και θα της επέτρεπα να μου κλέψει και μένα άνευ όρων την ανάσα.

Άλλωστε, τόσο ο Μανταφούνης όσο και η Φρυδά είναι εξαιρετικά ταλαντούχοι. Η σωματικότητα τους καθηλώνει τα βλέμματα και παρασύρει τα σώματα που βρίσκονται στην πλατεία. Αναρωτιέμαι φεύγοντας αν είναι νωρίς ακόμη για αυτόν τον αποχαιρετισμό.